|
| |
Doume Grant
ZATERDAG Gisteren had Dijkstra me verteld dat het op het Centraal Station een komen en gaan en liggen is van hippies, die zich vanuit heel de wereld naar Amsterdam begeven om te kijken of ze een tijdje vakantie kunnen houden op de zak van de Nederlandse belastingbetaler. Hij had gezien, en hij vertelde dat nota bene lachend, dat twee jongens een bagagekluis openmaakten en dat ze daar een brood en een potje pindakaas uithaalden, op de grond gingen zitten en smakelijk een maaltijd begonnen en daarna het potje en het brood weer in de bagagekluis deden. Onbekommerd natuurlijk of er niet een Nederlandse reiziger is die nu zijn koffer moet rondsjouwen omdat alle bagagekluizen als provisiekast in gebruik zijn. Dijkstra lacht daar maar om, maar de situatie is natuurlijk tragisch, omdat het wijst op een afnemen van het gevoel voor waarden: in een kluisje hoort een koffer en geen voedsel. Morgen wordt er misschien wel gevaarlijk drug ingelegd! Ik was zaterdag toch in de stad dus ik besloot het geheel eens in ogenschouw te nemen, want ik kon me de situatie wel voorstellen, maar eventuele details wilde ik graag in me opnemen Ik had trouwens in een krant gelezen dat er gebedeld werd, en het leek me goed ook daarvan acte te nemen, zodat ik in voorkomende gevallen de politie met getuigenis terzijde zou kunnen staan.
De toestand was inderdaad zoals het allemaal beschreven was. Er zaten ontzettend veel jongelui, je kon eerst door het lange haar niet zien of het jongens of meisjes waren, maar later vielen sommige details zeer op, veel jongens droegen een blote borst omdat ze geen knopen aan hun overhemd hadden, sommige meisjes droegen afgedragen tafelkleden om zich heen, maar als ze op hun rugzak gingen zitten, dan viel dat kleed soms open en zag je benen die een zeer vrouwelijke indruk maakten, zodat ik me vrij zeker bij de identificatie voelde. Ze zaten in een rij, die langzaam naar de bagageafdeling opschoof. Sommige gewone nette burgers stonden ertussen, die ernstig benadeeld werden omdat ze niet konden opschieten. Ik vraag me af waarom NS in zo'n geval niet één loket voor gewone reizigers maakt, en één voor hippies en hun aanhang. Ik bleef langzaam rondlopen want ik wilde zien of er gebedeld werd. Dat gebeurde, ik hoorde een jongen aan een goedgeklede heer om een kwartje vragen, maar aan mij vroeg hij niks! Ik ben opzettelijk in de buurt van de jongen gaan staan, maar hij ging er niet toe over mij een kwartje te vragen, zodat ik het ook niet hooghartig kon weigeren, met een commentaar op zijn uiterlijk. Het moet ongetwijfeld de autoriteit geweest zijn die ik uitstraalde, maar na twintig minuten moest ik onverrichterzake het Station verlaten: niemand had bij mij gebedeld! Maar ik heb toch kunnen constateren dat het gebeurt!
| |
| |
operatie
de verovering
kindertransport
vacantie
Het huis van de eerste mens was de leegte.
Hijzelf was een open wezen, het onvoltooide dier, zijn wereld een kaleidoscoop. Voor de dingen had hij geen naam, slechts wisselende verschijningen.
Er bestond geen vraag naar het Afwezige.
Bij de grotschilderingen van Lascaux en Altamira bestaat geen voorafbeschouwende gedachte. Het begrip ‘dier’, met de daarbij horende starre definitie, was nog niet gekonstrueerd. Het object was eenmalig, was niet een voorwerp maar een totaal van expressie, beweging, vorm, dynamiek, was geen som van definities, kon niet weergegeven worden door een vormherhaling enkel: de kunstenaar, de jager, ontwikkelt een techniek van projectie, vervorming, intersectie, die de duizelingwekkende rijkdom van één ogenblik kan vertalen. Deze kunst heeft geen geschiedenis: in het vroege Mesopotanië treffen wij nog scherven aan van dezelfde uitdrukkingskracht, in het Egyptisch middenrijk lijkt ieder spoor van expressieve dynamiek verdwenen. Stereotypie zwaait de scepter. De kunstenaar handelt niet meer vanuit waarneming, maar vanuit de gedachte. Een materialistische kunst heeft plaats geruimd voor een idealistische kunst. Het verhaal van de jager is vervangen door het verhaal van de verteller zonder meer. Een beschaving is ontstaan en met haar de propagandakunst.
Tientallen beschavingen zijn de ‘Westerse’ voorafgegaan. Tientallen malen ontplooide zich een wereld, om door barbaren vertrappeld te worden, en voltooiden barbaren een nieuwe wereld op de oude ruïnes. Elke beschaving is barbaars in haar lente, fascistisch in haar bloei, humaan in haar decadentie. Elke kultuur wordt gemaakt en in stand gehouden door heersers, dit is bezitters, en ligt op een zacht bed dat men ‘het plebs’ noemt, waarin geen enkel historicus belang stelt. Wie zijn beschaving opbouwt voltooit zijn wereld: het zichtbare wordt aangevuld met de gedachte, de hemelsferen worden geteld en de fundamenten der aarde bepaald. Voegen worden gedicht met genummerde mysteries, het onderscheid tussen het waargenomene en het bedachte vervaagt. Later zal zelfs het waargenomene door het bedachte opgeslorpt worden in één totaalbeeld.
KWANT: door de dingen te noemen veranderen wij hen.
Het tijdstip waarop de mensheid zelf haar geschiedenis bepaalt en over haar toekomst beslist, is nog niet aangebroken. De droom van Oppenheimer - dat het mogelijk zou zijn een wetenschappelijke vinding als die van de atoombom niet te laten plaatsvinden - werd nog niet zo lang geleden op dramatische wijze vernield. Nog steeds kan de geschiedenis beschouwd worden als een natuurlijk proces, veroorzaakt door twee tegengestelde principes.
Idealisme stelt de gedachte boven de werkelijkheid, noemt de idee de eerste waarheid, beschouwt de waarde van het leven niet als hoogste, gaat soms zover de werkelijkheid of te ontkennen, of als een verbanning van de geest, de idee, de ziel te beschouwen. In idealisme wordt het vlees woord.
Materialisme is haar tegenhanger. Het ontkent niet het bestaan van de gedachte, maar wendt haar integendeel tegen haarzelf aan. Het gelooft in een zinvolle rijkdom die uitgaat van de dingen, stelt de werkelijkheid als hoogste goed (maar bepaalt haar grenzen niet: dit zou een idealistische struktuur zijn). In materialisme wordt het woord vlees.
De paleolitische mens was met onzichtbare draden gebonden aan de materiële werkelijkheid om hem heen. Wanneer clans en nomadenstammen ontstaan, en later agrarische samenlevingen en de daarbijhorende beschavingen, zal de mens bij elke verdere stap in zijn evolutie een gedeelte van zijn vrijheid prijsgeven en een grotere massificatie bereiken. Het ontstaan van de taal herschept de omvattende wereld. Het onbewuste schept het bewustzijn, het bewustzijn droomt het onbewuste. Integratie maakt plaats voor communicatie. Men zou (bij de eerste beschavingen) over een oproer van het woord-zelf kunnen spreken. De taal breidt zich uit tot begrippen welke geen object meer dekken, schept een wereld welke de materiële achter zich laat, transcendent is, ontkent op het laatst de werkelijkheid ten voordele van een idealistische realiteit en voert dus de vervreemding ten top. De overgang van agrarische gemeenschappen en de beschavingsgeschiedenis naar de industriele samenleving is een totaal nieuwe stap in deze evolutie. Haar gevolgen zijn niet te voorspellen.
Maar allicht is het moment der voorspellingen reeds voorbij.
Sinds de eerste bombarde de middeleeuwen aan scherven schoot, ongeveer vijfhonderd jaar geleden, zoekt Europa een nieuw gelaat.
| |
| |
macht wordt bewonderd
14.30 u coffie
het argument
De exacte wetenschappen werkten verwoed aan het nieuwe wereldbeeld, waarneming werd teruggedrongen ten voordele van definities: wanneer iemand vraagt ‘wat is water?’’ breng hem dan niet bij een beek, maar zeg H2O. Van atoom tot galaxie nadert onze gedachte/wereld zijn voltooiing.
Sindsdien ook heeft ons continent alle zeeën afgeschuimd. Tussen de eerste ontdekkingsreis en de oorlog in Indo-China liggen vijf eeuwen van westerse machtstoename. Genua koloniseert Cyprus in 1373. Vier eeuwen later heeft Europa praktisch gans de aarde onderworpen. Terwijl de macht der bestaande heersers verzwindt, worden handelaren magnaten. De ‘Bank van Florence’ der Medicis concentreert de eerste trusts reeds in de vijftiende eeuw te Londen, Brugge, Lyon. Fuggers, bankier van de paus, volgt dit voorbeeld.
LUTHER: want zij hebben alle goederen in handen en doen ermee wat zij willen, en handelen zonder de minste schaamte zodanig, dat deze in waarde stijgen of dalen al naar het hun lust, en zij onderdrukken en leiden tot verderf alle kleine kooplieden, zoals de snoek de kleine vissen in het water, precies alsof zij meesters zijn over gods schepselen en boven alle wetten van geloof en liefde verheven.
Maar de opkomst der nieuwe heersers is niet te stuiten. In de 18e eeuw geeft de Engelse staalmagnaat John Wilkinson geld uit waarop zijn beeldenaar staat, de eerste machines hebben het industriële tijdperk ingeleid.
Het ‘plebs’, voordien verknecht en uitgebuit door leenmannen en abten, valt nu in handen der nieuwe bezitters. Hun uitbuiting stijgt, Marx verklaart hun toestand slechter dan die der Amerikaanse slaven. Deze laatsten hebben gunstiger levensvoorwaarden te danken aan het feit, dat zij een zekere geldwaarde vertegenwoordigen.
HEINRICH HEINE: want precies zoals de machines in Engeland de volmaaktheid van de mens schijnen te hebben, zo leken de mensen op machines.
Later zal de nieuwe heerser een oude les leren: uitbuiting van de massa schept geen enkel probleem indien zij met mate en overleg wordt toegepast. Niet de uitbuiting zelf leidt tot revolutie maar de ongeremde uitbuiting.
Het neo-kapitalisme ontstaat: niet in Europa zoals men voordien zou verwachten, maar in Amerika waar alle traditionele remmingen ontbreken en dat zich niet hoeft te bevrijden uit een klassiek kapitalistisch, kolonialistisch tijdperk. Legenden over het ‘superbekwame’ of het ‘supergewetenloze’ volk zijn niet terzake.
SENATOR BEVERIDGE: de Amerikaanse orde en de Amerikaanse beschaving zullen zich op kusten vestigen die tot nu toe bloedig zijn geweest en in het duister der onwetendheid waren gehuld, maar die gezegend en gelukkig zullen worden door de aktie en de krachten die van God afkomstig zijn.
Wanneer de macht van Amerika zich tot Europa uitbreidt verandert het neo-kapitalisme in konsumisme: door de invloed van de tweede wereldoorlog worden de grove overheersingsmethoden verfijnd. Vier jaar lang graven de Europese staten zich in schulden die in 1945 met de U.S.A. vereffend dienen te worden. Het nieuwe Europa zal Amerikaanse eigendom blijken: in de volgende tien jaar zal de U.S.A. driekwart miljoen dollar uitgeven aan de verspreiding van propagandistische boeken om zo de ‘vriendschapsbanden’ te verstevigen. In 1890 werd in de U.S.A. de anti-trustwet aangenomen: in 1907 volgt het eerste proces, Rockefeller wordt schuldig bevonden aan 1462 inbreuken en veroordeeld tot dertig miljoen dollar boete. Enkele maanden later wordt deze straf zonder commentaar opgeheven: de Rockefeller-trusts bestaan nog steeds. De anti-trustwet is nooit werkelijk toegepast geworden.
Op het eerste gezicht scheen de machtspositie van de nieuwe bezitter deze van de oude heersers nooit te kunnen evenaren. De geschiedenis echter weerlegt dit - Babylonië telde in 2000 v. Ch. één miljoen mensen, General Motors in 1930 n.C. anderhalf miljoen, het Romeinse rijk in 330 v.C. twee miljoen.
De westerse kiessystemen lijken voorbestemd om de nieuwe bezitters tot de top van de macht te voeren. Aan een miljoenenmassa wordt gevraagd haar mening uit te spreken over een volslagen onbekende waarvan men slechts weet wat hij over zichzelf wenst te zeggen. Hierbij moet men rekening houden met de evolutie van de wetenschappelijke reklame - de nieuwe propagandakunst - en de moderne motiveringstechnieken. Vance Packard bestudeerde dit fenomeen.
| |
| |
de acrobaten
het treincoupé
de overwinning
Tegenover hem verklaarde Ernest Dichter, psycholoog en directeur van het wereldvermaarde ‘Institute for Motivational Research’, dat men de mensen thans elk verlangen kan opleggen, mits een nauwkeurig onderzoek voorafgaat.
Bij de Amerikaanse Presidentsverkiezingen van 1956 wierp de reklamefirma Norman, Craig & Kümmel, bekend door haar succesrijke campagne voor Maidenform-beha's, zich in de strijd tegen BBD&O. Steinbeck werkte toen als verslaggever voor Saturday Review.
STEINBECK: ziehier X miljoen mensen in een hulpeloze, willoze staat, niet langer in de mogelijkheid een suggestie te weerstaan.
Tien jaar na het verschijnen van Packard's studie, schreef Dichter zelf een werk waarin hij zich als volgt verdedigt: het is niet waar dat het ‘Institute for M.R.’ zich enkel bezighoudt met de verkoop van zeep. Het wijdt zich eveneens aan edele taken zoals: het beïnvloeden van verkiezingen, van beslissingen van legerofficieren, het opbouwen van een gunstiger Amerikaans imago in het buitenland, het recruteren van legervrijwilligers. In 1970 besteedde Rockefeller 6.800.000 dollar aan publiciteit voor zijn verkiezing tot gouverneur van New-York. Een wet welke zulke uitgaven wenste te verhinderen stuitte op een veto van president Nixon.
Het is duidelijk dat wij op de drempel staan van een nieuw tijdperk, dat wat totalitaire macht betreft geen voorgaande heeft gekend.
de denkprocessen die we generalisatie en abstraktie noemen zijn wanneer ze konsekwent doorgevoerd worden mathematische methoden bij uitstek - zodanig zelfs dat indien we deze processen tot visuele vormen zouden willen herleiden de mathematische discipline een bijna evidente dialektische tegenhanger wordt van de oorspronkelijke visuele intuïtie - wiskunde is bovendien een wetenschap die niet gericht is op feitelijkheden en in haar zuivere vorm zelfs volledig onafhankelijk staat van empirische gegevens die het materiaal uitmaken van de andere wetenschappen - wiskunde als zodanig zouden we kunnen begrijpen als een systematische objektivering van de wijze waarop we denken - haar logischaxiomatisch karakter en haar systematische opbouw kenmerken haar tegenover elke andere wijze waarbij niet denkinhouden maar denkvormen zouden geobjektiveerd worden - deze opmerkingen bepalen dan ook enerzijds de verwantschap anderzijds de tegenstelling van een werk van de laatste jaren met de wiskunde - begonnen met een poging tot objektiever maken van het beeldvlak heeft de probleemstelling zich ondertussen ontwikkeld tot een visualisatie van denkvormen - indien we koncepten begrijpen als verworven denkwijzen als denkgewoonten als denkinhouden dan zou ik dit stadium in mijn werkproces kunnen omschrijven als a-konceptueel of zo men wil anti-konceptueel - ook op dit terrein is de wiskunde discipline een bijna noodzakelijkheid voor mij geweest immers indien ze dan al koncepten ontwerpt dan zijn deze nauwelijks geformuleerd om reeds overstegen te worden - dit kan alleen door een nauwkeurig onderzoek naar de konsekwenties van bepaalde hypothesen en door een analyse van de premissen die aan de basis liggen van enig begrippenstelsel - deze werkwijzen eerder dan het ongelofelijk komplexe technische arsenaal van de wiskunde vormt een voor mij onvervangbaar korrelaat van de individuele sensibiliteit - ik wil deze polariteit niet uitroepen tot enig estetisch principe / indien
zulke dingen dan al zouden bestaan / ik zou alleen willen benadrukken dat mijn bezigheid van het ogenblik in hoge mate af-hankelijk is van de openlijke tegenstellingen: logika-intuïtie / denkvorm-objekt / discipline-sensibiliteit / indien ik hiermee mijn werk verklaard zou achten dan had ik mij de moeite van de realisatie ervan kunnen besparen.
pol de vylder
*
VANCE PACKARD: men zou zich een wereld van onzichtbaar dictatorschap kunnen voorstellen, waarbij toch de democratische regeringsvorm behouden blijft.
ALDOUS HUXLEY: in een werkelijk efficiënte totalitaire staat zou het almachtige bewind een volk van slaven beheersen die niet gedwongen hoeven te worden, omdat zij hun slavernij liefhebben.
Laten wij om ons heen kijken.
De nieuwe horige, de massa, leeft in de giftige lucht van de Industrieën. Daar werkt zij in ruimten zonder vesters, tussen het dof dreunen der machines, in de stank van chemicaliën.
| |
| |
ziekenzaal
vertrek
strip
De arbeid is herleid tot elementaire bewegingen, die gecronometreerd worden door mannen met witte jassen. Er is geen ruimte voor creativiteit: negen op de tien weten zelfs niet wat zij maken.
In een bedrijf dat duizenden werknemers telt sterven er jaarlijks enkele aan hartaanvallen. Bandwerk veroorzaakt maandelijks krankzinnigheid - een Belgische autofabriek nam zelfs een kranzinnige in dienst voor een bepaalde taak. De helft der hedendaagse ziekten zijn psychogeen: veroorzaakt door onaangepastheid en emotionele storingen.
BETTELHEIM: een arbeidssituatie is slechts menselijk wanneer zij ruimte laat voor het menselijke zelfontwerp.
Het is niet het collectieve van de arbeid, welke haar onmenselijk maakt, wel de afwezigheid van elke vorm van medezeggenschap of beslissingsrecht: zij wordt zinloos omdat de mens die de arbeid verricht de andere kan huren om hem uit elkaar te halen in efficiënt functionnerende onderdelen, hem tot een onderdeel maakt van de grote machine, het bedrijf, en iedere menselijke factor als een defect beschouwt, dan hebben we te maken met de nieuwe heerser tegenover de massa - dan is de arbeider opnieuw waardelozer dan de slaaf.
Sociale diensten bezorgen goedkope leningen aan werknemers welke te weinig verdienen om de producten die zij zelf maakten contant te betalen. De werknemer leent zo uit het kapitaal dat hij met eigen handen bijeen werkte, en brengt maandelijks een deel van zijn loon terug waar hij het ontving.
De machineachtige efficiëntie waarin miljoenen ondergedompeld worden, de reusachtige trustvormingen, de animale concurrentie tussen concerns en de uitbuiting van de derde wereld leiden met wiskundige zekerheid tot overproductie: de beroemde econoom Keynes stelde reeds lang geleden dat een crisis onstaat wanneer het makkelijker wordt goederen te produceren dan te consumeren, en deze stelling wordt sinds de dramatische noodtoestand van de dertiger jaren niet langer over het hoofd gezien.
Men heeft de staat er toe gedwongen als consument op te treden. Een land kan echter geen onbeperkte uitgaven doen welke geen rendement opleveren. De contracten welke westerse regeringen afsluiten met privéfirma's op gebied van defensie, overtreffen twintig maal de contracten in verband met openbare werken, terwijl vier jaar geleden een Amerikaans bankierstijdschrift uiteenzette dat het stopzetten van de Vietnamese oorlog een nefaste invloed zou hebben op de industrieën in Detroit. Ook Roosevelt heeft ooit gezegd. ‘Amerika heeft een oorlog nodig.’
RIESMAN: mijn overtuiging was gebaseerd op het vermoeden dat de oorlog de Amerikanen had geleerd dat oorlogen crisissen oplossen en dat, wanneer ze niet op Amerikaans grondgebied plaatsvinden, ze niet zo erg zijn.
Wie beweert dat overbevolking oorlogen veroorzaakt, en daarbij onmiddellijk naar China wijst, zal hierin wel geïnteresseerd zijn. Terloops weze opgemerkt dat de bevolkingsdichtheid van België vier maal groter is dan die van China.
Het consumisme dwingt niet alleen de staat. Van kinds af wordt de moderne mens een ‘standaard-pakket verbruiksgoederen’ ingeprent. Publiciteit heeft reeds vat op het kind voor het goed kan spreken. Het groeit op in een wereld, die dag in dag uit slogans herhaalt in elke straat en elke kamer. In de school wordt het gestraft wanneer het over onvoldoende gehoorzaamheid ‘beschikt’. Het leert zijn persoonlijkheid te verzaken en te concurreren om integratie in een milieu dat het haat.
Er wordt niet geleerd beinvloeding uit te schakelen en na te denken: het gezag duldt geen werkelijke discussie. Op de school komt het er op aan zich dingen eigen te maken door herhaling. Het verstand wordt getraind in het opstapelen van woorden, en hiervan zal de reklame inmiddels dankbaar gebruik maken. Seriemensen worden voorbereid op serieproducten.
Eenmaal tewerkgesteld vindt de jonge volwassene zichzelf terug als het lelijke jonge eendje tussen de knappe machines. Hier wordt een gevoel van ontvredenheid geboren, dat geen uitweg vindt in het erkennen van de oorzaak. Een rationaliseringsproces treedt op: in de onmogelijkheid zijn ware zinledigheid te bekennen, zal de mens compensatie zoeken in een andere bevrediging dan door een zinvol leven: zijn mislukking als mens zal hij trachten te compenseren door de aankoop van de meest groteske verbruiksgoederen die overigens totaal nutteloos zijn maar de toverachtige beloften om zich heen spuien.
| |
| |
pintjes
het strand
stilte a.u.b.
Zo treedt een cumultatief effect, een absurde rondedans in werking. Omdat teveel geproduceerd wordt, moet men meer consumeren. Dus verlaten moeders hun kinderen om meer te gaan produceren, om zo over de nodige consumptiemiddelen te kunnen beschikken.
De tweede rondedans: emotionele ontevredenheid zoekt compensatie in rationele bevrediging, maar deze rationele bevrediging verhevigt slechts de emotionele ontevredenheid.
De derde rondedans: de depersonalisering van de arbeid dwingt tot depersonalisering in het verbruik, waardoor opnieuw de arbeid zinlozer wordt.
Psychiaters melden inmiddels het ontstaan van een nieuwe schizofrenie, de ‘beinvloedingsmachine’ (influence-machine). Steeds meer patiënten komen met de klacht dat zich ergens een onzichtbare machine bevindt, die al hun gedachten regelt.
Zo ontstaat de massa, de grauwe substantie van mensen die allen hetzelfde pak dragen, in vrijwel hetzelfde appartement huizen, langs de zelfde weg op vacantie gaan.
Want het Consumisme duldt geen verscheidenheid: die bemoeilijkt de marketing van het product. Evenals persoonlijkheid is creativiteit uit den boze: het is een regelrechte aanval op de afzetmarkt.
Newsweek van 14 september 1970 meldt dat sinds de oprichting van de muur van Berlijn nu tien jaar geleden, een half miljoen Duitsers, die voordien naar het westen vluchtten, terugkeerden naar het oosten. Verscheidenen werden geïnterviewd: ‘vrijheid is fijn maar zij heeft ook nadelen. De mensen zijn enkel om zichzelf bekommerd hier.’, en: ‘het gevoel dat men je nodig heeft was veel sterker in het oosten.’
Natuurlijk zullen de mensen, welke van jongsaf opgevoed zijn in ons systeem, zulke onzin nooit uitkramen.
Het kenmerk van onze tijd (de 2e helft van de 20e eeuw) is wel de heroïsche strijd tegen de verveling.
Door de koorts van deze strijd worden schijnwaarden opgezweept tot criteria.
Er is geestelijke angst.
Er is leegte.
Men is bang voor naamloosheid, omdat men naamloosheid verwart met eenzaamheid. (Alleen kan men de strijd tegen de verveling moeilijker aan) zie publiciteit: individuele wooninrichting, persoonlijk parfum enz...
Ik zei dus: leegte, angst, en grenzeloze verveling - velen zeggen: ‘Plaats voor een nieuwe godsdienst’. Velen beproeven nogmaals dit helaas / al zo vaak onafdoend gebleken middel.
Anderen zoeken verlossing in voortdurende sexuele vervulling, wat natuurlijk een vat zonder bodem is.
Wat wel duidelijk toeneemt is een ongeëvenaard fascisme, oneindig vertakt en genuanceerd.
Alles is voorgeschreven: taal, vermaak, kleding, haardracht, smaak. Een sadistische film handelend over het folteren van vrouwen, draait wekenlang met overweldigend succes! Terzelfdertijd wordt een slungel met lang haar (± 20 cm) de toegang tot de tram ontzegd. Dit is misschien komisch, maar ik vind het een teken aan de wand. Onze tijd is er een van vérgevorderd geestelijk proletariaat.
Angst voor verveling.
Angst voor politie.
Angst voor mekaar.
Angst voor de dood.
Wannes Van de Velde
*
IRA LEVIN: ‘Er zullen dagen komen dat je ons haat,’ zei ze, ‘omdat we je wakker maakten en je geen machine lieten worden. Machines zijn in het heelal op hun plaats, mensen zijn er vreemden.’
Eén à twee procent der geschiedenis der mensheid wordt gevuld door de beschavingsgeschiedenis. De overige acht en negentig procent wordt de ‘vóór-historie’ genoemd, het bestuderen amper waard. De beschavingen daarentegen werden bestempeld als bouwwerken van menselijke grootheid: hun leugen werd als cultuurerfenis beschouwd, hun propagandakunst gesteld tot voorbeeld, hun fascisme en kortstondig, experimenteel karkter genegeerd.
Wat fascisme betekent wordt eerst nu duidelijk terwijl mensen opstaan, door angst voor de toekomst aangezet om een nieuwe objectieve inventaris van het menszijn op te maken. Fascisme is het dwingende aspect van de tot één geheel samengesmolten mensengroep, waar anderszijn in het begin verdrukt wordt, doch daarna niet langer biologisch mogelijk is. Het is de dictatuur van het collectieve denken, van een consensus waar elke vorm van persoonlijkheid in de hermetische groep verstikt. Terwijl in vroegere beschavingen de traditie het dwingende element vormde, wordt deze taak thans overgenomen door de massamedia: een halve eeuw fascisme ligt achter
| |
| |
uvenir
het restaurant
spel
souvenir
ons, en eveneens een halve eeuw van groeiende media. Men moet verwijzen naar de duidelijke functie van deze media in Naziduitsland, wanneer de vraag zich opwerpt hoe het mogelijk was dat miljoenen mensen zonder aarzelen meeliepen in deze gruwelijke tredmolen. Men kan zich eveneens de vraag stellen wat het juist inhoudt, wanneer President Nixon zich beroept op de steun van een ‘zwijgende meerderheid’.
JAMES BALDWIN: ik ben zelf net terug uit een land, Duitsland, dat nog niet zo heel lang geleden door een zwijgende meerderheid nogal berucht is geworden.
Kunnen wij het moderne fascisme herleiden tot een kortstondig en plaatselijk fenomeen? Welk resultaat zou een grondige vergelijking van de uitspraken van Hitler met die van Roosevelt, Churchill, Stalin geven?
Wanneer de tweede wereldoorlog voorbij is ontstaat overal een dolle vreugde: de draak is gedood, de toekomst ligt voor het grijpen. Maar juist dan schrijft Huxley een nawoord voor zijn ‘Brave New World’ waarin hij zich afvraagt of het schrikbeeld dat hij toonde niet bewaarheid zou worden in de zeer nabije toekomst.
Bij Gheorgiou vinden wij niet eens fictie: zijn roman ‘Het Vijfentwintigste Uur’ is na de oorlog geschreven. Wanneer zijn hoofdfiguren eindelijk bevrijd worden uit de lange nachtmerrie der Duitse concentratiekampen - die bij Gheorgiou niet zozeer gruwelijk zijn omwille van fysieke mishandelingen, maar de menselijke persoonlijkheid vernietigen - worden zij door de Amerikaanse overwinnaars van een nieuw nummer voorzien en in een nieuw kamp geplaatst: de wereld is veranderd, er is geen weg terug, geen werkelijke bevrijding.
Werd dit fascisme, dat de mensen tot een massa herkneedt, haar opinies ment, de individualiteit stukmaakt, werkelijk overwonnen in 1945, of werd het integendeel veroverd?
| |
| |
de hel
dejeuner sur l'herbe
Galbraith meldt dat thans ook de nieuwe heersers - de industriemagnaten - plaats moeten ruimen voor een andere kaste. Het beleid der concerns werd zo gecompliceerd dat enkel nog economen, ingenieurs en psychologen in staat zijn doeltreffende beslissingen te nemen.
Hoeveel uren scheiden ons nog van de hopeloze wereld van chemische tevredenheid welke Orwell, Huxley en Levin voorspelden?
Amerikaanse laboratoria ontwikkelden reeds een oorlogsgas dat agressie en misnoegdheid doet verdwijnen bij wie er sporen van inademt.
Hoeveel stappen voor wij nog slechts vee zullen zijn op een volmaakte modelhoeve? Nu reeds vechten wij om een betonnen hokje in een flatgebouw dat lijkt op de modernste installatie voor kippenteelt of betogen voor méér verzorgingsstaat.
JEZUS: mens, indien gij weet wat gij doet zijt gij gelukkig, maar indien gij het niet weet zijt gij vervloekt.
RIESMAN: wat wij vrezen tegemoet te treden is meer dan totale vernietiging. Het is absolute zinloosheid.
VAN ISACKER: men heeft de mens van zijn milieu beroofd en van zichzelf. En om deze roof is geen protest meer te verwachten van de leeggelopen massa. De mensen voelen zich lekker in hun kooi en zouden stenigen wie hen wil bevrijden.
Riesman is zeker een goed observator: zijn noodkreet is meer dan gegrond. Welke oplossing geeft hij voor miljoenen mensen die beschaamd hun dagelijkse bezigheid verzwijgen voor hun kinderen? Ook hij weigert de productiesystemen aan een kritisch onderzoek te onderwerpen en richt zich tot de consumptie. Er moet een ministerie van Ontspanning opgericht worden, overal dienen speeltuinen voor volwassenen aangelegd. Plastic-skihellingen dienen de Uitdaging te vervangen die voordien in elke levenssituatie aanwezig was.
Maar kan men de vraag negeren, of dit steeds meer aanwenden van surrogaten om het leven mogelijk te maken, niet juist de werkelijke zinledigheid tot een climax voert?
Nochtans wordt het standpunt van Riesman bijgetreden door honderden enthousiasten, waarvan velen plastische kunstenaars die zenuwachtig op zoek zijn naar braakterrein voor hun creativiteit en niet beseffen dat zij - juist op het vlak der creativiteit - de rijksten zijn en de armsten bestelen. Al te weinig beseffen zij dat hun schijnbare kritiek op de huidige samenleving, slechts een mantel is die hun applaus voor de huidige evolutie niet verbergen kan.
FREUD: niet het onbewuste interesseert mij in kunst, maar het bewuste.
Er bestaat echter een tweede beweging. Samen met de opkomst van het moderne fascisme (Italië 1922) ontstaan Dadaisme en Surrealisme. Hun eerste actie is het afwijzen, zelfs het vernielen of passeren van de realiteit, hun twijfel is hun revolte - maar juist hieruit groeit een nieuwe confrontatie met de werkelijkheid vóór-het-woord.
Het historische moment bracht een proces tot explosie, dat reeds een halve eeuw vroeger werd ingezet door Monet en andere impressionisten. Terwijl de toekomst haar machines naar het heden zond (Jules Vernes voorspelt, tijdens de opkomst van het impressionisme, televisie voor de negenentwintigste eeuw), werd voor het eerst onbewust of bewust ervaren hoe het agrarische tijdperk zijn einde naderde, en wat daarvan de gevolgen zouden zijn.
De reactie van verschillende intellectuelen en kunstenaars is dan ook een terugkeer naar de eerste werkelijkheid, naar het ‘in-der-welt-sein’ zoals dit bestaan moet hebben gedurende de eerste 98% der geschiedenis.
Theoretici vindt men onder meer bij de fenomenologen: Husserl, Sartre, Merleau-Ponty stellen opnieuw de relatie mens-ding, subject-object, noëma-noësis in vraag, en doorbreken systematisch de realiteit om tot de werkelijkheid-zelf, het ‘ding-ansich’ door te dringen.
Practici zijn beeldende kunstenaars als onder meer Chagall, Rousseau, Klee, op wie men de term ‘magisch naturalisme’ toepaste.
Dit teruggrijpen naar de eerste waarachtigheid, juist wanneer onze leefwereld zich in surrogaten dreigt in te sluiten, vinden we ook in het eerst nú waarderen van primitieve kunst, kindertekeningen en de préhistorische grotschilderingen, die terecht een hedendaags verschijnsel genoemd worden.
Tot een georganiseerde beweging werden deze artistieke en wetenschappelijke richtingen echter nooit samengevoegd, en met reden: iedere geordende probleemstelling - zoals onderhavige - dient te ontaarden tot een nieuw totaliserend en dus vervreemdend beeld.
| |
| |
t mes
het voetbad
het café
Iemand vroeg me: ‘Werk je?’ - weldra bemerkte ik dat hij bedoelde: ‘Verdien je GELD?’. Is het wegdek versleten, schrijf dan ‘Weg in slechte staat’ en alles is weer in orde. Loopt de maatschappij in 't honderd maak dan een wet en alles komt(?) weer in rechte banen. Roep niet voor of tegen de politie want hun aanwezigheid betekent: wij kunnen niet in vrede samen leven.
Roep niet voor of tegen de wet want wet betekent: mensen kunnen de vrijheid niet aan.
‘Wie niet met mij is, is tegen mij’ is een gevoel dat veel onheil brengt. ‘Weg met’ en ‘Hang hem op’ want wat gij zegt is juist, wat hij zegt is het niet. Wie anders doet is een kommunist, een katholiek, een anarchist, een hippie, een fascist. Zij hebben bokkepoten en eten kindertjes op. Jullie moeten eerste goede wil tonen, want wij hebben het bij het rechte eind en jullie zijt de bozen, niet wij (en keer maar om). Streef niet naar de volwassenheid want de rijpe appel wordt vlug rot. Of verlang je als een groene appel van verleden jaar tussen de groene appels van nu te hangen? Of kun je altijd alles opnieuw in vraag stellen?
Hemerijckx J.
*
Bronnen:
Baldwin
Open brief aan Angela Davis (Haagse post 20.1.70)
Bettelheim
The Informed Heart
| |
Manifest voor een onafhankelijke revolutionaire kunst.
| |
| |
zeevruchten
Aspecten van de Nieuwe Industriële
Brave New World (vooral nawoord 1947)
Apocrief Woord uit Codex D - lucas 6
Fenomenologie van de Taal
Die Grossen der Weltwirtschaft
Geschiedenis der Mensheid
*
samenstelling: Christine Teller
| |
| |
het bad
figuren uit de ganse wereld
portret
|
|
Auteursrechtelijk beschermd