West-Vlaanderen. Jaargang 1

[p. 138]

Kunst en jeugd

De betekenis van de Leeuw van Vlaanderen

IN de Koning van Spanje te Antwerpen zit de 26-jarige Hendrik Conscience zijn Leeuw van Vlaanderen te schrijven. Zijn derde boek. Een jaar geleden verscheen zijn eerste. Terwille van dit eerste werk werd hij door zijn Franse vader, Pierre Conscience, - een man die tevens tegen de avonturen van de kunstenar in de dop hardnekkig gekant was - aan de deur gezet. Hendrik heeft echter trouwe vrienden. Daar is Jan De Laet, de dichter en dromer, daar is Hendrik Leys met zijn kunstkring, Prudent van Duyse, Theodoor van Rijswijck. Al mannen die het ontvankelijk hart van Conscience in lichterlaaie hebben gezet voor het roemrijk verleden des volks, voor het recht van 't eigen diet, voor de ronkende praal van 't schone woord en de tranenvloed der amoureuze en heldhaftige gevoelens van het overweldigende romantisme der 19^e eeuw.

Over het ontstaan van De Leeuw van Vlaanderen vertelt Conscience zelf in Geschiedenis mijner Jeugd, dat het schilderij de Slag bij Kortrijk van N. De Keyser in 1836 een geweldige indruk bij hem naliet. Het bood hem de stof aan voor een groot boek. Hij moest zich herpakken want zijn tweede werk Phantazij was een mislukking geweest. Hier vond hij wat hij zocht, zoals hijzelf getuigt: een rijke stof tot het schilderen der prachtige taferelen, tot het opvoeren van grote volksmenigten, tot het beschrijven van gevechten en veldslagen en tot het verheerlijken van de heldenmoed des voorgeslachts. Liefde tot vaderland en vrijheid zouden de toverroeden zijn waarmede ik mijn gewrocht op elke bladzijde zou bezielen, en ik twijfelde niet of ditmaal zou het Vlaamse volk dit boek, te zijner eer geschreven, met blijdschap en hoogschatting ontvangen. Verder leest hij Van Duyse's dichtstuk over Gwij van Dampierre en in de Histoire de Belgique van J. Delin, bij wie hij in 1830 onderwijzer was, leest hij hooggestemde bladzijden over de Vlaamse heldenmoed van 1302.

In de ban van deze impuls reist hij met vriend De Laet naar het oude West-Vlaanderen. Hij bezoekt Brugge. Brugse archivarissen waren en zijn de romanschrijvers steeds ter wille. Delepierre levert de jonge auteur een schat bijzonderheden over de tijd en het drama der Gulden Sporen. Conscience bezoekt Wijnendale, Torhout, Roeselare en Kortrijk waar hij later arrondissementskommisaris zal zijn. Te Wijnendale slingert nu nog een Consciencelaan door het vrome land, naar 't oude slot toe. Ook Torhout heeft een Conscienceplaats. (De schrijver was er ook later op bezoek bij zijn



dochter Maria, die gehuwd was met de dichter Antheunis, vrederechter aldaar).

De geschreven bronnen voor zijn studie zijn vooral de Excellente Cronike van Vlaenderen een vijftiendeeuwse compilatie van Vorsterman en de Spiegel Historiael van een tijdgenoot van 1302, Lodewijk van Velthem, de flamingantische pastoor uit Brabant, die op enkele plaatsen al te dichterlijk en bijgelovig doet. De beste bron voor gans het conflict, met name Annales Gandenses van een onbekende Gentse minderbroeder, door de Fransen zelf genoemd ‘la reine des chroniques du temps’ heeft Conscience niet gelezen.

Doch in Conscience steekt geen historicus, alleen een romanticus. Hij heeft spoedig het geheel in zich opgenomen, tot een eigen tafereel herschapen. Hij begint dadelijk te schrijven. De barensweeën zijn kort. Ietwat aarzelend vat hij het eerste hoofdstuk aan: ‘In den jare 1300 stond bij Kortrijk...’ Nee, zo niet! Dan maar met de zon begonnen! Evenmin goed. - Hij herpakte zijn eerste zin: ‘In den jare 1300...’ of liever: ‘De pelgrim die in den jare 1300 door de dalen van Kortrijk wandelde...’ Nog niet. Zo: ‘In den jare dertien honderd renden een tiental ridderen...’

Tot hij plots in zijn beelden en ideeën, in de stemmen die hem beroezen, de klare weg vindt. En begint - velen onder u kennen het van buiten - ‘De rode morgenzon blonk twijfelachtig in het Oosten en was nog met een kleed van nachtwolken omgeven...’ Natuurlyriek als idyllisch begin. Ridders komen, de strijd ontbrandt. Er is geen houden aan... Tien maanden later is het boek af.

Zijn vrienden hebben de groei van het boek op de voet gevolgd. Zij zijn één geestdrift en werven 480 intekenaars

[p. 139]

aan, ongeveer dubbel zoveel als voor Het Wonderjaar. Het boek gaat van hand tot hand, van huis tot huis, van geslacht tot geslacht. En het is tot op heden het meest populaire boek uit de Vlaamse letterkunde gebleven. De uitgaven zijn niet te tellen. Het boek werd vertaald in alle Europese talen van betekenis, zelfs in het Esperanto, en voor toneel bewerkt. En op onze dagen nog verschijnt De Leeuw van Vlaanderen in een gelouterde versie. De jeugd leest nog steeds dit werk. Ook, en vooral door De Leeuw van Vlaanderen leerde Conscience zijn volk lezen. Van literair standpunt uit behoort het helemaal tot het Romantisme. Hugo, Lamartine en Scott hebben hun woord meegesproken in de literaire vorming van Conscience. De koele en voorname Hollanders uit deze tijd niet. Zijn verven zijn warm en stralend. Zijn boek heeft niets van de objectieve moderne roman. Het verhaal gelijkt vaak op een pamflet: we horen aldoor de schrijver zelf aan het woord, die zijn goede zaak verdedigt of de vijanden van zijn volk doodverft. Al de elementen van de romantische verhalen zijn aanwezig: de natuur is daar om het gebeuren teder te omlijsten of contrasterend reliël te schenken, de talrijke massaspelen, dit volk zo lief, massaspelen die een weerglans vinden in de even romantische taferelen, die de wanden der Brugse en Kortrijkse stadhuizen bekleden, de gewone intrigerende personnages van het romantisch verhaal: de pelgrim, de verrader, de spion, de geheime zwarte edelman, de blozende maagd en de amoureuze ridder. Anders gezegd: al het goede en kwade om de volksmens te boeien. Over Conscience's taal werd reeds alles gezegd: die taal doet drakerig en poesjenellig aan... Akkoord! En toch is zij een mirakel. Want deze jonge man heeft in een paar jaar tijd eigenmachtig deze taal moeten veroveren en opbouwen. Kortom, De Leeuw van Vlaanderen is 100% romantiek. Smaal niet, het romantisme heeft nog niet uitgediend, want de jeugd zal altijd romantisch blijven. Met dit boek werd het romantisme in onze letterkunde definitief gevestigd, want Conscience's exempel heeft vele schrijvers bekoord. Tevens riep hij met dit meesterwerk een geestdriftige aandacht op voor 't groot verleden, en in 't bijzonder voor de heldenverering, die tot op heden de Vlaamse jeugd richt en bezielt.

Doch de betekenis en de verdienste van dit boek liggen op een ander plan. Door dit boek immers heeft Conscience het Vlaamse bewustzijn wakker geschud. Hij leerde zijn volk weer Vlaams te zijn. Voor De Leeuw van Vlaanderen was de Vlaamse Beweging alleen nog een beweging van enkele vooraanstaanden. Door De Leeuw van Vlaanderen wordt de Vlaamse beweging een volksbeweging. De Leeuw van Vlaanderen werd de Vlaamse Bijbel, het volksepos, zoals elk volk er één bezit. Pol De Mont getuigde in het jubeljaar 1902, dan ook voor deze daad van Conscience: ‘In den beginne was het woord...’ De Westvlaamse dichter Van Oye oordeelt: ‘Wie heeft niet getrild en gegloeid en geweend en gejuicht, en de vuisten gebald...’

Meer dan de opgeschroefde en verwarde voorrede van De Leeuw van Vlaanderen (die Conscience bij een volgende druk liet wegvallen) heeft het verhaal, met zijn epische breedte, zijn felgeborstelde tafererelen, zijn hartroerende ontboezemingen het goede hart van het volk overtuigd. Van het volk dat bijna uitsluitend met het hart redeneert. Het volk werd door dit boek gewonnen om de leiders te steunen, die de strijd aanbonden tegen de volledige verfransing van het Vlaamse Volk in de nieuwe staat België. Om België van Hollandse verdrukking te bevrijden was de jonge Conscience van 1830 vrijwilliger geworden. En als, kort na 't verschijnen van De Leeuw van Vlaanderen, Holland dreigt een deel van het Belgisch grondgebied af te scheuren, staat Conscience blakende redevoeringen uit te galmen, wil opnieuw het vuur in voor de integriteit van België. Maar dit land wil hij groot en gezond zien, een staat die de dualiteit van zijn cultuur erkent, die de Vlaamse taal en kunst alle recht laat wedervaren.

‘Gij Vlaming, die dit boek gelezen hebt, overweeg bij de roemrijke daden, welke het bevat, wat Vlaanderen eertijds was, wat het nu is, en nog meer wat het worden zal, indien gij de heilige voorbeelden uwer vaderen vergeet!’

F.R. BOSCHVOGEL