West-Vlaanderen. Jaargang 5

[p. 201]

Kanttekeningen omheen de opvoering van Gudrun
in 1909 door de Zeegbare Herten uit Roeselare

In het archief der Koninklijke Zeegbare Herten¹ uit Roeselare vindt men enkele interessante dokumenten in verband met de opvoering van Gudrun ten jare 1909 ter gelegenheid van de onthulling van het Rodenbachstandbeeld. Zo een paar eigenhandig geschreven brieven van Albrecht's broer, Ferdinand, die toendertijd werd belast met veranderen, verkorten en speelbaar maken van het stuk.

Hij wijst op het moeilijke en kiese van deze taak én ten overstaan van de reputatie van zijn broer, én ten overstaan van de letterkundigen, die niet wensen te zien tornen aan de geest van het gewrocht en tenslotte ten overstaan van het publiek.

In zijn brief uit Brussel van 30 juni 1909 aan de Heer Voorzitter der Zeegbare Herten schrijft hij letterlijk:

Slechts na grondige studie en met veel piëteit heb ik het gewaagd, en ben ik een eerste maal gelukt onbeknibbeld mij uit den slag te trekken; iets waaraan een Pol de Mont niet ontsnapt heeft, daar men van hem schreef: dat hij er aan gepooteld had.

Niets, zegt Ferdinand Rodenbach, staat in het stuk geschreven of het heeft zijn reden, zijn doel en ligt in verband met een weldoordachte psychologie.

Waar hij er zich over beklaagt dat iemand zo onbedacht geweest was er dingen weder in te brengen welke hij slechts na doordachte studie had weggelaten replikeert hij volgender wijze op het terug inlassen van een spreuk: 't bed is breed genoeg (juiste versie: II^e B. I^e Wiking: Daar ligt een bed - en breed genoeg.):

Vooreerst is het algemeen gene dat hij (Albrecht Rodenbach) verre was van een truntaard te zijn. Maar men misgrijpt

De Gudrun van 1909

zich grotelijks als men denkt dat die spreuk daar slechts staat als ware zij hem ontsnapt.

Had ik de tijd, en de veranderingen hier, ik zou kunnen bewijzen dat deze spreuk daar niet gezet werd noch om het volk te doen lachen, noch om een dubbelzinnigheid te laten horen; maar wel met opzet, om door die spreuk het karakter van Herwig te kunnen volledigen, en te bewijzen dat de ontvoering van Gudrun, waaraan hij zich had plichtig gemaakt, berustte op reine liefde en mannenplicht. Want ziet, zodra Herwig het woord hoort, springt hij op en wil vechten - naar de zedens der Wikings - en indien de schrijver hem niet vechten laat, is 't omdat er reeds een dergelijk toneel voorafgaat; doch vecht hij niet, gedurig denkt hij aan het uitgesproken woord, en vraagt dat men den spotter uit zijn tegenwoordigheid zou verwijderen; zelfs later als Herwig alleen is en zijn ingeslapene Gudrun aanschouwt, komt de spreuk hem eerder tergend te binnen, en geeft de held zijn zielstoestand te kennen. Woorden noch plaatsen kan ik hier niet aanduiden, maar een honderdtal verzen, ja, een gehele zielstoestand ligt in verband met deze enkele spreuk. Dus, is het niet voldoende deze spreuk in te brengen, noch weg te laten, zonder alles weder in te brengen of weg te laten wat er mede in verband staat of geheel het karakter wordt vals, onnatuurlijk en dus slecht. Had ik de tijd, dat zou ik kunnen aantonen met vergelijkingen in het werkelijk leven genomen; doch ik geloof het genoegzaam bewezen te hebben, dat ik, om reden van het volk eens te doen lachen, waar lachen niet te pas komt, of om welkdanige reden ook, ik dergelijke - herinbrengingen - niet dulden mag.

Hij houdt verder een pleidooi om de muziek (van Brengier) welke er speciaal werd voor geschreven in te schakelen en spreekt zijn hoop uit aangaande het welslagen van de onderneming: Dat de mannen hun best doen, en kunnen er zij toe komen zich met den geest van het stuk te vereenzelvigen en het doel des schrijvers te vatten, dan heb ik meer hoop op hen dan op welkdanigen toneelgroep. (Te verstaan onder welkdanigen toneelgroep: beroepsgezelschap).

Hij moedigt de spelers aan met hun Albrecht Rodenbach voor te stellen.

Moedig vooruit jongens; als men aan Albrecht zegde: ‘'t en ga niet gaan,’ zijn antwoord was immer: ‘'t zal wel moeten,’ en 't ging. En tegenover Superior of Bisschop of gelijk wien, stond hij te weere. Zo wilde onderpastoor Capoen, hem eens beletten te spreken, na afschaffing van de Sint-Jansgilde, en dat vervangen wierd door de Klauwaards, die in de congregatie een vertoning gaven onder leiding van Albrecht.

1 Over de betekenis van Zeegbare Herten vonden wij in het archief een schrijven van Hugo Verriest:
‘De naam der Koninklijke Rederijkerskamer Zeegbare Herten schijnt geweest te zijn: Sebare Herten. De twee vormen van het woord komen van de twee woorden zede en zedig. Zede. Zo beschrijft men nog: “naar oude zede”; en zede heeft voor meervoud: zeden. De goede zeden. De zeden van een volk. - Zede: gewente, gebruik. (Zie van Dale).
Zeegbaar. In Debo staat het woord alzo uitgeleid: Zeegbaar is zedig. fr. modeste. Zeegbaar zijn. Ene zeegbare dochter. - Kiliaan tekent: sedebaer, sed-baer: modestus, moratus. - Bij oude schrijvers: seebaer: “hoe seebaer wij ons dragen zullen” (Dhuvettere): reynicheyt, sebaerheyt, soberheyt. Ene uitwendig sebaarheid. Ende sebaare gesteltenisse des lichaams. (C. Hazart).
In de Catechismus staat de zeegbaarheid onder de Vruchten van den H. Geest. En Mgr. Lambrecht in zijn derde deel, bl. 1292, legt uit hoe zij in lichaam, versier, woonste en geheel ons levenswijze de maat is door deugd en zede voorgeschreven.
In de twee vormen, worden door gebruik en tijd gemakkelijk hervonden en lopen door malkaar: zede - zedig - zedebaar - zeebaar - sebare - zeegbaar.’ (1921)

[p. 202]

Onuitgegeven gedicht van Victor Dela Montagne uit het archief van de ‘Zeegbare Herten’.

‘Ah, 't is alzo gemeend?’ zei hij, met een halve spotlach, en als hij gewaar wierd, dat alle redens overbodig waren, stootte hij M. Capoen achteruit, gebood de gordijn op te halen, en sprak aan 't publiek als waar er niet gebeurd, en in tegenwoordigheid van Deken, Burgemeester, priesters, studenten... enz. gaf hij den Bisschop zijn vet, zoals het behoorde.

Na een brief ontvangen te hebben van de H. Potharst - die toen de regie waarnam van de opvoering (zijn vrouw speelde de titelrol) - waarin deze hem wees op een verandering van mannen- tot vrouwenrol antwoordt en verantwoordt Ferdinand Rodenbach aan de H. Voorzitter der Zeegbare Herten: - deze passus schetst de kurieuze geest welke toen heerste in de toneelmiddens:

Men deed zulks waarschijnlijk om aan een actrice meer werk te verschaffen; doch zonder na te gaan of dezelfde woorden passend zijn in den mond ener vrouw, zult ge dan nog een soort mansvrouw moeten vinden, met stem en gestalte in evenredigheid, wat moeilijker te vinden zal zijn dan een mansrol - die desnoods door iemand kan verdubbeld worden - of anders wordt deze rol belachelijk...

Verder wijst Ferd. Rodenbach er op dat al de verkortingen, welke hij aan het stuk bracht, gemotiveerd zijn.

In de laatste veranderingen heb ik vooral de tong der spelers ingekort - dat moest - het stuk blijft overigens nog zwaar genoeg en de spelers zullen nog last over hebben. Dit zal de Heer Potharst wel begrijpen, te meer zijn ineenzetting en regie die uitstekend is erbij niet veranderen, en moet men zijn brochuur naar de mijne (de laatste) veranderen, zulks kan desnoods gedaan worden door iemand van u. De latere veranderingen op mijn brochuur deed ik vooral met blauw potlood. Geloof me dat het stuk, door de bijgebrachte verkortingen in bijval winnen zal, daar het in Brussel door eenieder, hoe schoon men het vond, te lang werd gevonden. Het laatste middel dat overbleef was dan de tongen te korten der meeste babbelaars, zoals Albrecht ze zelf noemde, doch zulks moest met overleg gedaan worden, en in alles de zin en de ziel behoudende.

Hij vervolgt tenslotte:

Indien er misverstand zou ontstaan nopens het toneel van Gudrun ‘met speer en schild’ ik heb aan den Heer Potharst toelating gegeven dat toneel her in te brengen. Wegens ‘de bloedvlekken op de klederen’ laatste toneel, daar is hij mordicus tegen, hoewel Hugo Verriest, die een priester is, dit toneel gelaten heeft. Dit doet niets aan 't stuk; valt te onderzoeken of zulks kwetsend is voor de toeschouwers. Daarin laat ik u en M. Potharst vrij.

hector deylgat