West-Vlaanderen. Jaargang 11

[p. 338]

Dr. Marcel van Houtryve

Het Gulden Vlies in de Bourgondische literatuur

Het is voldoende bekend hoe de bibliotheek van Filips de Goede een van de rijkste van Europa was en hoe deze vorst de schrijvers en miniaturisten aanmoedigde en hun bestaan verzekerde.

In de proloog van de Chronique de Baudouin d'Avesnes schrijft David Aubert over Filips: le prince de la chrestienté, sans reservation aulcune, qui est le mieux garni de autentique et riche librairie. Een deel van de handschriften van deze rijke librye had Filips van zijn vader of grootvader geërfd.

In 1404, bij de dood van Filips de Stoute, werden een 70-tal handschriften geïnventariseerd. Zijn vrouw Margaretha moet ook wel enige interesse gehad hebben voor de literatuur, vermits de hertogelijke bibliotheek in 1405 niet minder dan 135 handschriften telde. Jan zonder Vrees, minder literair aangelegd, bezat in zijn bibliotheek een 250-tal boekdelen. Zijn vrouw, Margaretha van Beieren, was meer ontwikkeld. Onder deze 250 boeken bevond zich één handschrift over de geschiedenis van Troje.

Met Filips de Goede neemt de bibliotheek een geweldige uitbreiding. Door de politieke eenmaking van de verschillende provincies kwam ook een reeks handschriften in zijn bezit en zijn eerste twee vrouwen, Michelle de France en Bonne d'Artois, weduwe van Filips van Nevers, zullen ook wel zijn verzameling verrijkt hebben. De belangrijkste bestellingen gebeurden evenwel tussen 1440 en 1467.

De hertog had enkele kalligrafen in zijn dienst, zoals Jean Wauquelin, David Aubert en Jean Miélot die voor hem niet alleen luxe-kopijen uitvoerden maar ook zelf werken schreven of compileerden.

De literatuur van het Hof van Filips bestond nochtans hoofdzakelijk uit oudere werken die in een nieuwe, verjongde vorm werden herschreven, steeds in proza. Men kan hier spreken van een ware literaire vernieuwing. Ofschoon de literaire waarde van deze zo ruime en al te weinig bekende produktie niet altijd zeer groot is, blijft zij toch karakteristiek voor een historisch moment van een zekere beschaving en voor een zekere vorm van smaak.

Het epische en ridderlijke genre dat vóór Filips zeer weinig vertegenwoordigd was, groeit geweldig aan; de bibliotheek van zijn vader bevatte een 10-tal werken over de Oudheid; bij de dood van Filips de Goede telt men er 40. In deze reeks schijnt de legende van Troje een bijzondere bijval gekend te hebben (17 handschriften).

De legende van Troje staat rechtstreeks in verband met het Gulden Vlies en maakt er enigszins de historische achtergrond van uit, vermits Filips als eerste patroon van de ridderorde Jason koos.

Het lijdt geen twijfel dat het Gulden Vlies invloed heeft uitgeoefend op de literaire produktie aan het Hof van Bourgondië, ofschoon de naam van de Orde zelf een literaire oorsprong verraadt. Chastellain spreekt reeds van les tres anciennes racines dont le nom est sorty. Volgens het getuigenis van David Aubert had de hertog de gewoonte de journellement faire devant lui lire les anciennes histoires.

De zuiver historische werken zoals de kronieken van Chastellain, Olivier de la Marche e.a. kunnen hier buiten bespreking worden gelaten: zij vermelden de stichting van de Orde als een historisch feit. Opvallend is dat het Gulden Vlies zeer weinig literaire werken heeft geïnspireerd en het, qua literair thema, als onbeduidend kan worden aangezien.

Olivier de la Marche verhaalt dat Filips de Goede se fonda premierement sur la poeterie de Jason quand il esleva la noble Thoison d'or. Zulks wijst duidelijk op een literaire oorsprong. De geschiedenis van Jason maakt deel uit van de legende van Troje. De tocht van de Argonauten was in de Middeleeuwen algemeen bekend en geen enkele legende uit de Oudheid heeft een bijval gekend die met deze van de geschiedenis van Troje kan worden vergeleken.

De bron was niet Homeros, maar twee werken van latere datum, bewaard in verkorte Latijnse versies: Historia de excidio Troiae van Dares, en Ephemeridos belli Troiani van Dictys, een soort dagboek van het beleg. Deze twee bronnen hebben de stof geleverd voor het uitgebreide werk van Benoit de Sainte-Maure, le Roman de Troie (omstreeks 1160).

Dit gedicht van niet minder dan 30.000 verzen werd dikwijls afgeschreven, herwerkt of vertaald. Op het einde van de Middeleeuwen kende een van de meest banale navolgingen, Historia destructionis Trojae (1287) van Guido delle Colonne, een uitzonderlijke bijval. De

[p. 339]

Filips de Goede, uit het hs. Kon. Biblioth. Brussel, nr. 9080, Le livre de l'ordre de la Toison d'Or.
Dit handschrift bevat de wapens van de ridders van het Gulden Vlies en geeft de portretten van Filips de Goede, Karel de Stoute, Maximiliaan, Filips de Schone, Keizer Karel en Filips II.
(Copyright A.C.L.)

[p. 340]

Een kapittel van het Gulden Vlies, voorgezeten door Karel de Stoute. Deze gestereotypeerde voorstelling vindt men steeds terug in de handschriften van Fillastre's ‘Histoire de la Toison d'Or’. Deze is ontleend aan het hs. Parijs Bibl. Nat. fr. 139 f^o 4.
(Foto Bibl. Nat. Parijs)

geschiedenis van Jason en Medea evenals de episode van Troïlus en Cressida (Briseïda) worden er uitvoerig in behandeld. Het verhaal begint met de verovering van het gulden vlies en de eerste vernieling van Troje door Jason en Hercules.

Jason verovert het gulden vlies met de hulp van Medea die hem lief had en aan wie hij beloofd had haar tot vrouw te nemen. De ram met de gouden vacht was beschermd door draken, slangen en wilde stieren en Jason zou hen nooit hebben kunnen doden, had Medea hem de nodige toverknepen niet geleerd. Dank zij deze tovenaarskunst kon hij alle gedrochten doden en ten slotte zich van de gouden vacht meester maken. Maar hij deed zijn woord niet gestand, was ontrouw aan Medea en huwde haar niet.

De stichting van de Orde van het Gulden Vlies bracht de avonturen van Jason op het voorplan en verwekte meteen vernieuwde belangstelling voor de geschiedenis van Troje in 't algemeen.

Drie versies van de vertaling van Guido delle Colonne waren aan het Hof van Filips verspreid; twee er van ontstonden waarschijnlijk in de omgeving van de hertog.

Het zal dan ook niemand verwonderen dat Filips de Goede een uitvoerige bewerking van de geschiedenis van Troje aan Raoul Lefèvre bestelde die deze synthese onder de titel Recueil des histoires de Troie samenstelde.

Zijn bedoeling is de geschiedenis van Troje uitvoeriger te behandelen dan de reeds bestaande werken over dit onderwerp car des histoires dont voeil recoeil faire, tout le monde parle par livres translatez en françois, moins beaucoup que je n'en traitteray...

Raoul Lefèvre neemt zich voor drie boeken over het onderwerp te schrijven: het eerste zou handelen over Saturnus en Jupiter, de stichting van Troje en Perseus; het tweede over de werken van Hercules die tot twee maal toe Troje verwoestte, en het derde over de twee andere vernielingen van Troje door de Grieken.

In feite kon Raoul Lefèvre zijn al te ruim opgevat pro-

[p. 341]

Het eerste blad van het Brusselse handschrift 9028, Fillastre, ‘Histoire de la Toison d'Or’, stelt eveneens een kapittel van het Gulden Vlies voor. Men herkent duidelijk de bisschop Guillaume Fillastre op het voorplan.
(Foto Kon. Bibl. Brussel)

gramma niet volledig volgen. Hij was verplicht zijn werk in te krimpen tot twee boeken.

Dit werk werd in 1476 door Colard Mansion voor het eerst gedrukt en men weet welke plaats de Engelse vertaling van Caxton in de Engelse taal en literatuur inneemt. Uitgevoerd op verzoek van Margaretha van York werd deze Engelse vertaling - het eerste boek in het Engels gedrukt - te Brugge begonnen en in 1474 in onze streken door Caxton gedrukt.

Het is door deze vertaling dat Shakespeare zich liet inspireren voor zijn Troïlus and Cressida.

Onder de weinige Vlaamse boeken die de bibliotheek van Filips de Goede bevatte, bevond zich een werk over de geschiedenis van Troje ung grant volume couvert de cuier rouge... historié et intitulé: L'Ystoire de Troyes la grant, en thyois, commenchant ou second feullet hadde afgesleghen, et finissant ou derrenier ooc pleghen dies dat zegghet desen brief.

Dit handschrift werd nooit geïdentificeerd en ging blijkbaar verloren tussen 1577 en 1597.

Raoul Lefèvre, kapelaan van de hertog, is ook nog de auteur van l'Istoire de Jason, werk dat eveneens op aanvraag van Filips de Goede werd ondernomen, maar geen groot succes kende. In zijn proloog verhaalt de schrijver hoe hij in een vizioen een man gezien heeft met een bedroefd gelaat. Deze man zei hem: Ik ben Jason en leef in verdriet en smart om de oneer die myn roem bederft, want ik heb myn belofte aan Medea niet gehouden. Daarom verzoek ik U een boek te schryven om my in eer te herstellen.

Het doel van Raoul Lefèvre is dus in de eerste plaats de aanvoerder van de Argonauten te verdedigen en zijn gedrag goed te praten. Ondank alles gaat zulks niet zonder moeite.

In de Histoires de Troie zowel als in Jason worden de mythologische personages voorgesteld als ridders uit de XV^e eeuw. De stad Troje verschilt niet van onze middeleeuwse steden; ridders bestrijden elkaar in tornooien; Calchas wordt een bisschop en Hercules verleent de ridderorde aan Jason. Hercules neemt een bijzondere

[p. 342]

plaats in: hij was immers een graag gezien figuur aan het Hof. Is hij trouwens niet een der verre voorouders van de hertogen van Bourgondië?

Volgens Olivier de la Marche trok Hercules door Bourgondië op weg naar Spanje. In Bourgondië ontmoette hij een zeer mooie vrouw met wie hij trouwde en aldus de dynastie stichtte.

Hercules was dan, zoals het een roemrijke voorvader past, een geëerd figuur aan het Hof van Bourgondië. Bij de stichting van de nieuwe ridderorde had Filips de Goede blijkbaar slechts gedacht aan de lotgevallen van Jason als veroveraar van de gulden vacht. Weldra kwam een reactie tegen die zuiver heidense inspiratie. Waarschijnlijk reeds in 1431 stelde de eerste kanselier van het Gulden Vlies voor, Jason als patroon te vervangen door Gedeon.

De kanselier, die steeds een bisschop moest zijn, was op dit ogenblik Jean Germain, bisschop van Nevers en later van Chalon-sur-Saône; hij is tevens de schrijver van een paar werken ter verheerlijking van het geloof en van een Latijnse lofzang over Filips de Goede.

Et ainsi rompit messire Jehan Germain la première opinion qui estoit de Jason et la changea sur Jedeon, aldus Olivier de la Marche.

Voor een ridderorde die zich tot doel stelde de godsdienst te verdedigen was het wel passend, zo niet in plaats van de heidense Jason, dan toch naast deze laatste een bijbelse patroon op te stellen om de eerste enigszins te neutraliseren.

La Marche herinnert aan de geschiedenis van deze landbouwer, aan wie God bevel gaf tegen de Filistijnen ten strijde te trekken. Maar Gedeon wilde geen risico lopen en vroeg aan God hem een dubbel teken te geven om zijn vertrouwen te vestigen. Gedeon spreidde een vacht uit en verlangde van God dat gedurende de nacht de regen zou vallen, maar dat de vacht zou droog blijven. Zulks gebeurde. Vervolgens wilde hij het omgekeerde. Ook dit teken werd hem gegeven. Dan eerst gaf Gedeon gevolg aan Gods bevel en hij overwon de vijanden.

Nochtans zal Gedeon er niet in slagen de figuur van Jason te verdringen; deze was uitdrukkelijk door Filips de Goede gekozen als voorbeeld van moed. Dit belet niet dat reeds in 1440 het wandtapijt, dat in de kapittels van de Orde ontrold werd, niet Jason en zijn heldendaden, maar wel de voorzichtige Gedeon voorstelt. Van welk ogenblik af het gezag van Jason door Gedeon bedreigd wordt, valt niet precies uit te maken. Zelfs de kroniekschrijver Jean Le Fèvre de Saint-Remy, eerste roi d'armes van het Gulden Vlies, die nochtans de statuten van de Orde in zijn werk opneemt, verstrekt geen nadere uitleg over de oorsprong van de benaming van het Gulden Vlies.

Deze Jean Le Fèvre was zo vergroeid met het Gulden Vlies dat hij zichzelf eenvoudig Toison d'Or noemde. Hij was tevens de bevoegde specialist in alle geschillen van de tornooien en in alle problemen van de heraldiek. Hij werd door Karel de Stoute benoemd tot ridder van het Gulden Vlies.

Georges Chastellain vertelt ons ook niet hoe Gedeon, naast Jason, tot patroon van het Gulden Vlies werd gekozen. Wel verhaalt hij hoe Filips de Goede lang had nagedacht over de stichting van de ridderorde en hoe hij zijn inzicht geheim had gehouden. De nieuwe Orde schijnt Chastellain een van de roemrijkste, gelet op les tres anciennes racines dont le nom est sorty, et lesquelles, lues et relues ès haultes royales cours diverses par le monde, tant de Gedeon comme de Jason, n'ont onques toutes voyes esté aherses par nulluy, fors maintenant que le haut courage de ce prince... l'a appliqué à sa tres excellente bonne volenté qu'avoit de bien faire. Verder legt hij uit hoe dit Vlies Gulden Vlies kan genoemd worden zowel om Jason als om Gedeon laquelle à cause de Jason on peut surnommer d'or, et quant appliquée seroit à Gedeon, pour cause que l'or appartient à porter aux chevaliers, sy se peut elle nommer justement aussi toyson d'or, comme l'autre...

De geschiedschrijver Jacques Du Clercq is de enige die beweert dat Filips de Goede aan de bijbelse held en niet aan Jason dacht bij de stichting van de Orde, omdat Jason zijn woord niet trouw is gebleven.

De tweede kanselier van de Orde en opvolger van Jean Germain, Guillaume Fillastre, bisschop van Doornik, werd door Karel de Stoute belast met een uitvoerig werk over de geschiedenis van het Gulden Vlies.

Op het kapittel van mei 1468, gehouden te Brugge, sprak Guillaume Fillastre een sermoen uit waarin hij de verschillende vachten besprak: deze van Jason, van Jacob, van Gedeon, van Mesa van Moab, van Job en van David. In elke legende ontdekte hij een ridderlijke deugd.

De vacht van Jason wordt het symbool van de Grootmoedigheid; in deze van Jacob ziet hij de Rechtvaardigheid; de Voorzichtigheid vindt hij terug bij Gedeon, terwijl Mesa van Moab de Trouw moet verbeelden; de vacht van Job symboliseert het Geduld en deze van David de Goedertierenheid. Daar hij in zijn toespraak niet alle voornoemde historische personages had kunnen behandelen, verzocht de hertog hem een groots opgevat werk over dit onderwerp samen te stellen.

Fillastre vatte het plan op om aan ieder van de zes historische figuren een boek te wijden. Maar het opzet was te groot en de schrijver kon het niet verder brengen dan de eerste drie boeken.. Deze drie boekdelen vormen reeds een reusachtig werk dat uiteraard louter didactisch is.

Fillastre begon zijn Histoire de la Toison d'or in 1468 en in april 1472 was het eerste deel, gewijd aan Jason, klaar. Vermits de auteur een jaar later stierf, moeten de twee volgende delen zeer vlug geschreven geweest zijn. Met Fillastre worden Jason en de andere legendarische figuren uit de Oudheid definitief verchristelijkt.

[p. 343]

De schrijver van ‘Le recueils des histoires de Troie’, Raoul Lefèvre, kapelaan van Filips de Goede, biedt zijn werk aan de hertog aan.
(Copyright A.C.L)

[p. 344]

Hij geeft de legende weer volgens Ovidius, maar voegt er aan toe dat in deze fabel grote mysteries schuilen. Ino is het symbool van Eva, die haar kinderen uit de hemel heeft doen verdrijven; Colchos en de tempel van Jupiter verbeelden de Kerk; andere legendarische figuren worden Adam en de Heilige Maagd, terwijl Jason zelf niemand minder dan Christus zou moeten voorstellen.

In Jason vindt schrijver een voorbeeld van grootmoedigheid maar dezelfde deugd ontdekt hij ook in een hele reeks bijbelse en historische figuren en niet het minst in de koningen van Frankrijk, voorouders van de hertogen van Bourgondië.

Het tweede boek van Fillastre is gewijd aan Jacob, symbool van rechtvaardigheid. Volgens de Bijbel had Jacob een vernuftig middel gevonden om zich te verrijken met de schepen van Laban (Genesis, XXX). Deze vorm van bedrog wordt door Fillastre verklaard en in een nieuwe reeks historische personages vindt hij de deugden van Jacob weer.

In het derde deel van het werk van Guillaume Fillastre wordt gehandeld over Gedeon en de deugd van voorzichtigheid. Ook hier pakt schrijver uit met zijn bijbelse en historische herinneringen, met citaten uit de Kerkvaders en uit Petrarca. Heel het werk getuigt van de didactische bedoelingen van de auteur, die graag vertoon maakt van zijn geleerdheid en zijn historische kennis.

De Koninklijke Bibliotheek van Brussel bezit de eerste twee delen van het werk van Fillastre in twee grote handschriften op perkament (Nrs. 9027-9028). Op het eerste blad van beide boekdelen stelt een miniatuur de bisschop van Doornik, Fillastre, voor, sprekend voor het Kapittel van het Gulden Vlies, voorgezeten door Karel de Stoute.

Deze miniatuur vindt men in de meeste handschriften van Fillastre onveranderd terug. Wij reproduceren hier een van de twee miniaturen van Brussel en een uit een handschrift van de Bibliothèque Nationale van Parijs (fr. 139).

Een exemplaar van L'histoire de la Toison d'or werd speciaal voor Karel de Stoute uitgevoerd. Dit handschrift berust niet te Brussel, maar wel te Wenen in het Archief van het Gulden Vlies. Ridder Beydaels de Zittaert, roi d'armes van het Gulden Vlies, slaagde er in dit handschrift, samen met andere kostbare voorwerpen van de Orde, buiten ons land in veiligheid te brengen bij het naderen van het Franse leger in juni 1794. Weinig literaire werken werden aan de nieuwe ridderorde gewijd: een handschrift van het Koninklijke Bibliotheek van Brussel bevat een gedicht over het Gulden Vlies geschreven rond 1453.

De schrijver vleit de hertog Filips:

Mais quant j'ay tout ton triomphe sonné,
Pour à present je ne quiers ochoison
Que d'exaulsier la dorée toison
Dont tu as prins l'ordre par sacrement

Alles wordt verder allegorisch uitgelegd:

Qu'est ce Jason que de ton corps humain
Et Hercules de ton ame figure,
Qui vont ensemble à vie, son et main
Dedens Colcos qui le monde figure.
La nef Argon ton beau temps prefigure
Dedens la mer, de fortune diverse,
La Toison d'or qui en l'isle converse
Est le hault don d'onneur insuperable
Qu'on porte o soy, passant mainte traverse
Là sus es cieulx en la gloire durable.

De dichter houdt dit vol gedurende een 30-tal strofen; vervolgens spreekt hij van het bekende Banquet du Faisan van Rijsel en van de beloften die de hertog er plechtig deed.

Bien le monstras à ce riche banquet
Dernierement celebré dedens Lisle...
Chascun cognut à ton gent veu faisant
Que tenir veulz autrement que Jason
Tesmoing à ce l'entremet du faisant,
Ton sacrement, pour querre autre blazon.

Michault Taillevent, die als valet de chambre, joueur de farces et rhétoricien aan de hertog Filips de Goede verbonden was, is de auteur van een uitvoerig gedicht over het Gulden Vlies: Le Songe de la Thoison d'or. De dichter verhaalt wat hij in een droom heeft gezien, maar alvorens in te slapen:

Une voix dist qu'il convenoit
Que en escript en lettre d'or mise
Tout ce qu'en songe m'averroit.

Hij ziet een prachtig paleis waarvan hij de weelde uitvoerig beschrijft; alles is er van goud en zilver. De dichter hoort een hemelse muziek. Een feest zal plaats hebben waarop een dame verschijnt

Une dame arriva
Ceste dame notable et haulte
se appelloit bonne renommee.

Zij is vergezeld van haar hofdames die plaats nemen rond een tafel, terwijl Bonne Renommée zelf op een troon gaat zitten.

[p. 345]

Een luxueus handschrift van ‘Le recueil des histoires de Troie’ werd uitgevoerd voor de bekende bibliofiel Lodewijk van Brugge, heer van Gruuthuse. Men ziet hier hoe de auteur, Raoul Lefèvre, zijn werk aan de hertog Filips de Goede aanbiedt. In de prachtige randversiering was het wapen van Lodewijk van Brugge geschilderd, maar het werd overschilderd met het wapen van de Franse vorsten. Het hs. maakt nu deel uit van de Bibliothèque Nationale te Parijs, fr. 59.
(Foto Bibl. Nat. Parijs)

De rijke bibliotheek van Lodewijk van Brugge bevatte ook een handschrift van de geschiedenis van Jason. Dit prachtige hs. van uitzonderlijke waarde door zijn miniaturen, ging over naar koning Lodewijk XII, zoals trouwens de meeste werken uit de Bibliotheek van Lodewijk van Brugge. Het wapen van de heer van Gruuthuse werd overschilderd door dit van de nieuwe eigenaar Lodewijk XII. De miniaturen van dit hs. werden waarschijnlijk te Brugge geschilderd door Lieven van Lathem. Het hs. is thans te Parijs in de Bibliothèque Nationale, fr. 331.
(Foto Bibl. Nat. Parijs)

[p. 346]

Jason wordt door Eson ridder geslagen. Hs. uit de blibliotheek van Lodewijk van Brugge. (Parijs Bibl. Nat. 331).
(Copyright A.C.L)

Op dit feest worden alle ridders sans villonie et sans reproche uitgenodigd. De doden komen uit hun graf en onder hen herkent de dichter Gedeon, Alexander, Artus en Karel de Grote, die allen plaats nemen aan de eretafel.

Verder ziet hij nog andere ridders opdagen

Jusques à XXXI en nombre
Estoient les preux et hardis
Voeullant ouvrer trestous soubz umbre
Des vaillans hommes de jadis
Qui sont en mon songe ja dis.

Deze 31 ridders stichten een nieuwe orde en verkiezen een hoofdman

Lequel chief remply de vertus
Si comme sages et bien apris

[p. 347]

Hoe Zechius stierf en hoe Mars aan koning Appolo laat kennen op welke wijze de ram met de gouden vacht kan veroverd worden. Men ziet de ram in de rechterbovenhoek. Hs. uit de bibliotheek van Lodewijk van Brugge. (Parijs, Bibl. Nationale 331).
(Copyright A.C.L)

Fonda lors plusieurs estatus
Pour l'ordre mettre en plus hault pris.

Het doel van deze orde is vooral God te dienen. Vervolgens geeft schrijver een samenvatting van de statuten

Et quant tout fu bien à leur gré
De manteaulx de roses vermeilles
Furent tous vestus et parés
Qui seoit bien que merveilles.

Jason en vooral Gedeon worden als patronen van de ridderorde vermeld.

Jason conquist ce racontent pluseurs
La thoison d'or par Medee s'amie
Dedens Colcos, mais pour estre plus seurs
Tant à Jason on ne se areste mie
Qu'à Gedeon qui par oeuvre saintie
Arousé eut son veaurre doucement
De rousee qui des sains cieulx descent.

[p. 348]

In zijn Histoire de la Toison d'Or verhaalt Fillastre hoe koning Athamas van Thebe zijn kinderen Phryxus en Helle Verbant. Op het achterplan ziet men de vluchtelingen vertrekken. Terwijl zij op de ram met de gulden vacht vluchten, valt Helle in de zee. Hs. Brussel, Kon. Bibliotheek 9027 f^o 8 v^o.
(Copyright A.C.L)

Jason scheept in voor het eiland Cholos. Medea zegt hem hoe hij de ram kan veroveren. Men ziet op het voorplan de eigenlijke verovering van het Gulden Vlies.
Hs. uit de bibliotheek van Lodewijk van Brugge. (Parijs, Bibl. Nat. 331).
(Copyright A.C.L)

[p. 349]

Paris, symbool van de rechtvaardigheid. Links en rechts van hem herders met hun kudde. Hs. Brussel, Kon. Bibl. nr. 9028, f^o 14.
(Foto Kon. Bibl. Brussel).

[p. 350]

Perseus, symbool van de kracht, gedragen door Pegasos en voorzien van de wapenrusting van een ridder, houdt een zeis in de hand; om hem heen gouden appelen zoals beschreven in de tekst van Guillaume Fillastre. (Hs. Brussel, Kon. Bibl. nr. 9028, f^o 22).
(Foto Kon. Bibl. Brussel).

Besluit.

Het staat vast dat de stichting van de Orde van het Gulden Vlies invloed gehad heeft op de literatuur van het Hof van Bourgondië.

Deze orde heeft in de eerste plaats aan de legende van Troje een nieuwe populariteit verzekerd dank zij de figuur van Jason.

Benevens het didactisch werk van Guillaume Fillastre en een paar allegorische gedichten over het Gulden Vlies, kan men slechts verwijzen naar enkele allusies op de nieuwe Orde. Vanzelfsprekend vermelden de geschiedschrijvers uit die tijd de stichting van de Orde, maar zij vallen buiten de grenzen van ons onderwerp. De zo rijke literaire produktie aan het Hof van Bourgondië behoort praktisch uitsluitend tot het domein van de Franse letterkunde. Dat de werken door het Gulden Vlies geïnspireerd, ook in het Frans werden geschreven is dus volkomen normaal, vermits zij bestemd waren voor een beperkte kring van hovelingen. Van een ‘volkse’ literatuur kan hier zeker geen sprake zijn; het gering aantal handschriften en de beperkte verspreiding ervan bewijzen zulks voldoende.

Weldra echter zullen de drukkers, dank zij de boekdrukkunst, een groot aantal van de prozaherwerkingen, die aan het Hof van Bourgondië ontstonden, aan een ruimer publiek kunnen kenbaar maken, en van dit ogenblik af zullen vele van deze werken gedurende een paar eeuwen ware volksboeken worden.

Beknopte bibliografie

Bayot (A.), La légende de Troie à la Cour de Bourgogne, in Société d'Emulation de Bruges, Mélanges I, 1908.

Bayot (A.), Observations sur les manuscrits de l'Histoire de la Toison d'or de Guillaume Fillastre, in Revue des Bibliothèques et Archives de Belgique, 1907.

Kervyn de Lettenhove, La Toison d'or, 1907.

Doutrepont (G.), La littérature française à la cour des ducs de Bourgogne, 1909.

[p. 351]

Een prachtig handschrift van de ‘Istoire de Jason’ van Raoul Lefèvre werd voor de hertog Filips uitgevoerd; het bevat tien zeer mooie miniaturen en berust thans in de Bibliothèque de l'Arsenal te Parijs nr. 5067. Men ziet hier hoe Jason de reus doodt f^o 20 v^o.

Jason maakt zich meester van de ram met de gouden vacht nadat Medea hem geleerd heeft hoe hij dit kan doen. hs. Parijs, Arsenal nr. 5067.