West-Vlaanderen. Jaargang 4

[p. 2]

In memoriam Willem Putman
Herinneringen aan mijn vader

HET is onmogelijk met 'n pen in eender welk gemoed het kunstenaarschap van mijn Vader gangbaarheid te verschaffen. Als zoon kan ik er veel over vertellen, veel wat 'n ander onbekend is, maar 'n synthese ophangen van zijn persoonlijkheid als artist is haast niet denkbaar, want in de rij van vele collega's, misschien even productief of even talentrijk, beklom hij nog steeds de hoogste trap, juist omdat alle nuchterheid en zakelijkheid, zelfs beredeneerdheid bij hem niet de minste rol vertolkte. Mijn Vader was vóór alles gevoelsmens, niets kwam bij hem van buitenuit, doch alles wat hij als kunstenaar verwezenlijken mocht was 'n innerlijke gemoedsuitbarsting, welke tot zijn publiek doordrong in de geniale vorm, gekneed met een haast bovennatuurlijk geestesvermogen.

Reeds als klein kind had ik voor mijn Vader 'n rechtmatige eerbied. In die tijd was zijn bedrijvigheid uitsluitend op het toneel geconcentreerd en dit niet enkel als schrijver, doch tevens als acteur. Dit zijn voor mij de verste herinneringen welke nu, sinds zijn dood, opnieuw in mijn geheugen wakker geroepen worden. Nog kort gebroekt volgde ik al die toneelactiviteiten en voor zover mijn begrip het reeds toeliet vond ik smaak in dat alles, terwijl een natuurlijke bewondering mij steeds meester was.

Willem Putman met broeder, zuster en moeder (1952).

Doch het was niet enkel de kunstenaar welke bij mij 'n diepe verering wakker maakte. Hij was ook de Vader, de huisvader, gemoedelijk en joviaal, wanneer hij zich maar even rukken kon uit zijn volksgeliefd temperament dat hem veelal buitenhuis jaagde. Maar tóch was er bij hem een huiselijkheid te ontwaren en om dit te staven, moet ik enkel mijn terugblikken nog even verder laten varen. Het Sinterklaasfeest, dat hij samen met Moeder bereidde op een wijze welke alle verwachtingen overtrof voor ons, zijn kinderen, waarvan 'n deel reeds het geheim van de grote Heilige opgelost had... Toen, in dergelijke ogenblikken, was hij de grote bewerker van zoveel gezelligheid en van waarachtig kindergeluk. Wanneer Vader thuis kwam, was dit voor ons steeds 'n genoegdoende vreugde en wij begrepen dat dit slechts mogelijk was, wanneer zijn regelmatig als een klok werkende geest rustig was en verzadigd - voor heel korte duur - van dat eeuwig wegschenken en ‘geven’.

Hetgeen mij het best is bijgebleven zijn de belevenissen, na de tweede wereldoorlog, speciaal de periode waarin Jean Du Parc geboren werd. Het toeval wilde dat mij de voorkeur gegund werd hem het meest te omringen. Ik was zoveel als zijn secretaris die de dagelijkse dictaten van zijn handschriften op de schrijfmachien opnam. Aldus mocht ik zijn scheppingen van dichtbij meemaken, al moet ik zeggen dat mijn Moeder hierin nog steeds prioriteit genoot, want samen met hem vormde zij steeds 'n tweeluik van artistenschap, waarvan het ene niet denkbaar was zonder het andere. Leven en werken met hem, het was 'n groot geluk, het was een droom. Hoe vergroeid ik ook met hem werd, toch kan ik niet zeggen dat ik ooit ten volle zijn grootheid als kunstenaar begrepen heb. Ik meen dat ik hiervoor zelf nog te weinig rijp was. Ik heb altijd de indruk gehad dat de verhevenheid van zijn geest niet van deze aarde was. Indien God hem zo rap niet tot zich geroepen had, dan misschien had ik hem kunnen begrijpen als artist, waar ik mij nu moet tevreden stellen met de blijvende herinnering dat hij ook een groot mens was, vóór alles 'n mens van goede wil en boven alles met 'n groot hart. Hard zijn, dat kon hij niet, omdat hij te zacht was van aard en te gevoelig. Hij was ook een vergevensgezind man en hetgeen hij te verduren kreeg heeft hij nooit iemand kwalijk genomen. Want hij was 'n volksvriend en hij maakte voor niemand onderscheid; het gevoel dat hij bij zijn volk was, was zijn leven.

Toen hij aan de kust ging wonen, zag ik hem natuurlijk minder. Af en toe kwam hij bij mij een bezoek afleggen, kort, omdat hij te veel plannen in het hoofd had, die moesten uitgewerkt worden. Met mijn vrouw gingen we zelf echter regelmatig naar zee, waar hij eindelijk het geluk gevonden had,

[p. 3]

dat hij reeds zo lang verbeidde; 'n stemmig villatje, omkaderd door het eeuwig deinen van de zee, waar hij het rustige klimaat nu voor goed scheen gevonden te hebben, en het zou nog lang duren. Want steeds vergeleek hij zich met zijn nog in leven zijnde Moeder, nu vier en tachtig. Hij was 'n optimist, mijn Vader. Hij zou het ook tot die leeftijd halen...

De laatste twee weken vóór zijn dood, waren we bij hem. Hij heeft nooit de ziekte beseft, welke hem meedogenloos en dag voor dag neerhaalde en zo onmenselijk wreed sloeg. Hij schreef nog verder aan Wat nu, Marilou?, hij dicteerde het mij, zoals in de goede tijd, doch wij die op de hoogte gesteld waren, zagen hem achteruitgaan, iedere morgen 'n beetje. Hij maakte zich kwaad, omdat hij uit zijn eigen handschrift niet meer wijs raakte en er was bij hem misschien 'n besef dat hij tijdelijk volledig rust zou moeten nemen. Voor niet lang, want toen zei hij steeds: ‘Begin October zal ik weer volop aan het werk kunnen gaan’. En hij meende het... Na het werk gingen we geregeld nog samen een partij spelen op de Russische Biljart in de ‘Nemrod’, zijn kort tijdverdrijf van alle dagen. Urenlang zat hij dan soms voor zich uit te staren en iedereen die hem kende voelde zo goed aan dat er iets niet in de haak was. Hij die eens het volk als niemand vermaken kon, die 't allenkante smart in vreugde wisselen kon, zat daar nu zelf naar een beetje opluchting te snakken. Zijn trouwste vrienden, ze gunden het hem zo graag, doch of hij er nog werkelijk plezier aan genoot, hebben we nooit kunnen weten. Want nu, wilde hij veel alleen zijn...

We waren reeds terug te Kortrijk toen als 'n donderslag het bericht kwam dat de ziekte acuut geworden was: misschien nog twee dagen te leven. Wij die nog durfden hopen op enkele maanden, werden plots voor het afgrijselijke geplaatst: we zouden hem weldra moeten missen. Toch bleef het vuur onzer hoop steeds in ons gemoed nazinderen, tot we in 'n kliniekkamertje te Brugge voor de naakte waarheid en het wrede noodlot geplaatst werden.

Op die ogenblikken heeft mijn Vader beseft dat hij sterven moest. Zoals ik hem steeds gekend heb, kon ik opmaken dat hij bang was voor de dood. Lijden kon hij niet. Maar ook in die uren bleef hij groot, en over hem was er een gelatenheid van onmetelijke schoonmenselijkheid. Samen met mijn Moeder doorstond hij die laatste uren van 'n doodstrijd, welke ten slotte een gelaten glimlach werd van iemand die zijn plicht gedaan had en zijn kunst kwistig had uitgestrooid. Alleen had het langer kunnen blijven duren. Maar het mocht niet, en hier wil ik de woorden van zijn Moeder inroepen, die bij

Willem Putman, Jozef Storme, A. Vander Plaetse. - Foto Vincx, Kortrijk.

het sterfbed wenend stotterde: God heeft hem gevraagd om in de hemel muziek te spelen, zoals hij het op aarde deed.

Mijn Vader is reeds vier maanden dood nu, en het valt ons met de beste wil van de wereld niet mogelijk ons zijn ontvallen te realiseren. Soms denken we dat hij nog leeft, tot dan bij een bezoek te Knokke deze illusie weggevaagd wordt in de kale naaktheid van iets dat men onbeschrijfelijk mist en dat nooit meer te herstellen is.

Vooraleer te sluiten, wens ik een deel over te schrijven uit zijn laatste afgewerkte roman Mijn Tweede Leven, waar hij het dagboek van Jola Taeymans zeker op zich zelf heeft willen toepassen: ‘Schrijven is mijn levenstaak, mijn beroep en zelfs - indien gij dat verkiest - mijn roeping. Men kiest namelijk zijn beroep. Roeping is echter wat de stempel van God onuitwisbaar op uw wezen drukt. Ik schrijf onder dwang. Ik schrijf zoals ik adem, zoals ik haat en liefheb. Schrijven wil voor mij zeggen: leven.’

Mijn Vader was 'n Peer Gynt. Wat wij nog kunnen doen voor hem is bidden dat hij hierboven de rust moge hebben, die serene rust waarnaar hij steeds zo vurig getracht heeft...

poly putman