West-Vlaanderen. Jaargang 7

[p. 1]

[West-Vlaanderen 1958, nummer 1]

[Fotografie - film - tv]

Een film maken...

Zeer graag hadden wij geschreven ‘Ce qui est cinéma, c'est ce qui ne peut être raconté’ zoals René Clair het gezegd heeft. Onmiddellijk zou André Lefere zijn trouwe camera bijgesprongen zijn met ‘niemand weet wat het is, filmen bij de Westvlaamse kunstenaars!’ Maar de film West-Vlaanderen, zijn kunst en zijn kunstenaars heeft zijn intrede gedaan. Honderden kunstliefhebbers hebben met kritisch-begrijpend oog en -hart de vertoningen bijgewoond. Velen zijn verwonderd geweest over het grote aantal kunstenaars, die voor hen nog onbekend gebleven waren en tevens over de behoorlijke wijze - kinematografisch gesproken natuurlijk - waarop zij hun rol hebben gespeeld. Wij hebben mensen ontmoet, abonnenten op het tijdschrift West-Vlaanderen, die verwonderd navroegen over een of ander artist, over een meer ongewone strekking in de schilderkunst, over de techniek van het glasschilderen of incustreren. Haast iedere keer konden wij verwijzen naar een nummer van West-Vlaanderen. Mogen wij daaruit besluiten dat film een uitstekend middel is - onder de zovele andere trouwens goede middelen - om aan kultuurspreiding te doen? om zich van eigen kunst bewust te worden? om de nieuwere kunstrichting meer ingang te laten vinden?

De gehele montage heeft geen pretentie, maar het blijkt toch uit de reeks vertoningen, dat de West-Vlaming (en wij hopen ieder Vlaming) graag zijn kunstenaars ziet leven, met hen haast wil spreken, kontakt zoeken. Wij geloven des te meer in de kracht van het ‘levende doek’.

Wij weten het goed... het zijn allemaal slechts korte fragmenten, - zijn het slechts intermezzo's? - en figuren, die verschijnen en weer weggaan, een losgemaakt mozaiek. Vindt U ook niet dat er toch een film-draad door gans de band loopt? Wij bedoelen niet zozeer de figuur van Tijl, dan wel de sfeer van ‘eigen-aardigheid’, van ‘het onze’ dat Tijls optreden er aan geeft. Vindt U toch ook niet dat er wel filmische momenten zijn van ontroering? Dat een dichteres, geïsoleerd van de dingen, die haar omringen, een vervoeringskracht bezit? Dat een rechte én omgekeerde montage zo expressief is, zo aangrijpend werkt, dat wij hoorden verklaren ‘maar dat is de wereld op haar kop zetten’. Precies wat bedoeld werd! Zal niet iedereen bekoord worden Boschvogel te gaan lezen, als wij zien hoe hij vertellen kan? Ieder lezer van Duribreux zal hem zeer begrijpend zien lopen in de duinen. Mag een schilder niet even door zijn werk heen komen kijken? of een tweede werkelijkheid naast zichzelf ontdekken? Wij weten natuurlijk dat niet alles aangrijpend is; het zou ons toch niet verwonderen dat er kijkers zijn, die oprecht mogen verklaren: nu begrijp ik beter dat werk:

Godfried Oost
...scenario en regie.

Tijl
...eeuwige band...

[p. 2]

Herman Bernolet
...muzikale begeleiding...

Jozef Vandaele
...tekst...

ik heb immers de kunstenaar gezien in zijn eigen milieu, in zijn inspiratie-sfeer, in zijn techniek zelfs, in zijn ‘wereld van heden’.

De film is er... en niet zonder vele moeilijkheden, struikelblokken en onvoorziene ondoorwaadbare plaatsen. De opgave ‘het maken van een film die een beeld moet geven van de hedendaagse levende Westvlaamse kunst en kunstenaars’ is een zware opdracht. Zó uiteenlopend, zó gans verschillend zijn de filmische onderwerpen: een glasraam en een muziekpartituur, en daarnaast een boek tegenover een doek. We stonden voor het zeer belangrijk probleem van gelijkaardige onderwerpen ook. Een schrijver is synoniem van een auteur: beiden schrijven, terwijl de drie dirigenten... eigenlijk mensen zijn, die dirigeren.

Het was niet altijd mogelijk een totaal verschillende montage voor te brengen... maar we zochten een zoveel mogelijk inschakelen van suggestieve beelden, die nauw verwant zijn met de sfeer der onderscheiden werken. Daarbij heeft ieder artist zijn eigen visie op zijn werk. Het vroeg een studie van de man, die voor de (vaak onrust brengende) camera moest verschijnen. Daarbij gebeurde het wel eens dat een werk - het beste soms - minder of zelfs niet geschikt was om er met Kodachrome op af te gaan.

Daar waren de vele, zeer vele verplaatsingen. Wie ons zou beweren ‘er bestaan geen afstanden meer’... hem zouden wij aanraden eens op één namiddag van Roeselare, naar Ingooigem, over Poperinge, naar Oostende, naar Kwaremont en terug naar Roeselare te rijden... niet alleen er te zijn, maar de juiste plaats op te zoeken en intussen een strijd te leveren met de plagende wolken. De plaats der opnamen (de studio?) was soms zeven verdiepingen hoog en de transfo woog vele kilo's als er moest opgenomen worden in het atelier aan het einde van de tuin. Hoeveel malen cameraman Lefere de kruiswegtocht, beladen en belast met kostbaar materiaal, heeft afgelegd, zal wel niemand weten! Te Eernegem sprong Tijl uit zijn graf, er stonden honderde kijklustigen... maar er was geen zon. Te Damme vroeg de molenaar iedere keer 100 F vóór wij de camera uit zijn doeken mochten wikkelen... intussen had de hemel ons met een regenbui bedacht...! En Tijls programma moest die dag af! Moeilijkheden en ondoorwaadbare plaatsen: Te Oostende werd de sequentie ‘Tijl groet met breed gebaar de wijde zee’ driemaal gerepeteerd, telkens toen een der baren kwam afgerold. Repetitie gedaan! Definitieve opname! Hoe gelijkt de zee toch aan de mensen: als ze weten dat nu echt gedraaid wordt, dan zijn ze ietwat zenuwachtiger, wat onstuimiger... en Tijl was dwarsdoor nat!

De ironie der dingen! Het was 13.30 u. te Damme op een zondagmiddag, als we Tijl zagen terugkeren naar Nele in haar Molen. André Lefere had voor een gebraden koude kip gezorgd; onder Tijls impuls gingen wij Bij Lamme Goedzak binnen en werden er onthaald op een ‘Vous désirez’. Tijl heeft die dag wonder gedanst in de spottende scène voor de sequentie van André Demedts. Zeer lang stond de camera naast zijn leider te kijken naar één bepaald blaadje van de grote kastanjeboom in het Astrid-park te Kortrijk. Het was volop herfst! Wij dachten aan de Kortrijkse onderpastoor en zijn ‘Hoe zeere vallen z' af’... en ze vielen, ze vielen ‘zeere’ af... maar het bewuste blaadje was duivels koppig... en viel niet.

[p. 3]

Wat al materiaal speelt in de film mede! Een knoop (een doodgewone knoop) onder een stuk multiplex heeft draaiende wonderen verricht. Hij bracht de redding bij Peire toen ‘revolutie’ moest plaats maken voor ‘mist’. Bij Martens moesten wij beroep doen op een mazout-insecten-verdelger om de vlammengloed te suggereren en vele sterke spieren kwamen ons ter hulp om de arduin-zware beelden van Taeckens op hun juiste plaats te krijgen. Wat een tegenstelling met het wollen draadje, dat wij bij Setola nodig hadden. Hoeveel sigaretten het te verduren kregen, hebben wij niet nagegaan; maar we kunnen de verzekering geven dat de tabak een zeer goed en probaat middel is om van het plan der repetitie naar de definitieve opname over te gaan. Zeker!

Een belangrijke medespeler was (natuurlijk) de Paillard H 16-camera. Dankbaar denk ik aan André Lefere en zijn kameraad. Wat een mogelijkheden biedt dit gevoelig instrument in zijn hand. Hoe ver zijn wij hier - in deze film - van de statische opvatting van de camera. Zij is bij Lefere beweeglijk en levend geworden. Hoe anders kregen wij de bewegende wereld in de eerste Tijl-scène? Hoe anders het dansend meisje bij Wolvens? Een soepel apparaat is zij geweest, dat steeds juist - om precies te zijn: er waren twee opnamen, onder de zovele, die niet juist belicht werden - en-registreerde.

De camera heeft geleefd in haar vele oversmeltingen, in haar panoramieken, in haar travellings, in haar dubbelopnamen, in haar plongeons en long-shots, in haar vele gedurfde bewegingen, die wij lachend de ‘opérations combinées’ noemden.

Men heeft een theorie verdedigd over de ‘subjectieve camera’... wij dachten er aan als wij Matthijs de zaal zien in-kijken, als Streuvels ogen onze eigendom geworden zijn.

Dat konden wij alleen door de bijzondere technische uitrusting van het huis Lefere en vooral door de ad hoc aangekochte objectieven Pansenor (F 2,8 / 20-60) en Pansenor (F 2,5 / 15-75). En daarmede was het mogelijk een concentratie op het doek te brengen, een accent te leggen in het beeld, was het mogelijk een détail te laten fluisteren.

In juni 1955 zijn wij gestart bij Michel Martens, bij Jozef Storme liep het eerste werk der opnamen ten einde in mei 1957. Wat daar tussen ligt? Studie, telefoons en telegrammen, discussie, enthousiaste medewerking en zeer interessante kontaktnamen met onze Westvlaamse kunstenaars... Na de eerste (stomme) visie in de Gudrunzaal te Roeselare waren allen tevreden over de juiste toon van het geheel.

Maar de film was niet klaar. Daarover weet de studio van Etienne Vergote meer te vertellen. Hector Deylgat, die de filmgoede tekst van Jef Vandaele rustig ter ore brengt, mag U spreken van ernstig werk. Herman Bernolet paste op een bijzondere wijze de muziek aan. En wij allen waren uitzonderlijk verwonderd over de gewetensvolle klanktechnicus Vergote, die een perfecte sonorisatie monteerde...

Maar wat het juist geweest is... een film maken... ‘c'est ce qui ne peut être raconté!’.

godfried oost

Hector Deylgat
...speaker...

Etienne Vergote
...klanktechniek...

André Lefere
...cameraman...