West-Vlaanderen. Jaargang 11

[p. 391]

[West-Vlaanderen 1962, nummer 66]

[Voorwoord]

OP 4 FEBRUARI LL. HEEFT DE BRITSE TELEVISIE EEN AANTAL Franse schrijvers en beeldende kunstenaars gevraagd naar hun mening over de Algerijnse krisis en, meer in het bijzonder, over zekere repressiepraktijken. De romancière Françoise Sagan, een van de weinige ondervraagden die geen blad voor de mond nam, zei: J'ai honte de la lâcheté de mes compatriotes. Quand quelque chose de sale se passe dans leur pays, le devoir des intellectuels est de hurler.

Wie schreeuwt loopt gevaar dat de stem overslaat. De vorm wijkt af van zijn conventionele schaal. De wereld van de zichtbare dingen wordt vervangen door een andere, heller gekleurde, die misschien echter is. De mens betreedt het spiegelpaleis van de verbeelding om beter zichzelf te zien.

De kern van het expressionisme is, volgens Gottfried Benn, vernietiging van de werkelijkheid. Deze opvatting hield verband met zijn aangeboren oppositie tegen het zelfvoldaan Pruisisch bourgeois-materialisme dat leed aan militaristische oprispingen. Moreel verantwoorde opstandigheid, gemotiveerd door opwellend idealisme enerzijds, ontmoediging anderzijds met grillige buien van twijfelzucht, zwartgalligheid en nihilisme schijnen haar voortdurend tussen twee polen in labiel evenwicht te hebben gehouden. Wie dit expressionisme benadert, ontmoet op de eerste plaats niet een kunstvorm maar een levenshouding die de stijl heeft gedetermineerd.

Bij het waarderen van het expressionisme in Vlaanderen kan men niet buiten het beginsel van de pluraliteit der beschavingen. Er is voor deze kunstrichting geen nationaal monopolie aanwijsbaar, wel een tijdsgeest die zich over de grenzen heen poogt uit ie drukken in verscheiden disciplines, en die daarin beter geslaagd is in de ene dan in de andere. De sociale en politieke betekenis van het expressionisme treden thans ook duidelijker aan het licht. Men kijkt ervan op te zien hoe de mens zich bewogen heeft, en hoezeer zijn dreunende stem daar verschilt van bijvoorbeeld het giechelen uit het rococo. Merkwaardig genoeg bemerkt men alsdan ook het onderscheid met de produkten van het socialistisch realisme, en men zoekt naar verwantschap met het existentialisme waarvoor sommige expressionisten een preludium hebben geschreven.

[p. 392]

Toch verkeerde de levenshouding die het expressionisme ten grondslag ligt, niet noodzakelijk in een bestendige stemming van pessimisme. Bijvoorbeeld wat Edvard Munch betreft, is duidelijk aangetoond dat zijn werk up's en down's heeft ondergaan zodat zijn Menselijke Berg voor de universiteit te Oslo enkele jaren later kon gevolgd worden door een in heel wat opgewerkter kleuren geschilderde idylle voor de kantine van de Freia-Chokoladefabrieken. Bij andere expressionisten heeft de kristelijke ondertoon het geluid gemilderd, de vormen zelfs nog vergeestelijkt.

De belangstelling voor deze kunstrichting is thans levendiger dan ooit, wat blijkt uit het groot aantal publikaties en gelegenheidstentoonstellingen, e.g. de indrukwekkende retrospectieven van Dr. Walter Vanbeselaere in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten te Antwerpen, de expositie Expressionismus - Deutsche Malerei von 1900 bis 1915 van het Landesmuseum Münster dit jaar voor Noorwegen ondernomen, en deze van de Raad van Europa in het Musée National d'Art Moderne te Parijs onder de titel Les Sources du XX^e siècle, welke later in een omvangrijke studie van Jean Cassou - Emile Langui - Nikolaus Pevsner werd te boek gesteld.

West-Vlaanderen onderneemt een - bescheiden - poging om ook enig materiaal onder de aandacht te brengen. Hoewel het expressionisme van alle tijden is, gaat onze belangstelling hier inzonderheid naar het fenomeen dat zich in de twintiger jaren in West-Europa en vooral in Vlaanderen heeft voorgedaan. Er wordt nagegaan of men kan spreken van beïnvloeding of van wisselwerking; er wordt gepeild naar de eigen-aardige motieven van de beweging en naar een verklaring daarvan; er wordt aangetoond hoever de studie van de bronnen dienaangaande gevorderd is.

Het was niet steeds gemakkelijk te komen tot een zekere eenheid of vereniging van indrukken wegens de onvermijdelijke verscheidenheid van opvatting onzer medewerkers. Ook het evenwicht tussen de disciplines lijdt soms enig geweld. Deze bijdragen zullen niettemin waardevol blijken te zijn voor verdere studie.

G. GYSELEN