Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 24

[p. 24]

Brugse stadsvernieuwing tussen gisteren en morgen

Een korte proeve van balans en programma

Een bijzonder nummer van ‘Vlaanderen’, gewijd aan Brugge, aan de monumentenzorg en de stadsvernieuwing zoals men ze in deze stad beoefent of wil beoefenen, is de gelegenheid om een korte balans op te maken van de belangrijkste stappen die in het meest recente verleden werden gezet en de voornaamste perspectieven te belichten voor de nabije toekomst.

Een voorlopige balans

Het heel recent verleden, vooral sedert het ontstaan van Groot-Brugge is gekenmerkt door een belangrijke mentaliteitswijziging en door een grondig gewijzigd beleid. De tijd - zo dichtbij nochtans - lijkt ver achter ons te liggen toen enkelen nogal eenzame gevechten leverden voor het behoud van grotere of kleinere monumenten in onze historische stad.

Luc Devliegher, Fernand Traen, Robert Van Biesebroeck, Guillaume Michiels en enkele anderen waren de ‘lonely riders’, die met stijgende onrust de afbraak vaststelden: de Handelskom, de Hemelsdalekapel, de Elisabethkapel, de romaanse toren, de ‘Nood Gods’, de resten van de St.-Pietersrefuge, de vele oude woningen en bovenal: de Smedenkapel. Zo kón het toch echt niet verder. Wat is de atmosfeer nu anders!

Een eensgezinde gemeenteraad, met de burgemeester als de meest vastberaden beschermer - een schare jonge enthousiastelingen in overheidsdienst: Jef Gorissen, Roger De Bree, Luc Constandt en noem maar op - een uitzonderlijk stel competente raadslieden met de professoren Lemaire en Tanghe op kop - een nooit aflatende steun van alle parlementairen, die het mij zeker niet zullen euvel duiden indien ik speciaal Marcel Vandewiele vermeld, aan wie wij onze eerste rijkstoelagen voor de stadsvernieuwing te danken hebben - een plaatselijke en nationale pers die objectief volgt en ondersteunt - een nauwlettende publieke opinie die meeleeft en goedkeurt en die er zich van bewust is dat het om heel wat anders en heel wat meer gaat dan om ‘het mooie geveltje’ - een nationale belangstelling en een internationale erkenning voor wat te Brugge gebeurt: zó is het, en het mag wel eens gezegd worden. Een ‘Vlaanderen’-nummer over stadsrenovatie te Brugge - was vier jaar terug waarschijnlijk ondenkbaar: vandaag heeft men ‘l'embarras du choix’ van de goede medewerkers.

Enkelen onder de velen kwamen hier aan het woord: ik ben er fier op. Niet dat ik als beleidsverantwoordelijke altijd met alles wat ze schrijven accoord ga. Dat hoeft ook niet. Althans niet wanneer zij vanuit hun verantwoordelijke opdracht met de nodige voorzichtigheid en het passende evenwicht schrijven. Wij zoeken immers nog samen voor vele zaken de juiste weg, de goede politiek. Maar ondertussen werd toch al, door een uitzonderlijke gemeenschappelijke inspanning een lange weg afgelegd. Laat er ons samen even de hoogtepunten van belichten.

Basisstructuren en werkmethodes

Het beleid van de stad werd, op het niveau van de verantwoordelijken nauwkeurig geformuleerd, de bevoegdheden werden duidelijk afgelijnd en de nauwe en vertrouwvolle samenwerking werd als een noodzakelijke gedragsregel voorop gesteld: het aanzienlijk en zwaar beleidspunt van de stadsrenovatie is niet een éénmanszaak, maar een collectieve taak.

De Commissie voor Stedeschoon is actiever dan ooit: de adviezen zijn grondig, en worden dan ook altijd - hoge zeldzaamheid niet te na gesproken - volledig door het College van burgemeester en schepenen bijgetreden. De ‘Stuurgroep voor de binnenstad’ is een even essentiële rol aan het vervullen voor alle aspecten van ruimtelijke ordening die meer

Helmstraat 33-37.

en meer, op basis van het structuurplan en van de deelplannen, het ‘Gesamtbild’ van deze stad modeleren.

De ‘Dienst voor Monumentenzorg’ heeft eindelijk de mogelijkheid geschapen om in het algemeen kader van onze Dienst Openbare Werken de zo nodige vakbekwame jongelui uit verscheidene disciplines samen te brengen.

De ministeriële commissie voor de stadsvernieuwing te Brugge heeft het kanaal geschapen langs waar onze aspiraties en noden tot op het regeringsvlak kunnen komen.

De architecten en de stedebouwkundigen, essentiële schakels in ons vernieuwingsproces, geven in steeds groter getal en in groeiende mate gehoor aan de richtlijnen en basisprincipes die wij in gemeenschappelijk zoeken hebben op punt gesteld en in hun kielzog slepen zij hun klanten, de bouwheren, mee.

De raadpleging en inspraak van de bevolking, werd als een noodzakelijke vereiste voorop gesteld: het structuurplan - elk deelplan - elke belangrijke wijziging aan het stadsbeeld of de stadsstructuur krijgen zo groot mogelijke ruchtbaarheid en telkens weer wordt de meeste openheid betoond tegenover alwie belangstelling betoont om de toekomst van zijn stad in grote of kleine aangelegenheden mee te helpen bepalen.

Helmstraat 33-37, gedeeltelijk herbouwd en hersteld in 1973.

[p. 25]

Plannen en studies

Is het overdreven te zeggen dat een groep mensen in de voorbije vier jaar meer op het ‘probleem’ Brugge gewerkt heeft dan vele generaties vóór hen? Ik geloof het niet.

De voorlopige richtlijnen voor de historische binnenstad waren een eerste benadering van onze stadsproblemen in de nieuwe geest die de onze is.

Bijzondere richtlijnen en reglementen brachten de theorie naar de praktijk: over de bouwhoogten en bouwdiepten op de ringlanen - over de garagepoorten - over de appartementenbouw in de binnenstad - over de stadstoelagen voor de kunstige herstellingen - over de samenwerking met de Stichting Marcus Gerards - ik noem er zo maar enkele.

Het structuurplan voor de binnenstad werd de hoofdbrok.

Op voor ons land totaal onontgonnen terrein werd aangedurfd een studie aan te vatten en op anderhalf jaar tot een goed einde te brengen, die de betrachting heeft om de ‘bijbel’ van de stadsrenovatie te Brugge te worden voor de eerste 25 jaar.

Alleen wie dagelijks de evolutie van de stad meemaakt, weet hoezeer sinds 1973 al onze beleidsbeslissingen schatplichtig zijn van dit onontbeerlijk geworden basiswerk.

De deelplannen voor elk der 50 stadskwartieren zijn, door het werk en de inspanning van enkelen en door de begripvolle steun van velen, stilaan een werkelijkheid aan het worden: een vierde van het werk is reeds af en ook hier is het dagelijks beleid zo heel anders en zoveel zelfzekerder geworden.

Een jonge generatie legt in al deze studies haar ‘credo’ vast in de toekomst van de Brugse binnenstad.

Zij moet dit nu ook in de realiteit omzetten.

Realisaties

Zonder de resultaten van onze studies af te wachten, en in nog sneller tempo sinds toch reeds grote delen van dit studiewerk af zijn,

Westmeers 54 (vóór de sloping).

werken wij aan realisaties.

De sanering van de reien is een voorbeeld van hoe door de vastberadenheid van één man en de samenwerking van velen een idee tot werkelijkheid kan komen: voor Brugge een essentiële, een levensnoodzakelijke werkelijkheid.

De monumentenzorg is er het tweede voorbeeld van: ‘Tien Jaar Monumentenzorg’ zal deze zomer door tentoonstelling en boek tonen wat in de voorbije tien jaar werd gerealiseerd.

Het is méér dan voortreffelijk en het toont welke impuls een schepen van monumentenzorg, ondanks de financiële beperkingen, kan geven. Daarbij werd in 1974 een spectakulaire sprong gemaakt in het aantal geklasseerde monumenten: van amper 30 naar meer dan 200!

De sanering en restauratie van woonhuizen - die kleine monumenten - is op versnelde wijze aangepakt, met als streefcijfer: minstens 100 woningen per jaar.

De originele wijze waarop wij dit hebben aangepakt: initiatief door het gemeentebestuur, evenals de schaal waarop wij werken, maakt van dit initiatief vooralsnog een unicum in dit land. Niet dat dit ons speciaal tot fierheid verleidt: we vinden wat we doen nog zo bitter weinig.

Maar het is dan toch onze stille vreugde dat we een richting zonder terugweg hebben ingeslagen: de eerbiedige restauratie en de grondige sanering van de panden in plaats van het bulldozer-syndroom.

Brugge en de Bruggelingen leveren het bewijs dat zo'n oude stad een nieuwe jeugd kan tegemoetgaan als men het maar wil. En dat dit kan voor alle sociale geledingen, voor alle leeftijden en voor alle levensgewoonten, is de demonstratie die wij in stijgende mate willen doen.

Een voorzichtig programma

1975, Europees monumentenjaar, waarin Brugge als ‘modelstad’ (ville exemplaire) werd aangeduid, is meer dan ooit het ogenblik om verder door te werken.

De perspectieven lagen reeds duidelijk vervat in de balans. Laat ze ons nochtans nog even meer expliciet verwoorden.

1. Publicatie structuurplan

Dit jaar wordt in extenso en met de nodige kleur het ‘structuurplan voor de binnenstad’ uitgegeven. Dit moet - zo hopen wij - het vertrekpunt zijn voor een nieuwe reeks confrontaties met alwie beroepshalve of uit belangstelling deze grote brok ter studie zal nemen: hopelijk wordt dit een kritisch en verhelderend debat, dat een verdere belangrijke stap kan betekenen voor ons binnenstadsbeleid.

2. Afwerking deelplannen

Het titanenwerk van de 50 deelplannen moet over een drietal jaren afgewerkt zijn: het wordt een historisch moment wanneer wij waarschijnlijk als eerste stad in de wereld over een dergelijk fundamenteel werkinstrument zullen beschikken.

3. Wijkparkings

Een essentiële voorwaarde voor het slagen van de stadsrenovatie is het realiseren van een aantal (liefst ondergrondse) wijkparkings: indien we er niet in slagen een zo groot mogelijk deel van de auto's uit de privéwoningen of van de straat te halen, dan hebben we ons doel niet bereikt.

4. Verkeersvrij stadshart

Zonder overhaasting, maar ook zonder dralen wordt ons programma afgewerkt van verkeersvrije straten en van ermee samenhangende verkeersarme zones, van ondergrondse doorgangsparkings in het centrum en van ontmoedigingsparkings aan de rand van de stad. Streefdatum voor dit alles: 1980.

5. Elk huis een gezellige woning

Durf ik het zeggen? Ik ben gewoon geobsedeerd

Westmeers 54 in 1974.

[p. 26]

Korte Ropeerdstraat 1-7. Citaat A. van den Abeele: ‘Ik ben gewoon geobsedeerd door het bijna onoverzichtelijke probleem van die honderden huizen die te Brugge leeg en onbewoond staan...’

door het bijna onoverzichtelijke probleem van die honderden huizen die te Brugge leeg en onbewoond staan, en als er iets is waar wij als een allerhoogste prioriteit moeten aan werken, dan is het precies aan de sanering en de restauratie van de woonhuizen in onze stad. Wij hebben in de voorbije drie jaar aangetoond dat het kan, maar op een veel te beperkte schaal.

Ik droom van 2.000 gerestaureerde en gesaneerde woningen: deze droom moét werkelijkheid worden, indien we deze stad leefbaar willen houden en terug bewoonbaar willen maken waar zij het thans niet meer is. Het doel zal slechts bereikt worden indien wij een nationale betoelagingsmogelijkheid zien tot stand komen. Het principe van deze betoelaging is eindelijk in brede kring aanvaard. Men neemt nu aan dat de gemeenschap even rechtmatig moet tussenkomen voor het behoud van de kleine monumenten, als zij het doet voor de geklasseerde gebouwen; men neemt stilaan ook aan dat de volkshuisvesting, bekomen door sanering van woningen, evengoed ruime toelagen moet kunnen krijgen als de sociale nieuwbouw.

In beide gevallen gaat het niet om een overbodige luxe, maar om een alleen reeds op louter ekonomische motieven gerechtvaardigde tussenkomst. Maar van de principes naar reële uitvoering zal het nog wel even vechten zijn. Wij hebben er ons te Brugge over sterk gemaakt ons volledig programma te kunnen afwerken indien wij op alle activiteiten van de stadsrenovatie een soepel toegekende en vlot uitbetaalde 35% rijkstoelage krijgen.

In vergelijking met wat in Nederland thans als norm geldt (om en om de 50%) blijven we binnen zeer redelijke perken, maar voorlopig rooien we het daarmee wel.

En dan is er het essentiële punt voor de toekomst: niet enkel wat de overheid - de gemeente, de C.O.O., de bouwmaatschappijen - doet, moet die toelagen krijgen, maar ook elke particulier die een passende sanering uitvoert: als we eenmaal zo ver zijn, dan wordt het een spectakulaire vernieuwing, waaraan dan niet meer de overheid, maar wel elke particulier en ook particuliere stichtingen het versnelde ritme zullen geven.

6. Hedendaagse architectuur

Er is over moderne architectuur-expressie in de historische stad al heel wat theorie verkocht, maar weinig - vooral in België - zinnigs en blijvends werd tot hiertoe gerealiseerd. Wij hebben in ons structuurplan de basisprincipes beschreven waaraan zo'n moderne architectuur in de historische stad moet beantwoorden.

Op basis daarvan zijn onlangs verscheidene projecten ontwikkeld die, naar ik hoop, succesvol de hedendaagse architectuur in Brugge zullen binnenbrengen, om aldus na een hiaat van vele tientallen jaren terug aan te knopen met wat te Brugge doorheen de



eeuwen steeds werd gedaan: bouwen in de eigentijdse geest en stijl. Ik ben ongeduldig om de stadsbibliotheek in de Kuiperstraat, het gerechtshof in de Langestraat, het studentenhuis aan de Gentpoort en de Kredietbank aan de Ezelpoort te zien verrijzen: dit wordt de beslissende test voor onze capaciteit om af te stappen van copie en neo-stijlen.

Een wens tot slot

Ik heb tenslotte een wens voor ons bestuur en voor onze stadsgenoten: dat op de ingeslagen weg met optimisme en doorzetting zou worden voortgegaan. Wij moeten niet verbergen dat de enormiteit van de problemen ons reeds dikwijls deed duizelen; dat de smalle financiële basis en de onbestaande of onaangepaste wetgeving ons soms ontmoedigd hebben; dat bepaalde kritieken - die wij onrechtvaardig vonden - ons pijn deden. Een historische taak (want dat is de vernieuwing van Brugge toch?) wordt echt niet gediend door twijfel en scepticisme. Ze vraagt integendeel een onverwoestbaar optimisme en enthousiasme. Op die voorwaarde mogen wij hopen dat wij het Brugge van onze vaderen mooier, levendiger, unieker aan onze kinderen zullen overdragen.

Kunnen wij een mooier geschenk dromen?

Andries Vanden Abeele

Schepen voor financiën en stadskernvernieuwing