West-Vlaanderen. Jaargang 5

[p. 274]

[Toneel]

Arno Brys en de Rodenbachstoet te Roeselare

De Rodenbachfeesten zijn voorbij, de lovende persartikels vergeten en meteen bijna

Arno Brys

ook de namen van velen die onder leiding van regisseur Antoon Vander Plaetse, maanden in stilte hebben gewerkt om de kostumering, de praalwagens en de koreografie op artistiek peil te brengen. Wie noemde Heiko Kolt als regisseur van de aanval op Sneyssens? Wie noemde Lea Daan en haar dans van de kleine narren en van de meisjes met de witte vlaggen? Wie noemde Jozef Seaux, direkteur van de Stedelijke Akademie te Roeselare en J. Desimpele en - last not least - Arno Brys, als ontwerpers en uitbouwers van de Stoet? J. Desimpele ontwierp al de wagens met een echte zin om het monumentale door beperkte middelen te suggereren. Als voorbeeld mag wel het zeemotief gelden dat hij in moderne vormen wist uit te werken. Jozef Seaux was ten dele belast met de uitbouw van de wagens en de kontrole op alle rekwisieten. Hij kreeërde de stalen blauwvoeten - aldus zijn deel bijbrengend tot dit trio kunstenaars, die al het oude nieuw wilden zien. Maar niemand heeft meer tot het artistiek peil van Stoet en Spel bijgedragen dan Arno Brys. Gemeten met de strengste maatstaf is zijn bijdrage de volwaardigste geweest die ook maar één kunstenaar tot het welslagen van de Rodenbachfeesten heeft bijgedragen. Roeselare is hem veel dank verschuldigd, de dank van allen, ook van diegenen die beseffen dat men aan Kunst de hoogste eisen mag stellen... en die daarvoor van heinde en verre naar Roeselare zijn gekomen en met

J. Desimpele

voldoening over die Rodenbachstoet zullen spreken, nun leven lang.

Niemand die Arno Brys kent, zal zeggen dat het ontwerpen van die Stoet zijn levenswerk geweest is. Hij is een werker en niemand weet wat hij nog in zijn mars heeft. Alles bij mekaar genomen is het een werk dat weinigen hem zouden nadoen. Zijn podium had allure en boodt grootse spelmogelijkheden. Zijn Stoet is één verrassende opeenvolging van plastische vondsten. De foto's geven hier slechts een benaderend beeld van enkele détailfiguren; het essentiele van zijn konceptie blijft hier ontsnappen: ‘de éénheid in de veelheid’. Elk kostuumontwerp ontsnapt aan het louter historische of het anecdotische. Hoe vrij en nieuw ook de vertolking is, zij accentueert de geest van de personage of van een tijd. Wat Arno Brys van vele andere kunstenaars onderscheidt, is zijn veelvuldige belangstelling voor muziek, toneel en poëzie. Muziek en schilderkunst maakten van jongsaf zijn levenskeuze moeilijk. Hij heeft dan ook het laatste gekozen zonder het eerste te verloochenen.

De princiepes die aan Arno Brys' ontwerp van de Rodenbachstoet ten grondslag liggen zijn ondermeer de volgende: de uitdrukking van de geestelijke waarde van een personage en dit op een specifiek-plastische wijze door het suggereren van indrukken, en dit onmiddelijk, zelfs los van de herkenbare voorstelling; het evenwicht in de asymmetrie: de verscheidenheid in de figuren van elke groep.

Men hoeft zich enkel het kostuum van ‘Vlaanderen’ voor de geest te roepen om

Jozef Seaux

zich voor te stellen wat Arno Brys bedoelde met de ‘geest van een personage’. Het geel dat sterk-asymetrisch snijdend over het groen-zwart vlamde, was als de klauw van een leeuw; één beweging typeerde hier de gehele persoon: ‘Vlaanderen’. Schouders en de versmalde dijen en puntige zwarte hozen duiden op het edele in ‘Vlaanderen’. Dit alles was in de eerste plaats de plastische suggestie van een totaalindruk. Geen beschrijvend realistische décoratie paar plastische kunst, dat heeft Arno Brys met zijn kostuumontwerp bereikt.

De verscheidenheid in de éénheid van elke groep bewijst Arno Brys' geordende en onuitputtelijke fantasie, vol varianten op één en hetzelfde grondthema. Z'n vormkeuze was zeer sprekend, leesbaar en karakteristiek van groep tot groep. De kleur-opeenvolging verrassend en effectvol. De psychologische waarde, steeds aan lijn en kleur verbonden, kreeg een rake toepassing al naar gelang de illusie die zij moest wekken.

[p. 275]

Enkele ontwerpen kostumes Rodenbachspel en -stoet (Arno Brys)

[p. 276]

In het onderlijnen van de rechte lijn, in puntige helmen, speren en zwaarden bij de Germaanse krijgers, in de rood-met-zwart-contrasterende kleuren, kwam de strijdkunst en opstand sterk tot uitdrukking. Bij de verfijnde snit en afwisseling van harmonieuse intense en zachte kleuren bij de edelen kwam het aristocratische tot uitdrukking; bij de purper-zwarte ijzer-kinderen, in hun zwaar afhangende klederen: de rouw; bij andere groepen was het vreugde, de reinheid, de openheid of geslotenheid enz... de schalkse zotheid: in de bonte wemeling kleine narretjes - tot de variatie toe in de gesminkte gezichten. Die narren in aktie werden één van de hoogtepunten van de stoet: beweging, muziek van blokfluiten en belletjes, maar ook muziek van flusjes, zotskappen en kleuren!

‘- Ik zou Vlaanderen door en met mijn werk op een hoogstaande manier willen dienen!’ - men moet het hem zien zeggen, met een nerveus trillend baardje, geestdriftig en met donkere, schichtige ogen achter zwarte brilranden maar met kalme gebaren, evenwel overwogen al wat hij zegt, als gevormd om de gedachte-in-wording aan te vullen met enkele rake détails, zoals zijn schetsen, nog onaf zijnde, opeens door twee, drie vaste trekken als bij toverslag voleindigd zijn. Heeft hij Vlaanderen niet gediend?

Het is terloops misschien wel goed hier eens te wijzen op Arno Brys' gezamenlijk werk als décorontwerper. Vooral met zijn toneeldécors heeft hij naam gemaakt. Wat hem in het décor aantrekt is het feit dat toneel het leven uitdrukt in zijn veelvoudige komplexe en mystérieuse vormen. Hier wordt van de décorontwerper een echte ‘Einfühlung’ geëist, een stijl en karakterontleding op het letterkundige plan, die op de duur ook een totaal andere ervaringslaag van de plastische kunstenaar aanspreekt en verdiept en hem aldus doet rijpen tot een wijde, voor alles ontvankelijke natuur. Elk stuk eist een eigen dekor, afleidbaar uit de inhoud van het dramatisch werk.

Een dekor is pas goed wanneer het zijn onopvallende ondergeschiktheid aan de psychologische enscenering in haar geheel weet te bewaren. In de mate dat het dekor een dienende funktie heeft, stelt het aan de ontwerper dan ook zeer hoge eisen van vormbeheersing. Ook aan dergelijke dekors weet Arno Brys een gestyleerde symboolkracht te geven, een expressionistische, soms vervormde vereenvoudiging, die voor de aktie en spelers een eerste aanloop vormt tot de poëtisch verdiepte levensuitbeelding, waarin de zin van alle toneel gelegen is. De dekorontwerper moet hier juist het tegenovergestelde doen van een onderzoeksrechter die tot de wedersamenstelling van de feiten overgaat. Elke dekorovertolligheid wordt achter het voetlicht onverdraaglijke luxe.

Nogmaals, historische details zijn voor Arno Brys bijzaak vergeleken bij de geest van een stuk of een toneelfiguur. Hij schrikt er niet voor terug zijn costumeringen te herleiden tot één abstract harmonisch geheel, en dit zonder het louter functionele van het kostuum te schaden. Het kostuum zelf biedt dan zeer eigene spelmogelijkheden en verschillende expressie mogelijkheden. Herinneren wij ons de kostumering die hij enkele jaren geleden voor Vondel's Lucifer ontwierp, deze maakte het zelfs oningewijden mogelijk zich met de uitdrukkingskracht van de abstracte kunst te verzoenen. Uit het schijnbaar onsamenhangend geheel van lijnen en kleuren in het kostuum van Lucifer was hij er niettemin wondergoed in geslaagd het spyche van de titelrol als titanische opstandeling te veruitwendigen. Het kostuum zelf had reeds een aangrijpende ‘valeur-choc’.

De laatste jaren zagen we heel wat verschillende decorontwerpen van Arno Brys: het breugheliaans dekor voor de ‘Trouweloze Wereld’, voor De Gelderode's ‘Ballade van de Grote Griezel’, Demedts ‘Rechtvaardige Keizer’ - in de vertolking van ‘Volksveredeling’ te Roeselare, verder voor Wouk's ‘Muiterij op de Caine’, voor De Gelderode's ‘Escuriaal’ en dit jaar ook nog voor ‘Gudrun’ en voor het St. Godelieve-spel te Gistel.

Arno Brys' kreatieve waarde ligt voor een groot deel in zijn onvermoeibaar streven naar grote persoonlijke Kunst. - ‘Kunst kan niet ragfijn geanalyseerd worden’ zegt hij ‘er is altijd iets dat aan definities ontsnapt. Men kan aan de Kunst geen grenzen stellen, zo wijd en niet verder. Men moet vooral geloven aan het mysterie in de Kunst.

Arno Brys' voorkeur gaat dan vooral naar de Kunst van het Oosten: Kangra, Garhwal, Rajput, de Japanse; Persische en Bijzantijnse Kunst. Dit alles heeft hem echter niet belet een stoet te kreëren die uitdrukking gaf aan Vlaamse grootheid en fierheid... én grootse Vlaamse Kompositie, zoals wij er nog nooit één zagen.

r. fieuw