West-Vlaanderen. Jaargang 5

[p. 6]

Studiezittingen

De Interprovinciale Cultuurdagen te Roeselare werden geopend op zaterdag 17 november 1956 te 10 uur met de eerste studiezitting in de bovenzaal van het Stadhuis. De heer J. Storme, lid van de Bestendige Deputatie van West-Vlaanderen, en vertegenwoordiger van de heer Gouverneur der Provincie, begroette de aanwezigen, in het bijzonder de leden van het College van Burgemeester en Schepenen van de Stad Roeselare. Hij gaf lezing van een aantal verontschuldigingen o.a. van de heer F. Van Cauwelaert, Minister van Staat. Deze schreef: ‘Ik verheug me van harte over het initiatief door de Vlaamse Provinciale Besturen genomen (...) Wij mogen nooit versagen in onze inspanning om de zedelijke en de stoffelijke belangen van ons volk op het nationaal plan tot hun volle waarde te brengen, maar wij zouden onverantwoord zijn indien wij niet tevens uit eigen beweging verwezenlijkten wat wij op eigen hand voor zijn geestelijke verheffing en zijn welvaart doen kunnen. Onze Provinciale Overheden begrijpen dien plicht en verdienen daarvoor onze dank en gelukwensen’. Volgden de referaten van de heren Paul Hardy en Bernard Verhoeven.

Paul Hardy: Op welke wijze reageren de Vlaamse romanschrijvers op de grote internationale stromingen in de roman?

Er is een reageren op tijdstromingen - evenals op het dagelijkse leven zelf trouwens - waardoor het individu niet geprikkeld wordt tot aktiviteit, tot positie-kiezen, een reageren dat enkel maar aanschouwen is, aanvoelen of ondergaan van een situatie die zich als een schakel voordoet in een ketting van toestanden, die voortvloeit uit een konstellatie, waar men ooit de weerslag heeft van gekend of zelfs het lijfelijk slachtoffer van is geweest.

Nu ligt het voor de hand dat, wanneer een schrijver in een literatuur van over de grenzen een geestesklimaat aantreft, waarin hij iets van zijn eigen ervaringswereld terugvindt, hij zijn inwendig oor spitst en luistert, zeer scherp luistert naar datgene wat die vreemde mens - wiens foto op de stofwikkel van het boek hij geïntrigeerd heeft bekeken - hem uit eigen, gesublimeerde ervaring vertelt. Want het herkennen bij anderen van wederwaardigheden, gevoelens of ideeën die enige verwantschap vertonen met datgene wat hij ooit zelf heeft ervaren, is voor de mens steeds een klein wonder. De mens houdt van de dingen die hij her-kent. Ik geloof dat daarin de oorzaak en de verklaring moet worden gezocht van het feit dat kunstenaars - ook al behoren ze niet tot eenzelfde volksgroep - elkaar onderling beïnvloeden.

De literatuurgeschiedenis heeft er ons van overtuigd dat wat in voorbije tijden aan het nochtans voor al te verduldig gescholden papier werd toevertrouwd, ons desondanks laat doordringen tot in het denken, voelen en oordelen van de enkeling, tot in de veroveringen en de verdwazing van de samenleving uit de periode waarin zij die schreven, hebben geleefd.

Wanneer ik bij bibliografische of biografische opzoekingen, om een of andere reden genoodzaakt was reeds dikwijls verjaarde encyclopedische werken te raadplegen als een van 1875 daterende, doch voor zijn tijd briljante Dictionnaire universel des Littératures van Vapereau, of een oude Winkler Prins van 1905 - waarvan de leren ruggetjes reeds stuifmeel begonnen af te scheiden -, dan is het me bij herhaling opgevallen hoe kort toch de naroem is van sommige schrijvers en hoe talrijk de auteurs zijn die enkele tientallen jaren geleden nog de lievelingen waren van een nieuwsgierig en dankbaar publiek, door ons niet eens meer bij name zijn bekend. Misschien mag ik hier terloops verwijzen naar het met anekdotische gegevens rijk gestoffeerde proefschrift van de Nederlander Dr. G.W. Huygens: De Nederlandse auteur en zijn publiek, een werk waarvan de ondertitel luidt: een sociologisch-literaire studie over de ontwikkeling van het letterkundig leven in Nederland sedert

[p. 7]

de 18^de eeuw. In dat boek lezen wij o.m. dat, omstreeks de helft van de vorige eeuw, toen in Nederland, Jacob van Lennep, Mevrouw Bosboom-Toussaint, Schimmel en Oltmans triomfen beleefden, dank zij hun geschiedkundige romans, nog een aantal andere auteurs van historische verhalen in een niet veel geringere mate dan de daareven vermelden de gunst van het lezende publiek genoten. Maar zij heetten Krabbendam, Sieburgh, Dresselhuys, Van Rehburg, Storck, Van Linde, Honig, Nauta, Van Buren Schele of Elise van Calcar. Ik ben mijn kennismaking met de Nederlandse letteren begonnen in de jaren 1924 of '25, aan de hand van een nu zeer overjaars geworden, vroege schoolhandleiding van Van Neylen en zijn sympathieke medewerker Kanunnik van den Dries, maar geen van de daareven vernoemde historische romanciers of romancières herinner ik mij ooit in dat boek te hebben aangetroffen, ofschoon de pen van Mevrouw Elise van Calcar pas ten jare 1915 aan haar bezielde vingeren voor eeuwig was ontglipt.

Deze konstatatie is wellicht niet zeer hoopgevend voor sommige hedendaagse auteurs die, het woord van Longfellow indachtig, zich vlijtig beijveren om hun voetstappen na te laten in het zand van de tijd - daartoe begrijpelijkerwijze gedreven door het feit dat wij, hun tijdgenoten, niet zonder hartstocht, hun boeken lezen omdat wij er nu eenmaal dingen in aantreffen die ons telkens weer de kleine schok der herkenning bezorgen, omdat wij er toestanden in belicht of gevoelens in vertolkt vinden waarin wij verwantschap met onze eigen ervaringen ontdekken. Het zijn geschriften waarvan de lektuur ons tevreden doet ja-knikken omdat wijzélf hebben ondervonden datgene wat die schrijvers hebben gevoeld; omdat wij tenslotte in hun werk steeds weer ontmoeten dat scherp- of zacht-omlijnde type van de hoe langer hoe konventioneler wordende aktuele sterveling die wij menen te kennen uit onze dagelijkse omgang, doch aangaande wie ik mij soms aarzelend afvraag of wij hem niet veeleer kennen uit onze dagelijkse lektuur?

Maar over het zand

De heer Storme, lid van de Bestendige Deputatie van West-Vlaanderen tijdens zijn openingsrede. Verder van l.n.r. heren Verhoeven, Hardy en Gyselen.

van de tijd zullen rukwinden varen waarvan wij tot dusver noch de herkomst, noch het vermogen kennen; wij weten enkel dat de indrukken van vele voetstappen zullen worden uitgewist en misschien nog wel dié indrukken die ons momenteel het duurzaamst toeschijnen. Om daarvan overtuigd te zijn moeten wij de sikkeneurige pretvergaller die ooit de boutade lanceerde als zou de Ilias van Homeros toch nog altijd een beetje aktueler blijven dan de krant van gisteren, niet eens over de hele breedte bijvallen.

Een woelige tijd lijkt mij uiteraard bevorderlijk voor de beoefening van het epische genre in de letteren. En wel om een dubbele reden: vooreerst, hoe meer de mens beleeft, hoe sterker zijn mededeelzaamheidsdrang hem aanport om anderen deelgenoot van zijn belevenissen te maken, en ten tweede omdat felle, eigen ervaringen de mens tot bezinning dwingen, tot konfrontatie met zijn geweten, tot hertoetsing van zijn inzichten. Met ervaringen in bewogen tijden is bovendien het lijden immer zeer nauw verbonden. Lijden is als de felle zon in volle zomer. Het doet de vrucht vroeg rijp worden. Het maakt de jeugd vroeg ernstig en voor haar leeftijd soms vreeswekkend wijs. Evenals het mij is opgevallen, kan het ook U die van mijn generatie zijt, en vooral U die tot een nog oudere generatie dan de mijne behoort, niet ontgaan zijn hoe onthutsend rijp en wijs sommige op zeer jonge leeftijd debuterende prozaschrijvers waren van het nà ons komende geslacht. Ik denk o.m. aan de betreurde Kamiel van Baelen, aan Hugo Claus, aan Ivo Michiels, aan Luc ter Elst. Hun rijpheid was kennelijk kwetsbaarder dan die van hun voorgangers en hun wijsheid meer door onzekerheid gekenmerkt, wellicht méér uit ontzetting opgeflitst dan uit waarnemen, afwegen en oordelen staag gegroeid. Maar ook aan hun voorgangers - of althans aan de meesten en veelal aan de meest begaafden onder hen - zijn de van rampspoed vervulde gebeurtenissen, waardoor de jongeren van uit hun kind-zijn als het ware zonder overgang in hun volwassenheid werden geschopt, niet als loutere attrakties voorbijgegaan.

Die oudere schrijvers zélf zouden misschien - mits een ongenadig gewetensonderzoek - de mogelijk minder hoffelijk klinkende vraag kunnen beantwoorden in hoever de jongere - d.i. de bij uitstek geschokte - generatie hùn bezinning heeft beïnvloed. Het spreekt vanzeir, zoals ik daareven reeds aanstipte, dat ook zij in onze woelige tijd met open ogen leven en een deel van de klappen in ontvangst moeten nemen - zij het dan toch met dat grotere weerstands-vermogen waarover zij krachtens hun volwaseenheid beschikken of beschikten. Hij die omtrent thematiek en visie op de menselijke konditie de evolutie wil nagaan in het werk van sommigen onzer

[p. 8]

reeds vóór 1940 publicerende schrijvers als b.v. Filip de Pillecyn, André Demedts, Gaston Duribreux, Marcel Matthijs of Paul Lebeau zal dadelijk toegeven dat de oorlogsdrama's en hun vaak niet minder dramatische nasleep ook voor die schrijvers méér zijn geweest dan molentjes waaruit nieuwe verhaaltjes konden worden gedraaid. Bij de inhoud van die nieuwe verhalen werden nieuwe mensen betrokken, mensen die weliswaar ook weer dagelijks voor het eigene én voor het andere worden geplaatst, maar die de handelingen welke hun door het bestaan worden opgedrongen, ànders zien en in andere gemoedstoestanden verrichten dan toen hun geloof in het leven veiliger en derhalve doorgaans kommerlozer was.

Het geweld dat door ambitieuze politieke verdwazing over ons heen werd gebracht, heeft het klimaat waarin wij leefden, dachten en voelden, grondig gewijzigd. Men heeft er ons hardhandig van bewust gemaakt dat wij ons leven bepalen door onze daden, dat elk van onze daden beslissen kan over ons zijn of ons niet-zijn, dat de geringste onzer daden hun lichtprojektie vermogen te werpen tot over de grenzen van ons immer bedreigd bestaan heen; dat onze existentie, waarvan wij overtuigder dan ooit de broosheid beseffen tot in haar schamelste uitingen een kostbaarheid heeft verworven die wij haar in rustiger tijden nimmer zouden hebben willen toebedenken.

U weet dat de meest waakzame denkers van deze tijd die gewijzigde bestaanservaringen in wijsgerige vertogen op kaart hebben gebracht, en uit die ervaringen een met problemen rijk versierde casuïstiek hebben opgetild, waaruit de met verbeelding bedeelde kunstenaar ruimschoots gelegenheden kon putten om, op grond van die nieuwe problemen, weer nieuwe ervaringen - verbeelde ervaringen ditmaal - te laten geboren worden.

Wij zouden, komt het mij voor, aan de hand van sommige geschriften van Vlaamse prozaschrijvers, met enige allure van handigheid kunnen aantonen dat vooral de jongere generatie onder hen hopeloos verstrikt zit in de veelvoudigheid van existentiële vraagstukken en waarachtig gedoemd schijnt om in lengte van dagen ontoegankelijk te blijven voor dié problemen die wij - ongeacht de grilligheid van de aan deze tijd eigen kwellingen - steeds als een bovenlaag zijn blijven zien van tijdloze, algemeen menselijke bekommernissen.

Moest ik het echter bestaan dàt te willen aantonen dan zou ik mij noodzakelijk door de schijn dienen te laten verschalken. Want ik slaag er niet in zonder eerlijke vertedering te denken aan die vrij begaafde, jonge Vlaamse prozaschrijver die in twee lijvige en rumoerige oorlogsromans de schokken afreageerde welke hij in zijn prille volwassenheid had ondergaan, daarna - luidens zijn eigen bekentenis - verbeten zijn evenwicht zocht in een stoïsche levenshouding om eindelijk, toen hij geloofde die te hebben veroverd, het hoofd van zijn schouders voelde lichten - zoals tenslotte bij ieder andere verbeeldingsloze,



maar gevoelige jonge man zou zijn geschied, wanneer het uur was aangebroken waarop zijn lieve echtgenote hem een kindje moest gaan schenken. Al heeft onze jeugdige schrijver, in zijn beminnelijke zelfgenoegzaamheid, die onthoofding dan ook als ‘kortstondig’ gekwalificieerd, het sterkt mij toch in de mening dat de tijdgebonden kwellingen - benevens de remedies welke men er tegen aanwendt, - de menselijke aandoeningen die van àlle tijden zijn, wél naar de achtergrond kunnen verdringen maar - ik durf zeggen: gelukkig! - nimmer zullen uitroeien. Laten wij derhalve niet kittelorig worden ten opzichte van diegenen in wier geschriften de specifieke inhoudskenmerken die aan de verhaalkunst van onze tijd eigen zijn, sereen worden opgelost in een klimaat dat onvervreemdbaar het hunne is, maar tevens buiten de tijd schijnt te staan. Wij zouden in dat geval onrecht doen ten overstaan van enkelen - ik durf Maurice Gilliams vernoemen - die men, wanneer het moment voor het inzake juiste waardering zo onontbeerlijke historische recul zal gekomen zijn, misschien onder de grootste Vlaamse prozaschrijvers van deze beroerde eeuw zal rekenen.

Met het verzoek dit voorbehoud - evenals ikzelf doe - te willen in acht nemen, wil ik dan even beproeven een paar van de naar mijn faalbaar - en mogelijk falend - inzicht meest markante Vlaamse reakties aan te stippen in verband met de huidige stromingen en eigentijdse kenmerken van de buitenlandse romanliteratuur.

Als wij ons de vraag stellen hoe de Vlamingen reageren op de hedendaagse verhaalkunst in het buitenland dan meen ik dat wij de voorzorg moeten nemen eerst een vormaspekt onder de loep te houden vóór wij nagaan in hoever vrijwel universeel waarneembare gedachten- en gevoelssferen ook op het Vlaamse proza uitstralen.

Als wij de inhoud het vlees en het bloed van het verhaal noemen en de vorm voor het kleed er van willen doen doorgaan, dan blijven wij tegenover beide - inhoud én vorm - in gebreke. Ik voel derhalve meer voor een vergelijking waarbij wij de vorm als een huid zouden beschouwen die de inhoud onlosmakelijk om-

[p. 9]

kleeft. Welnu, met die huid is er bij ons iets gebeurd. Sommigen onder onze Vlaamse schrijvers zijn hun literaire huid beter gaan verzorgen; ze zijn - zoals men dat wel eens noemt - hygiënischer gaan schrijven, ieder adjektievelijk vetlaagje voorkomend, ieder overbodig stijlstoppeltje wegscherend, ieder kommunikatieve hobbeligheid gladmasserend. Men kan er over redetwisten of dit clean-shaven proza uiteindelijk over de hele lijn winst zal blijken. Het is kennelijk een eigenschap van Amerikaanse import, die de op barokke en derhalve geredelijk aan abundantie lijdende mededelingstrant van de meeste Vlamingen besnoelend en zuiverend heeft ingewerkt. Zeer weinigen hebben zich gedragen alsof ze van die versoberingszucht nooit hadden gehoord. Sommigen hebben zich moeten forceren om er rekening mee te houden, maar die wellicht humeurig aanvaarde tucht is hun toch heilzaam geweest.

De dingen voorstellen - wat wel eens gebeurt - alsof zulke strakke, gedépouilleerde taal het enig kriterium zou zijn, waaraan de kwaliteit van een verhaal dient te worden afgemeten, lijkt mij een gevaar voor het rechtvaardig oordeel, zoals tenslotte iedere andere vooringenomenheid.

In zover de inhoud en de vorm - het vlees en bloed aan de ene en de huid aan de andere kant - op theoretisch plan van elkaar te scheiden zijn, wil ik mij dan toch even verstouten na te gaan of ook bij dat zo vaak van gemoedelijke folkloristische verhaalzucht beschuldigde Vlaamse volk, de mensbeschouwende tijdsinvloeden diep genoeg hebben ingevreten om aan onze letteren een ideëel en daarmee nogal sterk verband houdend affektief klimaat te verlenen, ànders dan wij het tot voor deze jongste jaren hadden gekend.

Men heeft het ons bij herhaling voorgehouden dat wij veeleer een volk van schouwers, van waarnemers dan wel van denkers zijn. Laten wij daar echter niet uit afleiden dat wij onszelf fatsoenlijkheidshalve als een volk van domoren zouden moeten beschouwen. Er ligt zoveel wijsheid te rapen in onze literatuur; het is echter zelden de wijsheid van de abstrakte bespiegelaar; het is de wijsheid ingegeven door de situaties die de mens kunnen beschoren zijn; praktische wijsheid, d.w.z. wijsheid die ons helpt om te leven, die ons sterker maakt, die ons tot troost strekt of ons de kracht schenkt om te berusten.

Men heeft soortgelijke wijsheid geplukt uit de geschriften van André Demedts en men heeft ze hém aangeboden bij wijze van verjaringsruiker en óns als een kostbaar meditatiecadeau. Men kan ze echter ook - zij het dan in een minder dichte bezaaiing dan bij André Demedts - bij tal van andere Vlaamse prozaschrijvers aantreffen.

En als wij het door de menselijke bestaanswankelheid bepaalde klimaat dat de literatuur van onze tijd eigen is ook - en zelfs in vrij ruime om niet te zeggen, in enigszins overwegende mate - aantreffen bij de besten van onze Vlaamse auteurs, dan is dat klimaat niet zozeer gegroeid uit filosofische overwegingen betreffende de primauteit van de existentie op de essentie, maar uit het bewustzijn en uit de beleving van situaties, van tastbaarheden - ook wel van problemen, maar dan weer van problemen die de eigen kwelling en de eigen ervaring blijkbaar aan onze schrijvers heeft opgedrongen: angsten die zij hebben gekend of waargenomen; twijfels waar zij tegen opgetornd of waar zij voor bezweken zijn; toestanden waarvoor zij geen oplossing zagen dan in de hoop op Gods grenzeloze ontferming; milieuontwrichting die tot ontreddering leidt; bewustwording van het menselijk tekort als gevolg van een of andere eigen mislukking; nutteloosheid van ieder verzet tegen ongewilde wederwaardigheden die sterker waren dan zijzelf; het systematisch verketteren en ontluisteren van een samenleving die het kind dat de schrijver eens geweest is misschien onherstelbaar heeft gewond; de bijna beschaamde kreet om ongereptheid, opwellend uit een hart dat mogelijk reeds aan beursheid leed voor het tot rijpheid was gekomen; het verbeten poneren van een keihard menselijk type als beangstigend kastijder in een wereld van willozen.

Wij zouden die reeks van situaties en reakties daartegen kunnen voortzetten aan de hand van voorbeelden die wij kriskras aantreffen in de romans en verhalen van Valeer Van Kerkhove, André Demedts, Maurice d'Haese, Louis Paul Boon, Ivo Michiels, Maria Rosseels, Paul Lebeau, Hugo Claus, Gaston Duribreux, Piet van Aken, Marcel Matthijs, Marnix Gysen en wellicht nog anderen. Maar nimmer - tenzij dan mogelijk in een lijvige roman van Jan Walravens en in een paar korte verhalen van de jonge Frans de Bruyn - heb ik de indruk opgedaan dat onze schrijvers absoluut vertrokken van de idee en niet op een of andere wijze van een situatie, die - en dat durf ik niet te loochenen - de idee misschien wel op een aardige en dankbare manier wist te illustreren.

Een kleine parenthesis zou ik me hier willen veroorloven, daar ik meen dat wij moeilijk kunnen voorbijgaan aan wat men het desintegratieverschijnsel in de hedendaagse verhalende kunst zou kunnen noemen. Het zou ons ver leiden moesten wij de oorzaken daarvan willen opsporen - oorzaken die ons voornamelijk in de veelvormigheid van het surrealisme zouden doen belanden. Het betreft hier een vorm- én een inhouds-aspekt gekenmerkt door een uiteenvallen of uiteenrukken van de uiterlijke en innerlijke werkelijkheid. Toestanden vervloeien in elkander, figuren splitsen zich, de tijd wordt - meestal ook logisch - uit zijn verband gerukt. Op het geheel der verhaalkunst in deze tijd drukt die desintegratie als een soort bedreiging voor de toekomst van het epische genre. We treffen er in Vlaanderen voortdurend sporen van aan, probeerseltjes - maar zelden het stoutmoedige, als konsekwent bedoelde experiment, tenzij dan wellicht bij de

[p. 10]

jonge man die men ‘rot van talent’ heeft genoemd - ik bedoel Hugo Claus - en wiens geschriften een niet onbelangrijke stalkaart vormen van experimenten naar buitenlandse dito's, doch tevens - zeer onlangs - bij de debuterende Bertien Buyl in haar vreemdsoortig verhaal Glanzend was mijn haarwrong (Ik weet niet of men het krachtens de evolutie in de titelromantiek moet verklaren dat Boschvogel enkele jaren geleden nog maar aan de glanzende ‘vlechten’ toe was?)

En daarmee geloof ik dat wij dat zeer korte desintegratiekapitteltje wat onze Vlaamse letteren betreft, nagenoeg kunnen afsluiten. Mogelijk ligt ons dergelijk ontwrichtingsprocédé niet zozeer, want zelfs de zo door allerlei nonconformismen bezeten Louis Paul Boon, die in één zijner jongste ‘reservaten’ de Franse kriminele literator Jean Genet als een van zijn meesters huldigde, heeft deze nochtans op de weg naar de werkelijkheidschaos toch maar uitermate schoorvoetend gevolgd.

U zal willen begrijpen dat het er mij niet om te doen is de positie van ieder Vlaams auteur van enige betekenis te omschrijven in verband met de stromingen in de hedendaagse romanliteratuur. In dat geval zou ik, bij wijze van verduidelijking, op een overvloed van détails moeten wijzen, op eigenaardigheden van absoluut bijkomstige orde die nochtans door sommigen in hun geschriften worden aangewend, en wier schatplichtigheid aan de hedendaagse stromingen zich precies tot die bijkomstigheden beperkt.

Bovendien lijken karakteristieken als de Alain-Fournier-sfeer in een of ander werk van Hubert Lampo, als de niet onbekoorlijke magisch-realistische visie bij Johan Daisne, als de nationaal-historische romantiek bij Emiel Van Hemeldonck die ook met buitenlandse verschijnselen kan worden in verband gebracht, mij té toevallig - en deze mening tast geenszins de waarde aan van de betrokken schrijvers - om in het raam van dit opzet nader te worden onderzocht.

Ik moet echter konstateren - Albert Westerlinck beamend in zijn schrandere analyse betreffende de hedendaagse katholieke roman - dat ook bij ons - evenals elders - de door het menselijk tekort gekwelde ongelovige schrijvers tot een nihilistisch getinte bestaansnutteloosheid besluiten, wat bij een paar heeft geleid tot het zoeken van een tevredenheidsillusie in een soort vegetatieve passiviteit, terwijl anderzijds onze gelovige schrijvers - hoewel op een minder radikale manier dan hun buitenlandse geestesgenoten - in het vérre mysterie van God hun verlossing zoeken uit de ontgoochelingen die het weinig benijdenswaardige bestaan hen overzendt.

Ik geef er mij goed rekenschap van dat met deze hier en daar terloops geïllustreerde beschouwingen een onderzoek naar de beïnvloeding van Vlaamse auteurs door de buitenlandse literatuur geenszins is uitgeput. Ik durf mij echter bezwaarlijk op het terrein wagen van wat ik - zonder boosaardig te willen zijn - het geval van de mode-thema's zou kunnen noemen. Die lenen zich misschien ooit nog wel eens tot een pittoreske komparatistische studie, dan pas, naar ik vermoed, wanneer deze tijd tot de historie zal worden gerekend.

Zeer bepaald wat de repressie-thematiek aangaat, zouden wij, Vlamingen, misschien wel de toon kunnen aangeven in het zieke Europa; laten wij ze echter, alles bij mekaar, als een vrij zachtaardig surrogaat beschouwen voor iets zo huiveringwekkend als de ‘25^ste-uur’-thematiek, waaraan zich, althans met enige zwierigheid, bij ons slechts één schrijver heeft schuldig gemaakt, nl. Cor Ria Leeman, die méér nog dan van het succes dat hem te beurt viel, scheen op te schrikken van de onthulling dat hij over de grenzen voorgangers telde - een onwetendheid die niet bepaald in zijn nadeel pleit.

In het licht van de huidige gevoels- en gedachtenstromingen, zouden wij bepaalde Vlaamse auteurs kunnen onderbrengen in een kategorie van milde reaktionnairen, saamgelezen uit verschillende opiniegebieden, al heeft dat woord ‘reaktionnair’ dan wellicht nog een té scherpe klank voor hen die door de temptaties van deze tijd niét, of althans op een niet tot uiting gebrachte wijze worden beroerd.

Daartegenover meen ik U echter op één wezenlijke, bepaald interessante reaktie attent te mogen maken: de reaktie nl. van een gelovig schrijver tegen een dreigende idealisering van de zwakke mens door zijn eigen geestesgenoten; ik bedoel de reaktie waaraan Gaston Duribreux een semi-geromanceerde, semi-beredeneerde vorm heeft gegeven in zijn jongste twee geschriften De Parabel van de gehate Farizeeër en De Parabel van de geliefde Tollenaar. Deze beide - in het raam van dit overzicht naar mijn mening als merkwaardig te achten werkjes - vormen geenszins een betoog, daar op de keper beschouwd, deze schrijver, het probleem dat hem bezighoudt niet kàn oplossen zonder ontrouw te worden aan de grootste aller deugden; wel behelzen ze de boodschap - en ik ontwaar daarvan geen equivalenten in de aktuele literatuur - van een diep bezorgd kunstenaar die vreest dat in de romankunst het kristelijk mensbeeld wel eens alle luister zou kunnen verliezen. Enkele slaafse pastiches niet te na gesproken, komt het me voor dat onder de sterke pressie van de buitenlandse literaire stromingen de Vlaamse prozaschrijver tóch zichzelf is gebleven, evenzeer als geestelijke nazaat van de ons zo diep verwante zwakke Zuster Beatrijs als van de felle schavuit ‘met den roden baerde’, aldus - hetzij bewust, hetzij onbewust - handelend naar de raad van Wies Moens - voor wiens gevaarlijke nabijheid, ook in dit Rodenbachjaar, onze al te bezorgde overheid ons nog immer behoedt - die eens voor ieder kunstenaar van zijn volk de wens uitte dat hij zijn zou als een boom, die winden uit alle streken vrijelijk door zijn kruin laat waaien, doch die steeds met sterke wortels blijft vastzitten in de grond waaruit hij is opgewassen.