vlaanderen
Kunst en geest
Elke periode heeft de kunst die ze verdient
Om tot een juist beeld te komen van wat wij zouden kunnen noemen de ontmenselijkte kunst, die wij stilaan om ons heen zien groeien, zouden we de krachten in de mens zelf eerst moeten ontleden om daarna te komen tot het bepalen van de substanties die kunst hebben beïnvloed en nog beïnvloeden, en tot het aanduiden van de verantwoordelijken.
In de mens gaan steeds twee tegenstrijdige elementen schuil nl. het goede dat in normale omstandigheden het lage aan banden legt, en het minderwaardige en bestiale dat in tijden van sociale, politieke en andere krisissen naar de oppervlakte kruipt en zich met een sadistisch genoegen klaarmaakt tot de afbraak. Wanneer maar enigszins de wereldorde verstoord wordt, breekt het zich baan. Het demonische in de mens steekt dan de kop op tegen het zinvolle en evenwichtige; het predikt de willekeur.
En zoals het steeds is geweest dat elke tijd de kunst heeft die hij verdient, zo wordt het ook duidelijk dat de kunst steeds de seismograaf van haar eigen tijd zal blijken te zijn.
In de uitingen van de kunst op elk gebied kan men zeer goed de reakties op ingrijpende gebeurtenissen van de bepaalde kunststromingen aflezen en wel als volgt:
| - | Het objektief weergeven van de werkelijke toestanden. |
| - | Het zich-laten-gaan en het zich-vergenoegen in het slachtofferzijn van een maatschappij en haar korruptie, waarbij de rotheid in haar volle omvang wordt onthuld. |
| - | Het aanvallen van de menselijke zwakheden en onverstand van de massa, door ze te karikaturiseren in al hun belachelijke eigenwaan, met aan de andere zijde het bespotten van de machthebbers, de bedriegers, de politiek, de oorlog, het huwelijk, het abnormale enz., meer ter illustratie van ‘hoe het niet moet’. |
| - | Het zich beangstigd en eenzaam voelen zonder enige uitweg, in welks toestand de mens afstompt en het menselijke masker onpersoonlijk wordt als dit van de massa. |
En hier raken we eerst en vooral aan de verantwoordelijkheid. Aan de ene kant staat het individu, aan de andere kant de maatschappij met alles wat erbij hoort.
De individualistische kunstenaar heeft steeds dreigingen van bestaande en komende toestanden voorvoeld en zich nooit geschuwd dit openbaar te maken. Het waren altijd deze met-de-hand-aan-dewand schrijvers die men als zeer ongewenste profeten heeft miskend en gedwarsboomd. Want weinigen kunnen de spot verdragen die zij niettemin verdienen.
Dat de kunstenaars zich dwars tegenover deze weerstand hebben geplaatst lijkt aannemelijk, gezien van uit het gezichtsveld van het individu, dat zich dan ook met walg meende te moeten distanciëren van dit maatschappelijk cirkus. Dit element ‘walg’ heeft tot grondslag gediend voor het ontstaan van vele revolutionaire perioden. Het werd het oproer van het ziende en gemartelde individu tegen de blinde en bevooroordeelde machthebber.
Zo is de kunst van Charlie Chaplin in de film en deze van Ensor in de schilderkunst daarvan een illustratie. Wanneer Chaplin, het hongerende, arme mannetje, een trap geeft in het achterwerk van de publieke orde en wanneer Ensor twee maskers om een stinkende haring laat vechten, dan komt hier zeer duidelijk hun misprijzen naar voren voor het baatzuchtige van de maatschappelijke orde van die tijd. Hier wordt, zoals in zoveel gevallen, de verantwoordelijkheid van de bestuurslichamen gelaakt.
Wanneer een musikus of schrijver een administratief ambt bekleedt om den brode, dan zal het veelal gebeuren dat men hem heel eenvoudig in de komptabiliteit onderbrengt. Het is ook een nationale grap geworden dat men bij het leger gewoonlijk pianisten vraagt om een piano te helpen verhuizen of een schoenmaker om in de keuken te helpen. Het onderwijzend personeel dat zich in krijgsgevangenschap bevond, werd speciaal uitgekozen om... hout te hakken. Wij zien dagelijks welke desastreuze gevolgen de bemoeiingen teweeg brengen van tussenpersonen, kleine geniepigerds, groothandelaren in klein-menselijkheden, zij die de lakens uitdelen maken de geschiedenis, want het zijn niet steeds de groten die de tijd regelen waarin zij leven.
Zo komen wij tot de slotsom dat skrupuleuze verordeningen, onlogische organisatie en egoïstisch machtsmisbruik hebben meegewerkt tot het ontketenen van de hedendaagse beeldenstorm, doch dit niet uitsluitend.
Al heeft dit een groot aandeel gehad, dan is dit nog geen ekskuus voor de wijze waarop de kunstenaar zélf heeft bijgedragen in de vorm van het loslaten van de latente onderaardse krachten waarover hij beschikt, om deze vernielingsdrang bot te vieren.
In een periode waarin men de shockterapie meer en meer gaat gebruiken, laten zich de kunstenaars ook niet onbetuigd. Het eenheidsbeeld van de kompositie wordt omvergegooid en vernietigd. Perverse droomflarden worden als een diabolisch stenoschrift naast en door elkaar gezet als zovele illustraties van een verwordend onderbewustzijn. En dan komen de gieren op het kadaver af. Weg met de orde, hier komt de demonie!
Hun onderdrukte angst- en wellustkompleksen laten ze de vrije teugel, met meesterlijke gebaren verheerlijken ze de diktatuur van het dierlijke en schrikken er niet voor terug dit in alle details op een kitschige fotografische manier weer te geven. Ze willen de wereld herscheppen naar eigen opvattingen. Ze spelen met toekomstbeelden in embryonale toestand. In hun zieke hersenen groeien de monsterachtige cellen die de nieuwe wereld zullen voortbrengen ter verheerlijking van de waanzin.
Daar ze in deze oude wereld het volmaakte geluk, dat de chaos moet zijn, niet meer kunnen vinden, gaan ze die zoeken op andere, zelf gekreëerde planeten waar ze bevrediging menen te zullen vinden.
Hun beelden zijn het vluchten naar het fantastische. Zij denken de oude orde ontbonden te hebben en uit de slijkerige rotheid bloeien de weke bloemen van hun geest. Ze hullen zich in geheimzinnig-gekompliceerde sluiers en zijn kinderlijk verrukt over hun ironische sprookjes.
Zij zijn magiërs die in verbinding staan met de onderwereld en hun geest is niet zo dromerig als het wel lijkt. Ze hebben een goede dosis koelberekenende publiciteitskwaliteiten die de verleidelijkste wervingsmiddelen voor het verval aanwenden. Zij weten precies waar de Achileshiel van de massa zit. De elementen die zij gebruiken zijn fascinerende blikvangers die zo interessant-ingewikkeld zijn dat men niet altijd aanstonds door heeft dat dit geraffineerde aristokratische spel de bespotting moet betekenen van
Auteursrechtelijk beschermd