Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 28

[p. 290]

Vondel, dichter van de natie

Vondel op 84-jarige leeftijd. Gravure van H. Bary.

Op het Vondel-colloquium dat in het begin van maart 1979 in Leuven neerlandici van Zuid en Noord bijeen zag, werd van de zijde van Zuid met enig recht geconstateerd, dat de Nederlanders het in het Vondeljaar 1979 er al met al aardig bij laten zitten. Vlaanderen, zo werd de Noorderlingen op overigens hoffelijke wijze voor de voeten geworpen, organiseert nu deze bijeenkomst, maar waarom gebeurt dat hier en niet in Nederland, zeg: in Amsterdam? En wat doet men in Nederland überhaupt om de grote dichter te herdenken? Wat is er, in Nederland, met de liefdevolle verering van Vondel aan de hand?

Feit is, dat de Vondel-herdenking anno 1979 pover afsteekt bij de uitbundige viering van 1937. Een bundel Vondel-studies - trouwens voor een deel door Vlamingen gevuld -, een tentoonstelling op het thema ‘Vondel en Amsterdam’, een stuk of wat radiolezingen en kranteartikelen kunnen moeilijk opwegen tegen de grootste Vondel-feesten van kort voor de Tweede Wereldoorlog, toen Vondel meer dan ooit gevierd werd als dichter van de natie.

De vraagt dringt zich op: vergiste men zich in 1937? Was de dichter met zijn werk wellicht slechts het voorwendsel voor een enigszins opgeblazen nationaliteitsbesef, geschikt om chauvinistische gevoelens te strelen? Maar al te gretig koesterde men, zouden we achteraf kunnen menen, de gedachte, dat naast Rembrandt, de grootmeester met penseel en palet, niet minder imposant de gestalte oprijst van de grootmeester met de pen, de kunstenaar van het woord, in onze eigen taal. Had hij in een wereldtaal geschreven, hij zou niet minder dan de prins onzer schilders internationale erkenning gevonden hebben en blijvende bewondering geoogst.

Het feitelijke ontbreken van die internationale roem geeft aan de viering van 1937 voor het bewustzijn van later gekomen generaties misschien een eng-nationalistische kleur, meer dan een billijke beoordeling een halve eeuw na dato vereist. Vondels dichterschap reikte voor het besef van vorige generaties inderdaad uit boven allerlei beperkingen binnen de nationale grenzen, beperkingen die voortvloeien uit het bestaan van geestelijke stromingen en het wisselen van de literaire smaak van eeuw tot eeuw. Vondels gestalte torende daar boven uit. Als in 1937 in de Amsterdamse stadsschouwburg een uitvoering van de Faëton wordt bijgewoond door Koningin Wilhelmina, dan heet het, dat zij door haar aanwezigheid als eregast ‘nog eens de nationale betekenis van Vondel als de grootste Nederlandse dichter onderstreepte’.

De hausse in de Vondel-verering hing ongetwijfeld samen met de emancipatie van de rooms-katholieken, maar werd toch door de ‘onroomsen’ niet als vorm van propaganda van de kant van een deel der natie ervaren. Intussen kon men ook in die goede tijd soms wel de erkenning vernemen, dat de roem van Vondel als dichter niet opkwam uit het Nederlandse volk in zijn geheel, maar zijn oorsprong vond, in de zeventiende eeuw en later, in dezelfde kringen als die waarin de herdenking van 1937 weerklank vond: kringen van geleerden, kunstenaars en belangstellende intellectuelen. Dr. W.A.P. Smit constateerde dit als spreker op het Vondel-congres. En hij citeerde daarbij onder meer Busken Huet. De negentiende-eeuwse criticus had het scherp geformuleerd, nota bene bij gelegenheid van de onthulling van Vondels standbeeld in 1867: ‘Vondel heeft nooit geleefd, leeft althans op dit ogenblik niet, in het hart der Nederlandse natie’.

Onomstreden is het thema van onze beschouwing derhalve niet. Desniettegenstaande heeft het zin, ook thans over de nationale betekenis van Vondels werk en dichtergestalte na te denken. Vondel - dichter van de natie. Er zijn drie aspecten waaraan ik aandacht wil schenken. Ten eerste aan de felle hekeldichter die Vondel is. Kan hij, zijn heftige toorn uitgietend over de contraremonstranten, nationaal dichter heten? Maar Vondel is niet alleen en zelfs niet in de eerste plaats satiricus. Hij heeft zich in de vele jaren van zijn leven die in de periode van de tachtigjarige oorlog vielen vele malen tolk gemaakt van het volk waarvan hij deel uitmaakte, als er gebeurtenissen te bezingen vielen die de hele natie aangingen. Men kan dit weliswaar van de hekeldichten ook zeggen; maar daarbij kon de partijschap het nationale karakter doorkruisen. In de werken waarin Vondel de stem van de natie representeert komen we wellicht het meest geredelijk de nationale dichter tegen. Dat is het tweede punt waarbij we zullen stilstaan. Het derde punt betreft Vondel als dichter van uitzonderlijk niveau in de taal van zijn volk (en meer dan dat: van het hele Nederlandse-taalgebied, ook buiten de grenzen van het Koninkrijk der Nederlanden). Of hij nu spreekt over wat allen rechtstreeks aangaat of over zijn persoonlijk lief en leed, zijn gezin, zijn geloof - als meester over de taal is Vondel, niet als enige, dat is waar, maar toch in bijzondere mate, dichter van de natie.

In Vondels eigen tijd zou de nationalisering van zijn dichtwerk zeker niet zonder problemen verlopen zijn. Niet straffeloos kan men zich als dichter mengen in de strijd der geesten. Vondel heeft, met de volle inzet van zijn dichterlijke persoonlijkheid, zich opgeworpen (zich laten opwerpen wellicht, tenminste voor zover hij stimulansen van buiten behoefde om werkelijk op gang te komen) als aanklager van de rechters van Oldenbarnevelt, als bestoker van de gereformeerde confessie, als smader van de predikanten van de hervormde kerk te Amsterdam. Expressieve kracht, samengebalde verontwaardiging, schorre hoon - men kan het in zijn hekeldichten allemaal in overvloedige mate aantreffen. En men kan onder de indruk raken van dat alles - niet van alles: soms is de dichter voor wie de feiten en omstandigheden zuiver afweegt uiterst grof en onbillijk -, ook als men niet geheel overtuigd is van het gelijk van de satiricus.

Maar wat doet gelijk of ongelijk er achteraf bezien toe, zal iemand opmerken, als de dichter zijn gloeiende toorn heeft weten om te smeden tot waarachtige woordkunst? Is de geslaagdheid van zijn expressie niet het enige waarom het ons, na meer dan drie eeuwen, te doen moet zijn en heeft, zo bekeken, de dichter niet altijd gelijk, in zo verre hij het trefzekere zwaard van zijn taalkunst heeft weten te hanteren zodanig, dat wij van de schittering van het edele metaal nu nog verwonderd kunnen staan?

Het is maar de vraag, zo ben ik geneigd te reageren, welk gezichtspunt men laat prevaleren. Wie weinig bekommernis heeft om de zaken waarom het in de controverse in de Republiek van de zeventiende eeuw begon-

[p. 291]

nen was zal, met die onverschilligheid omtrent het wat, slechts geïnteresseerd zijn in het hoe van het kunstwerk. Gaat het trouwens werkelijk aldus? In heel wat beschouwingen over Vondels hekeldichten proeft men toch meer dan alleen de vreugde over de herkenning van de esthetische kwaliteit. Er is ook telkens voelbaar de bijval, die de dichter ontvangt in zijn positiekeuze tegenover de onverdraagzame calvinisten en vóór de zich verdraagzaam noemende partij, de slachtoffers somwijlen van de fanatici tegen wie de dichter zijn scherpste invectieven richt. In de Nederlandse samenleving is tot op de dag van heden het rumoer van de gouden eeuw actueel, telkens wanneer via Vondels satirische poëzie of langs andere wegen de herinnering levendig wordt aan die onverkwikkelijke dagen van verdeeldheid en geharrewar. Het is of het onderliggende patroon een nationaal gegeven van meer dan tijdelijk karakter is.

Het mag ons bij dit alles niet ontgaan, dat het beeld dat ons van de twisten van het bestand en hun nasleep sinds jaar en dag wordt voor gehouden in essentie door Vondels pen bepaald is. Bewijs, zeker, voor de effectiviteit van de kunst van het woord. Maar men kan zich, ook in zijn edelste verontwaardiging, vergissen, partijdig zijn, bewust of onbewust, en de vraag naar de waarheid omtrent de strijd tussen remonstranten en contraremonstranten kan niet afgedaan worden met een verwijzing naar de geslaagde boosaardigheid van Vondels satirische poëzie. De dichter was, in zijn satire, partijman. Dat dienen we grondig te beseffen, alvorens tot een enigszins definitieve afweging te komen ten behoeve van de vaststelling van het nationale karakter van zijn dichtwerk. Slechts als men uitgaat van de opvatting, dat de mentaliteit van de regentenklasse waarvan Vondel de stem was, representatief is voor de gehele natie, zou de dichter als hekeldichter nationaal kunnen heten. Als hekeldichter maakt Vondel geen kans, dichter van de natie te zijn.

De satire neemt intussen alles bijeen maar een bescheiden plaats in het verzamelde werk van de prins onzer dichters in. Vondel, geboren in een decennium waarin de situatie voor de vrije Nederlanden nog uitermate precair was, heeft als tijdgenoot van Maurits en Frederik Hendrik zestig jaar van de Tachtigjarige Oorlog meebeleefd, bijna een halve eeuw heel bewust naar we kunnen aannemen; en hij heeft vele malen zijn dichterschap in dienst gesteld van de gemeenschap, telkens als haar noden en vreugden er hem toe uitdaagden. Op die wijze is hij in heel wat van zijn gedichten nationaal dichter bij uitnemendheid.

Constantijn Huygens (1596-1687), secretaris van de prinsen van Oranje en dichter, en Joost van den Vondel (1587-1679), dichter. Pentekeningen op ivoor door Clemens Nachtegaal.

De worsteling van de jonge staat om haar zelfstandigheid heeft hij bij hoogtepunten en dieptepunten begeleid met zijn lier. Daar is zijn sterke liefde voor Oranje als de beschermer der Nederlanden, hoorbaar als hij in 1626 uit volle borst jubelt:

O Hoe salig is 't te duycken

Onder den Oranje boom;

By een kristallijnen stroom

Gouden appelen te pluycken;

En te ruycken geur en lucht

Van die schoone Oranje vrucht!

Oranje en de Nederlanden zijn onlosmakelijk verbonden. Dat nationale thema treft ons al in 1612 in een gedicht, waarin Vondel de uittocht van de Israëlieten uit Egypte en de verlossing van de Nederlanden uit de greep van de Spaanse overheerser naast elkaar stelt. De visie die Vondel in die Verghelijckinghe vande verlossinge der kinderen Israels met de vrijwordinghe der Vereenichde Nederlandtsche Provincien ontwikkelt, zijn ‘interpretatie’ van de opstand tegen de landsheer Philips de Tweede, wordt gekenmerkt door een grote religieuze diepte. Aan de uniciteit van de exodus van Israël als moment in de heilsgeschiedenis wordt niet tekort gedaan, als de dichter, met talloze tijdgenoten trouwens, in de gebeurtenissen sinds de jaren zestig van de zestiende eeuw de spiegeling ontwaart van wat Israël ten tijde van Mozes overkomen was. Het ‘evenbeeld’ van Israëls overwinning is op het Nederlands toneel zo treffend herspeeld, dat beide geschiedenissen nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn, aldus de dichter. Wat een parallellieën! Philips en Farao, beiden tirannen, de ware godsdienst bestrijdende. En dan het roepen van de onderdrukten tot God om verlossing; het optreden van de door God gezonden bevrijders, Mozes en Oranje:

O wonderbaerlijck schict sich Moyses met Orangien!

Was niet Oranje, als een tweede Mozes, aanvankelijk levend aan het hof van de verdrukker, geroepen om zijn volk van die tiran te verlossen? In zijn visie op de opstand erkent Vondel de werkzame hand van God, die Zijn verdrukte volk verlost. En de dichter maakt zich met die visie de tolk van de natie in wording, die haar vrijheidsstrijd niet beleefd heeft als revolutie tegen het vorstelijk gezag tout court, maar als een wettige, door God gewilde opstand tegen de tiran die zich aan Gods opperheerschappij en Zijn Woord niet gelegen liet liggen. De tegenwoordig niet zelden gehoorde gelijkstelling van de opstand der vrije Nederlanden met de bevrijdingsbewegingen in de derde wereld ziet voorbij aan die diepe verworteling van de opstand in de religie. Zijn de revolutionaire bewegingen in hun kern anti-autoritair en anarchistisch of marxistisch en dictatoriaal, in de opstand der Nederlanden is, bij vele

[p. 292]

Prederik Hendrik, prins van Oranje. Prent van Hendr. Hondius naar een schilderij van Jan van Ravesteyn.

van de leidende figuren, het gezag van de Heilige Schrift werkzaam. Daarom was er geen principieel verzet tegen de landsheer als zodanig, maar de erkenning van het absolute gezag van het Woord, om der wille waarvan opstand tegen de tiran als gehoorzaamheid aan God mocht gelden.

Door het zo te stellen zie ik niet voorbij aan de zonden en zwakheden van de ‘partij van de vrijheid’ (om een term van Hooft te gebruiken). Maar revolutionair, in de zin waarin de Franse revolutie dat was, was de opstand niet. De geest van de opstand was in wezen vroom. Natuurlijk, bij de besten. Ook ontken ik niet dat er een vermenging van motieven is opgetreden. Wie evenwel in onze tijd met blik-verengende verklaringen van de opstand komt aandragen, en niets anders wil zien dan economische en sociale factoren, toont daarmee, geen werkelijk begrip te hebben voor de essentie van de strijd. Die was religieus. Vondel heeft in 1612 de religieuze dimensie van de vrijheidsstrijd onderkend en vastgelegd in zijn Verghelijckinghe. En er is geen reden om te veronderstellen, dat de dichter een vreemde visie ontwikkelde, waar zijn lezers van toen om gemeesmuild zouden hebben. Integendeel. Hier herkende men wat men in de vrije Nederlanden alom diep besefte: God heeft ons de verlossing geschonken.

Vondel is de dichter van de vrijheid. Lieven Rens heeft dat in een mooie verzameling onder de titel O zoete vrijheid! Vondel als strijder voor vrijheid en vrede glashelder laten zien, nog eens. Maar men moet erop bedacht zijn, dat Vondels vrijheidsbegrip wortelt in zijn vroomheid, dat wil zeggen in de Schrift, in zijn Godsbegrip derhalve. Daarbij is vrijheid niet de tegenpool van autoriteit, maar daarmee geheel vervlochten. Vrijheid is het ‘element’ waarin de christen God naar zijn geweten kan dienen, zoals een vis in het water in zijn element is. Bij de dichters van de vrijheid uit de gouden eeuw is aan de vreugde over de vrijheid dan ook heel vaak het vermaan gekoppeld de vrijheid verantwoord te besteden. Zo bij Valerius. Zo ook bij Revius, als hij schrijft:

Ick sie dat inde vry-genaemde Nederlanden
Die vry sijn metter daet seer weynich sijn voorhanden.

Den eenen is een slaef vanden gemeenen man,

Den ander van het gelt, de derde vande kan,

En menich, die wel geern een vry-heer heten soude
Gesloten leyt te hoof met ketenen van goude.

O Nederlant, t'en is den rechten vry-dom niet

Dat ghy ontlastet zijt vant Castellaens gebiet

En ondertusschen draecht het sware jock der sonden:
Dient God, so sydy vry, al waerdy oock gebonden.

Zo'n gedicht zou ook uit Vondels pen gevloeid kunnen zijn. ‘God dienen is regeren’, zegt Vondel zelf later in Lucifer. Beter dan welke redenering ook laat Revius' gedicht zien, hoe gezag en vrijheid in het denken van de protestanten van de gouden eeuw (niet alleen van de protestanten trouwens) bij elkaar horen. In Vondels geest is het precies zo gesteld. Wie een beetje thuis is in zijn werk weet, hoe hij, de dichter van de zoete vrijheid, in zijn diepste momenten met het innerlijkste van zijn wezen toornt tegen het ‘luciferisme’, de oerzonde van het menselijk geslacht, de revolutie tegen het gezag van God, het verlangen van de mens om naast en boven God autonoom, zelfbepalend te zijn. Vrijheidsliefde en onderwerping aan de Schepper vormen geen tweespalt in de dichter, maar zijn in de wortel één: waar de mens zich aan God gewonnen geeft, hervindt hij de ware vrijheid.

Het is de moeite waard, Vondels religieuze interpretatie van de opstand, zoals vastgelegd in de Verghelijckinghe van 1612, te leggen naast zijn verbeelding van de strijd achteraf, bij gelegenheid van de vrede van Munster, in de Leeuwendalers van 1647. Er hebben zich dan inmiddels ingrijpende ontwikkelingen voorgedaan, in de wereld en in de dichter. In Vondel: na zijn hymnische zangen op Frederik Hendriks overwinningen in de jaren rond 1630 volgt er een tijd van weerzin jegens het oorlogsgebeuren en verlangen naar vrede. Het schijnt, dat Hugo de Groot, in het begin van de jaren dertig clandestien in de noordelijke Nederlanden vertoevende, Vondel die wens om vrede heeft ingegeven, of dat verlangen bij hem heeft aangewakkerd. De Groot had een allesomvattende visie op het christelijke Europa van die jaren: gewikkeld in een afschuwelijke broedertwist, christenvorsten en -volken onwaardig (men denke ook aan de gruwelen van de Dertigjarige Oorlog in Duitsland), is Europa blind voor het werkelijke gevaar dat dreigt, de nadering van de Islam. Sinds 1632 komen we in Vondels poëzie telkens weer het verlangen naar vrede tegen, bijvoorbeeld in het aan Constantijn Huygens gerichte vers Vredewensch van 1633:

Portret van Nikolaes Hasselaer. (Kopergravure van J. Houbraken naar Jac. Backer)

De vreê, een schat by veelen onbekent,
Die overtreft triomfen sonder end.
D'olyf behaeght my boven den laurier.
Wat is de krygh een woest verslindend dier!
Dat weet het volck 't welck op de grensen sucht,
En eeuwigh kermt in een benaude lucht.
Wat heeft het schier een eeuwe niet besuurt.
Elck vecht om vre, maar Neerlands oorlogh duurt,
Het uitheemsch schuim d'inlandsche vruchten maeit.
De zee en 't veld met lycken syn besaeit.
De nagebuur die schent ons jaerlyx aen,
Uit eige baet, en juicht soo wy vergaen.

Het gedicht eindigt na deze woorden met een merkwaardige berustende toon:

Vervloeckte krygh, ist noodlot dat dit land
Tot 's andren rust heel Spanjen hou aen band,
Soo moeten wy het draegen met gedult,
En achten ons rampsaligh buiten schuld.

[p. 293]

In dit verband is ook de opdracht van Joseph in Dothan belangwekkend. De geschiedenis van Jozefs verkoping, een broedertwist immers ook, verschaft de dichter de gelegenheid om zijn hart te luchten over de situatie in Europa anno 1640. Is wat met Jozef gebeurt niet een duidelijke spiegel van de weerzinwekkende strijd tussen de christenen in het westen? Heel duidelijk blijkt Vondels afschuw voor de tweedracht van de christenvorsten uit een gedicht van 1634, Op de Tweedraght der Christe Princen aen lesus Christus. De broederstrijd in Europa is niet maar afschuwelijk uit pacifistisch oogpunt, maar vooral, omdat de erfvijand van het christendom, de Islam, in zijn vuistje lacht om de kansen die de innerlijke verdeeldheid van het christelijke westen voor hem schept. Daar ligt Vondels grote vrees: dat Europa van Christus zal vervreemden.

Er is, behalve het verlangen naar vrede, nóg een nieuw gegeven in Vondels leven, dat tot een herwaardering van de opstand voert. Dat is zijn overgang naar de moederkerk, omstreeks 1640. Begon de oorlog tussen de Nederlanden en Spanje zichzelf door zijn lange duur al te overleven, Vondels verandering van confessie zal toch ook ten aanzien van de oorlog voor hem een demotiverend effect gehad hebben. Niet alsof de dichter de zaak van de vrijheid der Nederlanden ontrouw geworden zou zijn. Maar zijn nieuwe geloof verbond hem, meer dan tevoren, met de bewoners van de zuidelijke Nederlanden, en maakte het hem, meer dan vroeger, mogelijk, de strijd te gaan zien zoals hij die in de Leeuwendalers verbeeldt, als een twist tussen buurtgenoten. De aantaande vrede blijkt voor Vondel, anno 1647, de beslechting van een ruzie, niet de uiteindelijke bekroning van een strijd om Godswil. De religieuze dimensie ontbreekt. En ook een ander element dat in de tijd van het bestand (1609-1621) wezenlijk was voor de dichter, de erkenning van de opstandige gewesten als een souvereine staat, is in de Leeuwendalers vrijwel afwezig.

Zo is, in diepte van visie, het landspel van 1647 een verarming ten opzichte van het gedicht van 1612. De oorzaak dat de Leeuwendalers, bij alle zonnigheid en vreugde om de vrede, een wat onwezenlijke indruk achterlaat, is ook wel gelegen in de mythologische inkleding, de pastorale verbeelding, het enigszins irreële van die gefantaseerde werkelijkheid van het landspel waarmee Vondel de vrede viert. De bedoeling was respectabel: alle gevoeligheden ontzien, alle zaken die de partijschap konden oprakelen zoveel mogelijk vermijden. Maar een zekere kleurloosheid en ondiepte is het onvermijdelijke resultaat, Vondels oprechte blijdschap over de vrede ten spijt.

Men heeft wel eens gesuggereerd, dat het huwelijk van Adelaert (van de Zuidzijde) en Hageroos (van de Noordzijde) uitdrukking gaf aan Vondels wens, dat de Nederlanden, de noordelijke en de zuidelijke, staatkundig verenigd zouden worden. Hij zou zich dan in de Leeuwendalers aanhanger betonen van de gedachte van een Groot-Nederland in staatkundige

Illustratie bij Vondels gedicht ‘Stedekroon van Frederick Henrick’ (1632), gravure van S. Savry.

zin. Naar ik meen mag men zo'n politieke bedoeling in het huwelijk tussen Adelaert en Hageroos niet lezen. De totstandkoming ervan symboliseert de vrede, maar niet de verwezenlijking van een ideaal staatkundige eenwording van de inmiddels zo gescheiden optrekkende gewesten. In vrede samenleven: dat kon immers, ook zonder staatkundige vereniging, dankzij het vele dat de zuidelijke en noordelijke gewesten verbond: de taal, het christelijk geloof (hoe verschillend beleden ook), de cultuur, zeden en gewoonten. Men kan bij Vondel niet de idee van een politiek Groot-Nederland terugvinden. Lantskroon, het huwelijk van zijn dochter Hageroos met Adelaert inzegenend, verklaart zelf, als ‘Vredevader’:

De Noortzy blijf voortaen een Vryheit op zich zelf,
Zijn' Heemraet onderdaen. Dat Volckaert daer regeere
Ten beste van het volck, en twist en onheil keere.

Maar al komen we in Vondels werk de gedachte van een hereniging in de eigenlijke zin van alle Nederlanden niet tegen, we zagen al, dat er voor hem een veel belangrijker eenheid geboden was, de geestelijke en bondgenootschappelijke eenheid van de volken en vorsten van het christelijke Europa. Die eenheid staat hem als ideaal voor ogen. Want hij zag verder dan Amsterdam, hoe dierbaar zijn woonplaats hem ook was. Hij zag ook verder dan de Republiek, hoezeer hij de gewonnen vrijheid als een wezenlijk goed beschouwde. Daarmee relativeren we de nationale thematiek in Vondels poëzie. De grootheid van zijn dichterschap bestaat niet zonder meer in het nationale karakter van sommige van zijn thema's. ik zeg dit niet om die thema's weg te denken, maar om ze op hun juiste, dat wil ook zeggen hun betrekkelijke, waarde te schatten. Paradoxaal gesproken: Vondel is nationaal dichter ook in die zin, dat hij meer ziet dan de natie. Hij heeft, in de taal van de natie, grootse dingen gezegd over het menselijk bestaan voor het aangezicht van de Schepper. Wie in de taal een diepte weet te bereiken als in de grootse rei in het eerste bedrijf van Lucifer:

Wie is het, die zoo hoogh gezeten,

Zoo diep in 't grondelooze licht,

Van tyt noch eeuwigheit gemeten,

Noch ronden, zonder tegenwight,

By zich bestaet...

of als in de befaamde elegieën bij de dood van zijn dierbaren, en in zo vele andere werken, is dichter van de natie, niet om zijn thematiek, maar omdat hij de moedertaal hanteert als middel tot expressie van het diepste wat de mens in het ondermaanse bezighoudt. En gelukkig: daarmee is hij tegelijk bovennationaal, als een der grootste dichters, of wat mij betreft de grootste, van het hele Nederlandse taalgebied. Zó eren we Vondel, als dichter van de Nederlandse taal, in zijn creatieve genialiteit. Zo kan hij, voor allen die het Nederlands als hun moedertaal bezigen en de cultuur in die taal in ere houden, dichter van de natie zijn, en blijven.

L. Strengholt