Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 18

Buitenlands actueel

Deze nieuwe rubriek beoogt een venster te openen op het artistiek gebeuren over onze grenzen. Momenteel wordt nog druk gewerkt aan het uitbouwen van een net van eminente correspondenten over heel de wereld. In dit nummer krijgt u alvast brieven uit Engeland en Duitsland, evenals een overzicht van de voornaamste buitenlandse tentoonstellingen, die in de nabije toekomst plaatsvinden. (Redactie.)

Beeldhouwwerk voor architectuur
Het werk van Mitzi Cunliffe

‘Wij zijn allen de glazen dozen moe. Wij zijn de vuile, door de regen bevlekte, betonnen blinde muren moe. De beeldhouwkunst kan dit alles veranderen’.

Dit zijn de woorden van de in Amerika geboren beeldhouwster Mitzi Cunliffe. Sinds ze zich in 1949 in Engeland vestigde, heeft ze slechts dit gedaan: het uitzicht van gebouwen veranderen, in opdracht van designers als Misha Black en Sir Hugh Casson.

Hoewel zij beslist nog geïnteresseerd blijft in de problemen in verband met de relatie, die bestaat tussen een zelfstandig opgevat beeldhouwwerk en een gebouw, toch werd Mitzi Cunliffe meer en meer opgeslorpt door de vraagstukken van de integratie van het beeldhouwwerk in het hedendaags gebouw. Deze integratie veronderstelt bij voorbeeld ook het gebruik van de nieuwe materialen en technieken. die nu gelden - dit wil zeggen dat de beeldhouwkunst

[p. 52]

moet putten uit de hulpmiddelen, die de massaproduktie van deze twintigste eeuw beschikbaar stelt.

Mitzi Cunliffe is een baanbreekster geweest bij het in praktijk brengen hiervan en voerde werken uit in beton, fiberglas, terra cotta en aluchromie, zowel als in meer traditionele materialen, b.v. steen. Zelfs in het laatstgenoemd materiaal trekt haar werk aan door zijn frisheid; wij denken aan het symbolisme van haar kolossaal, zes ton wegend hoogreliëf-paneel in Portlandsteen, dat zij in 1956 maakte voor de Fibres Building aan de Leeds University.

Hoe werd deze integratie van de beelhouwkunst in de architectuur bereikt? Laten wij b.v. beton nemen als materiaal. Men kan het op twee wijzen aanwenden in de architectuur: de feitelijke sculptuur van het gebouw, die plaatsgrijpt wanneer een fantastische massa van vormen het gebouw zelf tot een beeldhouwwerk maakt (een treffend voorbeeld hiervan is Le Corbusiers kapel van Notre-Dame du Haut te Ronchamp), maar men kan ook het oppervlak van het gebouw bewerken en op die wijze een patroon of een reliëf bekomen; door dit procédé ontstaat een oppervlak, dat leeft alsof het gebeeldhouwd werd.

Mitzi Cunliffe maakt vooral gebruik van het laatstgenoemd procédé en ontwikkelde erin een schitterende originaliteit en een ongelooflijke afwisseling. Zij modelleert, construeert of graveert vooraf de basisvormen, waaruit dan daarna de zgn. ‘eenheden’ ontstaan, die samen kunnen gevoegd worden in een rijke verscheidenheid. Zo ging zij o.m. te werk voor de Cater Brothers Building te Chelmsford, Essex, waarvoor zij haar ‘Yantra’-eenheden ontwierp, in opdracht van de architecten Shaw en Lloyd (1966). De ‘Yantra’-panelen werden gemaakt van originelen uit geperste vezelplaat, triplex en multiplex; zij omvatten zes eenheden, die onderling verbonden zijn; de grootste meet bij benadering 1,5 m op 1 m; zij werden alle in beton gegoten.

Haar Cosmos-eenheden - waarvan een fragment hierbij wordt gereproduceerd - werden vervaardigd in zwarte glasvezel voor de Manchester University (1966) - architect was G. Grenfell Baines, bijgestaan door H. Thomas. Hoewel deze eenheden in massa geproduceerd werden in een plasticfabriek in Lancashire, toch geven zij de indruk stuk voor stuk gemodelleerd te zijn.

Een opdracht voor de River Test Supply Scheme Building te Southampton (L. Berger, stadsarchitect) in 1966, bracht een nieuw probleem met zich mee, maar eveneens een nieuwe oplossing. Ditmaal moest als motief stromend water worden uitgebeeld; er ontstond een werkstuk, uitgevoerd in bronskleurige glasvezel, en vakkundig vermengd met het met de hand vervaardigd systeem, dat het moest ophouden. Er werden vier verschillende eenheden gebruikt, van ongeveer 60 bij 30 cm, plus dan nog een speciaal eindstuk.

Soms worden de eenheden werkelijk bestemd als constructieve elementen, in plaats van bij te zetten panelen, zoals b.v. de ‘Trellis’-werkstukken, die uitgevoerd werden in opdracht van de architecten Jellicoe en Coleridge, voor de Cement and Concrete Association, en gebouwd te Wexham Springs, Slough, in 1966. Deze eenheden zijn 50 cm vierkant en 23 cm dik en vormen volwaardige bouwstenen voor muren; ze zijn doorboord en gebeeldhouwd op beide zijden.

Mitzi Cunliffe is aldus tegelijk een poëtische kunstenares en een gewiekst technicus. Haar werk is overbekend in Engeland en de Verenigde Staten en eist steeds meer de bewondering van de architecten op.

Uit de hierna volgende biografische nota blijkt overduidelijk, dat Mitzi Cunliffe een grote naam is in de beeldhouwkunst en de architectuur van deze tijd.

Mitzi Cunliffe werd in 1918 geboren in de stad New York. In 1939-40 werd zij Bachelor of Science en Master of Arts aan de Columbia University te New York. 1949: huwelijk met Marcus Cunliffe; 1949-64: verblijf te Manchester, Engeland; woont momenteel te Brighton, waar haar echtgenoot doceert aan de University of Sussex; zij heeft twee dochters en een zoon, allen geboren in Engeland in 1950, 1952, 1955.

Buiten de werken, die reeds vermeld werden in de tekst, voerde zij opdrachten uit voor de volgende gebouwen: Henry's Stores, Manchester, 1962; Wythenshawe West Secondary Technical School, Manchester, 1959; Lewis' Liverpool, 1957; Inlet Well House, Heaton Park, Manchester, 1955; Childwall County College, Liverpool, 1954; Sarah Lawrence College, New York, 1954; Manchester High School for Girls, 1953; Department of Civic Design, University of Liverpool, 1952; Festival of Britain; South Bank London, 1951.

Zij ontwierp eveneens modellen voor Harrison en Abramovitz in New York, alsmede voor Anshem en Allen en wijlen Eric Mendelsohn in San Francisco. Zelfstandige tentoontstellingen van beeldhouwwerk: 1944 en 1948: New York; 1944-45: in zes Amerikaanse musea; 1951: Hanover Gallery, Londen; haar expositie ‘Sculpture by the Yard’, ingericht door de U.S. Information Service, startte in de USIS Gallery (Amerikaanse Ambassade) te Londen, in januari 1967, en reist nu nog steeds van de ene universiteit naar de andere kunstschool in het Verenigd Koninkrijk.

Philip Brown

Brighton, Sussex, Engeland.

Radicale films bekroond
Kerkelijke filmprijzen op de 17^de Internationale Filmweek, Mannheim 1968

Sedert jaren zijn de christelijke kerken ook op internationale filmfestivals vertegenwoordigd. De jury's van het Internationaal Katholiek Filmbureau (OCIC) en van het Internationaal Evangelisch Filmcentrum (INTERFILM) konden zich in de jongste jaren door hun beslissingen verheugen over een bestendige toename van publieke achting en aanzien, o.m. bij de vakcritici.

Niet steeds genoten de confessionele juryleden de bijval van hun kerken, die hun opgedragen hadden films te primeren. Tijdens de 17de Internationale Filmweek te Mannheim 1968 - zij had van 7 tot 12 oktober plaats - schonken de katholieke en evangelische jury's hun prijzen aan werkelijk onconventionele films.

Met verbazing, maar ook met bijval en bewondering, werden aan het slot van de bovenvermelde filmweek de beslissingen van de OCIC- en INTERFILMjury's door de grote meerderheid van de festivalbezoekers onthaald. De confessionele jury's hadden films uitgekozen, die én naar vorm én naar inhoud een revolutionair karakter bezitten. Zo schonk de katholieke jury haar prijs aan de kortfilm ‘Der Bräutigam, die Komödiantin und der Zuhälter’ van Jean-Marie Straub, met als verantwoording, dat de regisseur in een artistiek compromisloze, radicaal zelfstandige vorm de verwardheid van de menselijke bedoelingen toont en daarbij zeer direct de vraag naar de liefde stelt. En het klinkt als onvervalst protest, wanneer de jury eraan toevoegt: ‘In een harde, oorspronkelijke taal wordt elke verslaving afgewezen’. Ik ben van oordeel, dat deze uitspraak een vérreikende betekenis heeft. De souteneur in de film moet gelden als metafoor voor elke vorm van macht, die de mensen wil verknechten en hen van hun waarden beroven. Straubs film mag men ronduit als een hooglied van het huwelijk beschouwen - dit heeft de katholieke jury duidelijk erkend.

De evangelische jury kende haar prijs toe aan de Argentijnse film ‘La Hora de Los Hornos’ (Het uur van de hoogovens) van Octavio Cetino en Fernando E. Solanas, een beslissing, die als sensatie insloeg. Want deze fascinerende montagefilm over het neokolonialisme en het geweld in Latijns-Amerika is een subjectief eenzijdige, uitzichtloos agiterende propagandafilm, die in terneerdrukkende beelden de onmenselijke levensomstandigheden van een

[p. 53]

groot deel van de Argentijnse bevolking beschrijft en oproept tot nationale en sociale revolutie. De evangelische jury was zich beslist bewust van de ten dele twijfelachtige middelen van deze agitatiefilm, toen zij als haar overtuiging te kennen gaf, dat de doordringende boodschap de propagandistische elementen van de film in de achtergrond terugdrong. Maar de jury wees ook, m.i. volkomen rechtmatig, op het feit, dat deze Argentijnse film de vinger legt op een van de meest actuele problemen, waarvoor de mensheid wordt geplaatst: de revolutionaire bewegingen die, in dienst van de gerechtigheid en van de menselijke waardigheid, nieuwe maatschappelijke structuren nastreven.

De christelijke kerken beschouwen sinds enkele tijd het werk voor de vrede en voor de ontwikkeling der volkeren als dé meest dringende opgaaf en trachten daarnaar te handelen. Zeer zeker mag men daarachter ook het ontwaken vermoeden van het schuldbewustzijn, in verband met de eigen bijdrage tot het totstandkomen van autoritaire systemen - wat in de eerste plaats wel de katholieke kerk aangaat. In dit opzicht vind ik het verheugend, dat de confessionele jury's in Mannheim, naast het toekennen van hun eerste prijzen aan de hierboven vermelde films, nog twee politieke documentatiefilms hebben aanbevolen, die het proces van de bewustwording in Zwart Afrika aantoonden. De katholieke jury koos hiervoor de film ‘Black Liberation’ (Zwarte bevrijding) van de Canadees Yves de Laurot. Deze eerste, door negers, voor negers, in de U.S.A. gedraaide film, met teksten van Malcolm X, schildert met een ongehoord beweeglijke camera de lijdensweg van de negers, laat hun eenzaam gevecht om het bestaan zien in de jungle van de grootstad, en formuleert een oproep tot de strijd. De evangelische jury beval de film aan, getiteld ‘No Vietnamese Ever Called me Nigger’ (Geen Vietnamees noemde me ooit nikker), een eveneens Amerikaanse documentair, die hetzelfde probleem, maar met andere middelen behandelt. Drie zwarte Vietnamveteranen delen hun mening mee over oorlog, armoede en zwarte revolutie: mensen, die in Vietnam voor een iand vochten, waarin ze zelf onderdrukt worden. Ook deze film is een teken aan de wand. Ik beschouw de beslissingen van de katholieke en de evangelische jury's in Mannheim als zeer belangrijk. Hier hebben de christenen erkend, dat de film een wapen geworden is in de handen van de machtelozen, van de om vrijheid en menselijke waarden strijdende mensen. In een tijd, waarin de tendens over heel de wereld veld wint om de problemen met geweld op te lossen, en waarin de minderheden tot de radicalisering gedreven worden, verdienen de hier genoemde films alle aandacht. Hun fanatisme en hun eenzijdigheid en hun agitatorische kracht mogen er ons niet van af houden de problemen, die zij behandelen, onder ogen te nemen en aan de oplossing ervan mee te werken. Aan de geschondenen en de vertrapten, de geterroriseerden en de uitgebuitenen, de armen en de verdrukten, een gebrek aan objectiviteit te verwijten, schijnt mij, gezien het vreselijke van de situatie waarin ze zich bevinden, evenzeer versluiering van de werkelijkheid en huichelarij. Christenen van de beide godsdiensten hebben radicale films volkomen juist tot hun recht laten komen: een schreeuw van het geschonden schepsel om vrijheid en menswaardigheid. Moet men écht nog benadrukken, dat deze schreeuw ook een dreiging inhoudt?

Alfred Paffenholz, Keulen.

BUITENLANDSE TENTOONSTELLINGEN

Duitsland

Museum Dahlem, Kupferstichkabinett, Berlijn: Romeinse baroktekeningen.

Kestner Museum, Hamburg: Getuigenissen uit Goethes tijd (tot 14/3).

Von-der-Heydt-Museum, Wuppertal: Optical Art (tot 2/3).

Kunsthalle, Bielefeld: Henry Moore (tot 17/3).

Kölnischer Kunstverein, Keulen: Neue Figuration U.S.A. (tot 24/3).

Kunsthalle, Keulen: Romeinen in Roemenië (tot 18/5).

Engeland

Queen's Gallery, Buckingham Palace, Londen: Van Dyck en zijn koning.

Royal Academy of Arts, Burlington House: Twee honderd jaar Britse kunst (tot 2/3).

Tate Gallery, Londen: René Margritte (tot 31/3).

Marlborough Fine Art, Bondstreet, Londen: Egon Schiele (tot 15/3).

Frankrijk

Petit Palais, Parijs: Centenaire de Baudelaire (tot 17/3).

Orangerie, Tuileries, Parijs: Piet Mondriaan.

Inst. Néerlandais (121, rue de Lille): Holl. landschapssch. van de 17^o E. (1/2 tot 16/3).

Galerie Maeght (13, rue de Téhéran): Tapies.

Palais des Beaux-Arts, Rijsel: Meesterwerken van de Mexicaanse kunst.

Nederland

Rijksmuseum, A'dam: Fresco's uit Florence (tot 9/3); Jan Toorop, grafiek (tot 13/4).

Gemeentemuseum, Den Haag: G.F. Haendel (1/2 tot 1/4) - Theo van Doesburg (8/2 tot 25/3).

Mus. v. Land- en Volkenk., Willemskade, R'dam: Precolumbiaans aardewerk (tot 20/4; catal. 10 gulden).

Noordbrabants Museum, Den Bosch: Eerste Honderd Jaar Nederlandse Fotografie (tot 17/3).

Zwitserland

Galerie Beyeler, Basel: Watercolors (tot 31/3).