West-Vlaanderen. Jaargang 6

[p. 51]

Het licht - en - klankspel ‘Lodewijk van Gruuthuse’

Reeds lang genieten in Frankrijk de licht-en-klankspelen een ruime belangstelling. De Jeux d'Eau op de Seine, ter gelegenheid van een wereldekspositie in 1937, hadden de aandacht van de gehele kunstwereld gevestigd op de totaal nieuwe ekspressie-mogelijkheden van de kunstilluminatie en de akoustische reproduktiemiddelen. Jaar op jaar werden meer dergelijke montages gekreëerd, te Vincennes, te Avignon, in de Loire-kastelen en vooral te Versailles - uitverkoren plaatsen waar zich in het verleden de grote feiten van de Franse nationale geschiedenis hadden afgespeeld. Het initiatief van het Brugse stadsbestuur om in het kader van de toeristische reienverlichting op het binnenplein van Gruuthuse ook een dergelijk evokatiespel te laten ensceneren, verdient dan ook alle lof, te meer nog daar hiervoor beroep gedaan werd op een van onze jongste en meest beloftevolle regisseurs, Guido Cafmeyer uit Torhout. Dit licht-en-klankspel Lodewijk van Gruuthuse heeft dan ook in de periode van 1 juli tot 15 september 1956 een steeds groeiende belangstelling gekend. Elke avond opnieuw, als de duisternis inviel, werd het stenen getuigenis van Gruuthuse weer een levend tijdsdokument van Brugge's vergane grootheid. Het licht-en-klankscenario gaf ons de bewogen interpretatie van de architektuur van dit patriciërshuis en van de konflikten, die de thans in de O.L. Vrouwkerk naast elkaar begraven Lodewijk van Gruuthuse en Pieter Lanchals, vroeger tegen elkaar hebben uitgestreden, met als inzet de vrijheid van de stad-staat Brugge. Het konflikt wordt ons kenbaar gemaakt in de vorm van een soort gevisualiseerd luisterspel, alleen met behulp van stemmen, die als uit het ijle verleden komen en in het ijle van de nacht weer verzwinden.

Het licht-en-klankspel herinnert aan de grootheid van het geslacht Gruuthuse, waarvan de heren een monopolie hadden op de verkoop van de grute, het mout; aan de Kruistochten en de bouw van de grootse O.L. Vrouw kerk en aan de H. Bloedprocessie om dan in een dramatische klimaks de burgerstrijd rond Lodewijk en Lanchals ten tonele te brengen. In 1482 overleed de jonge Maria van Boergondië tijdens een valkenjacht te Wijnendale. Haar echtgenoot, Maximiliaan van Oostenrijk, aartshertog van Habsburg, wilde zijn zoon het recht op de nalatenschap van zijn moeder afhandig maken. Lodewijk van Gruuthuse nam het op voor de erfrechten van de jonge Filip, wiens medevoogd hij was. Lanchals werd de gewetenloze gangmaker van de aartshertog, die kort daarop Brugge belegerde en Lanchals als zijn stadskommissaris aanstelde. Gruuthuse werd gevangen genomen. Het trouwe Brugse volk kwam echter in opstand. Lanchals, die verantwoordelijk gesteld werd voor de likwidatie van zijn tegenstanders, werd gehalsrecht. Maximiliaan zelf werd door het volk gevangen genomen. Gruuthuse bepleit echter van uit zijn gevangenis de vrede. In 1492 kan hij naar het vrije Brugge terugkeren, waar hij kort daarop zou overlijden.

De scenario-schrijver, K. de Busschere, heeft zich zeer goed weten aan te passen aan het eenvoudig aktieschema, dat door een licht-en-klankspel geëist wordt. Zijn versritme heeft soms de kadans van een trage spreekkoortekst. Soms is deze echt Vondeliaans en solemneel en met de duisternis en de nachtelijke nagalm als een soort vierde dimensie laat de tekst niet na de toeschouwers in de ban te brengen van een vreemde poëzie, eigen aan eeuwenoude dingen. Af en toe zinspeelt het koor op de kortstondige broosheid van 's mensen leven en de tegen de eeuwen bestand zijnde duurzaamheid van de gebouwen - een indruk, die veel toeristen te Brugge overvalt als zij plots beseffen dat deze stad ook eens de stad geweest is, waar onze grote primitieven hebben geleefd en gewerkt.

[p. 52]

Het licht-en-klank-scenario betekent in de regiekunst de reeds sedert de eerste wereldoorlog aan de gang zijnde evolutie in de richting van een audio-visuele representatiekunst. Het is toneel zonder spelers en het doet soms denken aan abstrakte schilderkunst zonder herkenbare voorstellingsprojekten. Niettemin komt aan Guido Cafmeyer de verdienste toe hier in Vlaanderen een nieuw regie-genre ingevoerd te hebben, dat in wezen een elektrotechnische waaghalzerij is, want aan de basis van deze kunst ligt niet alleen de scheppende visie van een regisseur maar ook een chronometrische minutage. Een artistiek klimaat scheppen, bij middel van gebouwen en van lichtbundels die nu eens globaal het gehele gebouw in het licht stellen en dan weer losse details uit het geheel isoleren, dit alles gepaard met evokatieve muziekfragmenten en af en toe door een gesproken kommentaar verduidelijkt - het is een nieuwe, up-to-date kunstvorm, die vele mogelijkheden biedt. Dit bewijzen trouwens de beste scenes uit dit Gruuthuse-spel: de evokatie van de kruistochten, de begrafenis van Maria van Boergondië, de strijd tussen Gruuthuse en Lanchals. Ook de massa en haar reakties kunnen door de sonore achtergrond zeer suggestief in de verbeelding opgeroepen worden. Ook kon niemand ongevoelig blijven voor die ritmisch groeiende almacht van het licht als de O.L. Vrouwetoren in zijn reuzige hoogte uit het nachtelijk duister werd losgelicht.

Deze montage is vooral merkwaardig als men rekening houdt met het feit dat Guido Cafmeyer zich hiertoe op eigen kracht en praktisch zonder voorgaande een totaal nieuwe voorstellingstechniek heeft moeten eigen maken. Achteraf kan men zich alleen de vraag stellen of bij deze eerste en reeds zo geslaagde opvoering van Lodewijk van Gruuthuse reeds gebruik gemaakt werd van alle mogelijkheden, die een licht-en-klank-montage biedt. Zou een zeer geschakeerde aanwending van gekleurd licht hier uit de boze geweest zijn? Verschillende gevoelswaarden kunnen immers rechtstreeks door de kleur uitgedrukt worden, geweld door het rood, kalmte door het blauw en groen, haat en revolte door het geel. Had men ook de dramatische scene tussen Gruuthuse en Lanchals niet prangender kunnen voorstellen door een soort schimmenspel uit de verlichte ontvangstzaal? Natuurlijk zou elke opvoering dan niet meer louter mechanisch kunnen verlopen maar zou de artistieke waarde van de montage er niet rijker en meer gevarieerd door worden? Nu geeft het genre eerder de indruk geschikt te zijn voor de evokatie van een historisch kader dan voor de dramatisering van menselijke konflikten. Deze randbemerkingen doen echter niets af aan de artistieke voldoening, die het licht-en-klankspel bood. Cafmeyer's kreatie was evokatief en af.

Ook de muzikale aanpassing van Herman Bernolet was zeer geslaagd. Maar waarom niet een Vlaams komponist een kans gegeven in plaats van altijd op muzikale bloemlezing beroep te doen? De stemmen waren gesproken door Hélène van Herck, Ast Fonteyne, Guido Cafmeyer, Marcel Hendrickx, Frans Vandenbrande en Dries Wieme. Ook beschikte de regisseur Cafmeyer hier over een groep uitgelezen technici: ‘Artec’ zorgde voor de stereofonische geluidsweergave, de firma A. De Backer voor de lichtinstallaties terwijl ingenieur A. Baert zich persoonlijk met de technisch zeer ingewikkelde bandopneming gelast heeft.

Het zou zeer wenselijk zijn als het Brugse stadsbestuur de vreemdtalige versies van dit licht-en-klankspel niet uit het oog verloor. Het geeft aan het Brugse toerisme een standing, die alle andere steden haar mogen benijden. Waarom later ook niet eens een nieuwe montage, met als historisch kader de Burg en het Stadhuis met zijn vele beelden en onuitputtelijke historische mogelijkheden?

dr. roger fieuw