West-Vlaanderen. Jaargang 3

[p. 59]

Folklore

In het koetshuis van het Arentspark te Brugge

GEEN toerist zal verzuimen een poosje te kuieren in het Arentspark, na het traditioneel bezcek aan de Memlings van het Hospitaal en aan de beroemde tomben van de O.L. Vrouwkerk. Men bevindt zich hier in de voormalige moestuin van het Gruuthusehof. De oude puntgevels van dit hotel verheffen zich voor ons, langs de reie: een zwierige bakstenen lijst omsluit de Brugse penanten. Het water weerspiegelt ze, alsmede de gekwartileerde wapens van Gruuthuse en Aa en van Agnes de Mortagne.

Iets verder overbrugt het hotel Arents de Beerteghem de naar de Dyver zwenkende reie. Rechtover de ingang van dit laat-xviii^de eeuws herenhuis ziet men het koetshuis dat vandaag onze nieuwsgierigheid gaande maakt. De Groeningestraat, - eertijds het Melcwietstraetken -, begrenst het gebouw langs de Oostzijde. Langs onze kant, op de binnenkoer, zijn de vensterramen in een reeks ronde blindnissen gevat. De ruiten zijn sinds mensenheugenis niet meer schoongemaakt en beklemtonen het nors uitzicht van het gebouw. Wie op zoek was naar onbekende kunstschatten kon hier wrevelig, voor de gesloten poorten, zijn verbeelding vrije teugel laten.

De koetsen

De vroegere Brugse wagenmakerij ontwikkelde zich nooit tot een fabricage van rijtuigen met authentieke carrossiers, zoals

Berline van de familie Moles-Lebailly (einde xviii^de eeuw) - Foto A.C.L.

in de Brusselse xviii^de eeuwse werkhuizen. Deze rijtuigmakers - de talrijke Simon's, Jones, Quesnel e.a. genoten in het buitenland een grote faam. Men stelde de kloeke degelijkheid van hun wagens bijzonder op prijs. De merkwaardige koetsen, die men in het Arentspark aantreft, komen uit deze Brusselse werkplaatsen.

Vooreerst zeker de reisberline van de familie Moles Lebailly, een wagen die de beroemde Pierre Simon merktekende. Deze berline dagtekent van ca. 1800. Echter ontbreken hier de reiskoffers die op het voorstel, boven het dak en achteraan tussen de wielen werden geriemd. Deze reiskoets is opmerkenswaardig licht van bouw en zij veert uitstekend.

De rijtuigmakers bereikten met dit type van reiswagen, - waarvan het verbeterd prototype in Berlijn was uitgevonden, vanwaar de naam berline - een niet te overtreffen ideaal, althans vóór de opkomst van het autovervoer. In de koetsenmakerij ontstonden het wentelend voorstel en de veren, pas in de xvi^de eeuw. De veren ontwikkelden zich uit de schommelende wagen. Toen hing de bak eenvoudig aan kettingen of banden te schommelen tussen vier houten opstaande balkjes, die op de hoeken aan het onderstel waren vastgemaakt. Wanneer deze vier stijlen, in de tweede helft van de xvii^de eeuw, uit staal werden gesmeed, was eigenlijk de veer uitgevonden. Men kon de hangriemen van de bak aan het boveneinde van de veren vastmaken, ofwel, wat een grote vooruitgang betekende, de riemen over de veren leggen die in C-vorm naar de kajuit waren gebogen.

Van het einde van de xviii^de eeuw dagtekent tevens de staatsiekoets van de familie de Melgar. Dit sierlijk rijtuig is op de vier hoeken dubbel afgeveerd à la Daleine. De dubbele disselboom is zwierig gekromd in zwanenhalsvorm. Alhoewel de lederen hangriemen verstorven zijn en de goudkleurige binnenbekleding mottig is, zou niettemin alles nog aardig te herstellen zijn, zodat ook de frisse tinten - ponceau en blauwgroen - en het verguldsel, levendig zouden herrijzen. Men spande met vier of met zes paarden in. Achteraan stonden twee lakeien, vooraan zat de koetsier. Twee postiljons reden, de ene op het linkse disselpaard, de andere rechts voorop.

Onze Brugse dames, die met lichtere wagens naar de Oostkampse kastelen of de bossen van Tillegem uitreden, konden weliswaar de verfijnde wuftheid van de Parijse merveilleuses niet nadoen. Trouwens de uitstap bood op verre na niet de aanlokkelijkheid van een ritje in het Bois de Boulogne. Niettemin zag men, in de Brugse koetshuizen ook phaetons en andere rijtuigen naar Engels model. Ze vielen in de smaak, net zoals te Parijs, tijdens het Directoire en het Keizerrijk. De phaeton van het Arentspark dagtekent van ca. 1800. Inderdaad de portieren dragen de wapens van Pierre de Melgar de Breydelaere et de Sporkinshove en van Sabine Coppieters, die op 3 Februari 1798 in de echt traden. Te oordelen naar een gelijkaardige koets bewaard in de collectie van het Jubel-parkmuseum, meen ik het koetswerk van de Brugse phaeton aan Quesnel zoon, van Brussel, te mogen toeschrijven.

De Brugse remise verbergt nog een typische Zeeuwse sjees van de xviii^de eeuw, waarvan de panelen met geschilderde

[p. 60]

landelijke taferelen zijn versierd. Het Jubelpark bewaart een dergelijk, echter minder mooi exemplaar. Van Hollandse herkomst is tenslotte een schone xviii^de eeuwse slede. De duozitting, van waarop men het paard mende en tevens in de sneeuw kon remmen bij middel van de voettreden, is vastgemaakt met een ijzer dat het kenmerkend hartmotief vertoont. Vooraan, als bekroning van de in S-vorm opkrullende ribben, is een paard als schegbeeld uitgesneden.

Panelen en schilderijen

Wie van koetsen spreekt, roept meteen de herinnering op aan de vroegere postwagens. In de remise bewaart men het xviii^de eeuws uithangbord van de Brugse post. Het paneel (140 bij 94 cm.) draagt de wapens van het Oostenrijks vorstenhuis en het opschrift Bureau des postes. Het heeft voor de plaatselijke geschiedenis een documentaire waarde.

De Pesteschilderie vond hier tevens een onderdak. Dit langwerpig paneel (72 bij 180 cm.), geschilderd door Petrus Maes, in 1866, vertoont aan weerskanten van de zgn. Genadestoel - de H. Drievuldigheid -, vier pestpatronen of de heiligen die men te Brugge aanriep tegen de besmettelijke ziekten. Het schilderij hing voorheen op de hoek gevormd door de Poite-vinstraat en de S. Jorisstraat. Thans ziet men er een modern tafereel uit glazuurtegels, dat in de volksmond nog steeds de Pesteschilderie heet. Petrus Maes copieerde wellicht de voorstelling van het paneel dat Beirlant in 1811 had geschilderd. Deze laatste zal zich hebben geïnspireerd op het xvi^de eeuws model, dat toen werd vervangen. Het groeperen van de verschillende heiligen, wier voorspraak tegen de besmettelijke ziekten werd ingeroepen, ligt in de lijn van een iconografisch thema dat op het einde van de middeleeuwen was gevestigd.

Boven de Pesteschilderie ziet men een ovaal xviii^de eeuws schilderij (73 bij 105 cm.) dat denkelijk verband houdt met de pestepidemie die in 1766 te Brugge heeft gewoed. Een priester dient hier de H. Sacramenten toe in een door de ziekte geteisterde arbeidersfamilie.

Nog een ander schilderij (125 bij 257 cm.) verdient onze belangstelling. Het stelt de Jan van Eyckplaats voor, in 1865, dus kort vóór de ingrijpende herstellingswerken die aldaar in 1876-78, ter gelegenheid van de oprichting van het bronzen Van Eyckbeeld (H. Pickery) werden uitgevoerd. Het schilderstuk verdient temeer onze aandacht daar het een zeldzaam en onbekend werk is van de Brugse schilder A. Joostens († 25-2-1886). Deze was leraar in de stedelijke akademie en dd. directeur van 1881 tot 1886. In 1851 had hij in de Brusselse Exposition Générale des Beaux-Arts een Pieter De Coninck in de Gevangenis tentoongesteld. Haast een eeuw vergetelheid bedekt het Gezicht op de Van Eyckplaats met een waas dat echter alle charme nog niet heeft verstikt.

Vlaggen, meubilair, de Brugse guillotine

Aan de zoldering hangen een drietal uitgerafelde vlaggen. Men kan ze moeilijk bereiken. De banier van de S. Sebastiaans-gilde van Adinkerke, vindt men opgerold in een hoek. Deze vertoont op een grond van rode damastzijde een geborduurd medaillon - de marteling van S. Sebastiaan - en de wapens van de gilde. Dit vaandel draagt het jaartal 1801.

Rondom de remise zijn gebeeldhouwde panelen, deuren en portalen opgesteld, waaronder een prachtige barokke lambrizering. Zuiver van stijl is een dubbele Empiredeur met bronzen beslag. Hierbij hoort een dessus de porte, versierd met twee heraldisch opgestelde sfinxen. In een flinke barokke schouw ziet men een haardplaat van 1693, vertonende de rechtspraak van Salomo.

De Brugse guillotine staat hier ook opgesteld. De geroeste valbijl hangt periculeus in de sponningen, bovenaan de hoge wormstekige stijlen. Het mes van de guillotine viel te Brugge, voor de eerste maal, op 16 October 1796. Doch de veroordeelde was... een schaap. Aldus had zich de scherprechter in het gebruik van het nieuw tuig geoefend. Vier dagen later werden twee moordenaars op de Markt geguillotineerd. Een Bruggeling noteerde in zijn dagboek dat alles vlot verliep. Het verhoog en het onthoofdingstuig had men in het rood geschilderd. De lijken vielen achter de planken van het schavot, dat rondom afgesloten was (R. Coppieters, Journal d’évènements divers..., uitg. P. Verhaegen).

Staatsiekoets van de familie de Melgar (einde xviii^de eeuw) - Foto A.C.L. - Phaeton van Pierre de Melgar de Breydelaere en Sabine Coppteters (ca 1800)

[p. 61]

Zeeuwse sjees (xviii^de eeuw)

Foto A.C.L.

Hollandse slede (xum^de eeuw)

*

Men is er stellig van overtuigd dat het koetshuis van het Arentspark spoedig toegankelijk zal worden. Althans dat de koetsen en een keus der voorwerpen te bezichtigen zullen zijn. Tegenwoordig beklauteren de weetgierige schavuiten de vensterbanken, in het park, en neuzen boven het mat glas van de onderste ramen. Verboden vruchten zijn hier echter niet geborgen, doch wel leerrijke zaken uit het plaatselijk verleden! Men zag onze jongens liever een uurtje in het koetshuis ravotten en vijf minuten nadenken, dan wel mot en worm ongestoord woekeren achter de gesloten deuren.

D^R ALAIN JANSSENS DE BISTHOVEN