Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 18

[p. 165]

vlaanderen
Buitenlands actueel

Kunstopleiding in de Duitse democratische republiek

De slagzin die men in alle kunstscholen van de D.D.R. terugvindt: ‘Onze liefde geldt de D.D.R. en de Kunst zal daartoe bijdragen’, kan wel als de grondgedachte van de kunstopleiding aldaar beschouwd worden.

Het onderwijs is er degelijk en systematisch georganiseerd; de ateliers zijn technisch goed geoutilleerd. Er is coördinatie tussen de verschillende disciplines. Professoren en studenten werken samen in seminaries of werkgroepen.

Veel meer dan bij ons is het onderwijs er aangepast aan de praktijk; dit inzonderheid wat de grafiek, de mode, de industriële vormgeving betreft; de theoretische cursussen sluiten hier nauw bij aan. Er is trouwens een vlotte samenwerking tussen de bedrijfsleiders, de industrie en de kunstschool. Dit brengt mee dat de ontwerpen voor mode of keramiek bv. onmiddellijk kunnen getoetst worden aan de realiteit. Het gebeurt niet zelden dat de school opdrachten bekomt en meestal zijn het de scholen zelf die leiding nemen in de commissies voor het ontwerpen van urbanisatieplannen en al wat dit meebrengt aan integratie voor de plastische kunsten; dit geldt o.m. voor de Hochschule für Bildende und Angewandte Kunst te Berlijn-Weissensee.

Vanuit het standpunt van degelijke vakopleiding en vooral wat betreft de materiële bestaansmogelijkheden, is de jonge kunstenaar in de D.D.R. - ten overstaan van de jonge kunstenaar in het Westen - waarlijk een geprivilegieerde. De selectie der studenten gebeurt op grond van geschiktheid en maatschappelijke noodzaak. Momenteel zijn er echter nog op alle gebieden werkkrachten tekort en weten de studenten met zekerheid dat ze het aangeleerde kunstvak ook effectief zullen kunnen uitoefenen. De kunst wordt trouwens gestimuleerd, in zoverre ze gezien wordt als een sociale functie en de kunstenaar daarmee betrokken is.

Om aangenomen te worden moet de student - als bij ons - eerst het secundair onderwijs achter de rug hebben en een bekwaamheidsproef over aanleg tot een kunstvak afleggen. Dan krijgt hij - welke specialisatie hij ook later kieze - een algemene opleiding tot vormgeving w.o. natuurtekenen, anatomie, compositieleer enz., dit gedurende twee jaar.

Dan pas begint de eigenlijke specialisatie: grafiek, plastische kunst, beeldhouwen, keramiek, architectuur, theaterdecor, mode, industriële vormgeving, fotografie, enz. hetgeen drie jaar in beslag neemt.

De resultaten van die vooropleiding konden wij duidelijk merken, o.a. bij de eindproef van studenten fotografie uit de kunstschool te Leipzig wier werk niet alleen getuigde van een degelijk inzicht in het medium fotografie, maar ook in de grafische samenstelling en presentatie. Dit viel ten zeerste op bij een merkwaardige fotografische reportage over een cementbedrijf. Dit fotoboek was trouwens met de medewerking van dit bedrijf tot stand kunnen komen, terwijl de afdeling boekbinden en boekdrukkunst tot de algemene vormgeving bijgedragen hadden.

Er is bij dit alles, naar onze visie althans, een keerzijde, die ligt in de sterke ideologische gerichtheid; deze leidt meestal tot formalistische breedsprakerigheid.

Gans het programma beklemtoont die ideologie: ‘De kunstzinnige jeugd zal de kunst als wapen gebruiken voor de vooruitgang van de gemeenschap. Naast de beheersing van de plastische middelen, moet de opleiding vooral de vertolking van een antifascistisch, democratisch en socialistisch wereldbeeld op het oog hebben. De studie van het Marxisme-Leninisme, de kunstgeschiedenis, de Marxistisch-Leninistische esthetiek zijn vaste bestanddelen van de vijfjarige opleiding’.

Het zoëven besproken album is een lofzang aan de industriële bedrijvigheid, een hulde aan de prestatie van het regime; dit doet in dit geval geenszins afbreuk aan de formeel-esthetische kwaliteiten.

Voor de plastische kunsten ligt dit echter anders, omdat ze doorgaans nadrukkelijker deze ideologie naar voren brengen en we daardoor tot vervelens toe op dezelfde thematiek teruggeworpen worden. Mentaliteit en houding ten overstaan van de samenleving worden niet door de kunstenaar, maar door de overheid bepaald. Zolang de .sociale bewogenheid gedragen werd door een innerlijk geloof en zich kon uitleven in een vaak aggressieve beelding, zoals dit nog bij een Otto Dix, of vroeger bij Daumier, bij Goya of zelfs bij Ensor het geval was, kon dit tot overtuigende kunstwerken leiden. Thans zijn die werken, enkele uitzonderingen niet te na gesproken, al te vaak louter anecdotische illustraties van het sociale dogma en programma, waarvoor geldt: ‘De voorstelling van de mens, in zijn strijd en zijn waardigheid, vormt het kernmotief van de kunst; evenzo is de kunst een politieke tribune voor een strenge kritiek op alle uitingen van onmenselijkheid in de wereld. De kunst heeft niet alleen een artistieke, maar vooral een morele functie.’

O.i. lopen ze hiermee hetzelfde gevaar als bij ons tot voor korte tijd nog, toen, in de christelijke milieus, de kunstenaar slechts zijn gang kon gaan zolang hij zich maar aan het voorgeschreven dogma en programma hield, waardoor uiteindelijk, bij ontstentenis van elke waarachtige bezieling, de kunst doodbloedde; de creativiteit zocht andere wegen...

Als gezegd lopen schilderkunst en monumentale kunst het meeste gevaar in een hol formalisme te vervallen. Toegepaste kunsten als grafiek, keramiek, mode en textieldruk en vooral theaterdecor of enscenering redden zich nog. Wat dit laatste betreft konden we ervaren hoe de kunstscholen in de D.D.R. op zeer korte tijd tot geweldige realisaties zijn gekomen. Verbeelding en creativiteit stoelen er niet op louter fantasie, maar op een stevige culturele en technische ondergrond. Het resultaat hiervan kan men niet alleen nagaan in de afdeling theaterdecor, onder leiding van Hans Reichard, te Dresden, maar in de meeste theaters, en o.a. te Berlijn zelf. Dit geldt evenzeer het meest klassieke theater - Aristofanes of Molière - als geëngageerd-sociale toneelstukken van Brecht, O'Casey, e.a.

[p. 166]

De belangstelling voor het theater is trouwens buitengewoon groot. De zalen zijn doorgaans volledig bezet. Dit verklaart dan ten dele het bestaan van zulke afzonderlijke afdelingen theaterenscenering en decor in de meeste kunstscholen.

Al bij al verschilt de opvatting der kunstscholen niet zo veel met deze die nog grotendeels bij ons in de meeste academies en hogere instituten gangbaar is en voortbouwt op de traditionele, academische visie, zij het dan aangepast en verweven met gegevens en ideeën uit het voormalige Bauhaus. Vraag is echter of de functionele betekenis, die haar toegemeten is, in de evoluerende maatschappij wel houdbaar zal blijven. Maar ook bij ons stelt zich dit probleem.

Kunst en vrije tijd in de Duitse democratische republiek

De sociale inzet van de kunstenaar valt ook op door zijn medewerking bij de vrijetijdsbesteding. Het is helemaal geen uitzondering professoren uit kunstscholen de leiding te zien nemen van kunstkringen. Deze kunstkringen spreken alle lagen van de bevolking aan; men treft er evengoed handarbeiders als technici en ingenieurs aan, schoonmaaksters en secretaressen. Wonder genoeg verschillen deze liefhebberskunstkringen qua mentaliteit geenszins met dergelijke verenigingen bij ons; ook daar draagt de kunst nog een aureool en betekent ze voor de beoefenaars een zelfbevestiging, die ze in het dagelijkse werk meestal niet kunnen vinden en hiervoor dan ook een compensatie vormt. Deelname aan wedstrijden, tentoonstellingen en zo mogelijk verkoop, bevorderen dit. Hiermee komt echter het creatief en louter speels element in 't gedrang. Dit speelse of ontspanningselement, in de voorbije eeuwen immers als tijdverdrijf voor de bezittende klasse bedoeld, wordt door het regime gelaakt, maar bewust of onbewust is het prestige en prestatiegehalte van de kunst levendig gebleven.

De kunstkring die we bezochten toonde veel gelijkenis met een gewone kunstschool: levend model, schilderen, grafiek. De leden beschikken er over een vaak betere outillering dan in sommige onzer stadsacademies. Een schrijnwerker hanteerde de lithopers en zijn lithografische tekeningen konden rustig de vergelijking doorstaan met wat bij ons in de meest conservatieve academies gepresteerd wordt: landschappen, figuren, enz. De gravures waren trouwens bestemd als geschenk voor verdienstelijke leden van het bedrijf, een grote industrie voor turbines, de ‘Sachsenwerke’ van Leipzig.

Diezelfde mentaliteit heerst ook in de jeugdateliers. De ‘Arbeitgemeinschaft Bildende Kunst’, voor 8- tot 18-jarigen, gevestigd in de Musikschule te Leipzig, wordt geleid door enthousiaste kunstenaars, die zich met hart en ziel aan hun taak wijden. Het zien van de spontane kindergewrochten deed als een fris bad aan na de vaak zwaartillende ernst van de kunst der volwassenen. Toch bleek bij de promotors de hoofdbekommernis te liggen in een systematische opleiding tot de beeldende kunsten, het selecteren van de begaafdsten, om ze zo mogelijk uiteindelijk als kandidaat voor de kunstschool te zien aanvaarden.

De educatieve functie door de kunst - zoals die gezien wordt door Herbert Read - is hun niet vreemd, maar ze staat niet primordiaal. Uit die ervaringen zouden we kunnen concluderen dat het nieuwe mensbeeld, dat men van uit hun humanistisch standpunt en hun sociale bekommernis zou mogen verwachten, o.i. geen werkelijke kans krijgt, omdat het juist als een vanzelfsprekendheid, als reeds-verworven-zijnde beschouwd wordt.

Treffend was in dit verband de opmerking van een der promotors van zo'n atelier, waar hij meedeelde dat, hoewel het atelier door de staat gesubsidieerd was, hij er prijs op stelde dat de ouders van de ‘leerlingen’ een relatief hoge bijdrage moesten betalen omdat, zoals hij het uitdrukte ‘dit slechts gewaardeerd wordt in de mate men er een geldelijke inspanning heeft moeten voor leveren’.

Hoe realistisch die constatatie ook zij, ze bewijst overduidelijk dat de innerlijke inzet nog evenzeer ontbreekt als in onze kapitalistisch gedirigeerde consumptiemaatschappij, waar er trouwens niemand meer aan denkt minder te studeren omdat ook het onderwijs hier nu gratis is...

Jos De Maegd, Brussel.

Het dagelijks leven in een museum

De zopas gehouden tentoonstelling ‘op losse schroeven’ (staat de hedendaagse kunst inderdaad niet op losse schroeven?) bewijst eens te meer dat het Stedelijk Museum van Amsterdam actueel is en een politiek voert, die de hedendaagse stromingen op de voet volgt. Een van de laatste voorgestelde projecten kon echter om technische en financiële redenen niet verwezenlijkt worden. Toch lijkt het project vermeldenswaard. Het voorstel kwam van Immo Jalass, in 1938 te Hamburg geboren, maar sinds anderhalf jaar wonend te Amsterdam. Zijn project ‘Overgrijping voor het Stedelijk Museum’, bestond erin om de woning van een Amsterdams gezin naar de erezaal van het Museum over te brengen. Het Museumjournaal merkt hierbij terecht op: ‘Wanneer de scheidingslijn tussen kunst en leven steeds minder scherp te trekken valt, en men deze ook principieel niet meer trekken wil, is de uiterste consequentie dat men, zoals Jalass voorstelt, het dagelijks leven zelf “exposeert”. Niet alleen de objecten eruit, zoals ondermeer Jan Henderikx heeft gedaan, maar de geleefde situatie van de familie Van Dijck.’ De bedoeling was inderdaad de woning van de familie Van Dijck, thans wonend in Amsterdam-Geuzenveld naar het museum over te planten en het gezin er zijn gewoon dagelijks leven te laten leiden. Immo Jalass had hierover gesprekken met het gezin Van Dijck gevoerd en een onthutsende vragenlijst aan vader, moeder, zoon en dochter (9 en 11 jaar) voorgelegd. De reacties op de verschillende (vrijmoedige en onthutsende) vragen waren vaak uiteenlopend en onbegrijpelijk. Dat ook het naar bed gaan tot de expositie zou behoren, vond alleen de zoon goed, anderzijds antwoordde alleen de dochter bevestigend op de rubriek baden. De onlogische behandeling van de vragenlijst is wellicht te wijten aan het onthutsende project zelf.