Vlaamsche Arbeid. Jaargang 25 [20]

[p. 455]

Vlaamsche Arbeid in Hollandsche oogen

Wat trekt den Hollander aan in Vlaanderen? Wat zoekt hij daar, buiten de grenzen van het eigen land?

Hij zoekt..... het schoone. En hij bekent het gul, ook al is het niet van dezen tijd om onomwonden uiting te geven aan gevoelens, die den modernen mensch tot iets anders stempelen dan tot het meest bekende wezen dezer eeuw: de harde materialist, met koel zakenverstand en klaar zakenbegrip, maar zonder hart, zonder ziel.

Wie kan ontkomen aan de schoonheid van Oud-Vlaanderen? Zij betoovert, en we ondergaan die geluksbetoovering willoos en kritiekloos; wij kijken, en voelen, dat ons hier iets geschonken wordt, waarvan wij de waarde niet in blinkende, koude guldens kunnen bepalen.

Ons Hollandsch hart trekt naar Vlaamschen Arbeid van vroeger en nu, naar de werken, die oude meesters en knappe kunstenaars van thans tot stand brachten.

Met penseel en palet.

Met beitel en troffel.

En met de pen.

Drie verschillende perioden heeft de Hollander bovenal lief, in de Kunst van Vlaanderland.

De eerste - wie zou 't niet raden - ligt in 't grijs ver leden, toen de gebroeders Van Eyck, een Memlinc, een Van der Goes leefden en werkten en wonderen wrochten.

Door hun paneelen kennen wij de kunstenaars uit het welvarende Gent, het bezige Brugge. Uit hun eigenlijke leven werd ons weinig naverteld. Wat weten wij van een Hubert, een Jan van Eyck? Van den oudste, die zooveel eerder dan zijn boeder in den hemel kwam, van den ander, die zijn werk met een ootmoedig ‘Als ick kan’ signeerde?

Hij had die lijfspreuk niet behoeven te kiezen, wamt nòg spreekt machtig kunnen uit zijn onvergankelijken arbeid.

Wij, Hollanders, gewend aan ‘onze’ schilders; aan Rem-

[p. 456]

brandt's lichteffecten en Vermeer's natuurlijke tinten, aan den oubolligen Jan Steen en den statigen Frans Hals, allen uit veel later tijden, wij raken vreemd geboeid door deze vroegere, religieuze kunstuitingen der Vlaamsche gebroeders: Hubert, met een klaarblijkelijke voorliefde voor het monumentale, Jan, wien de arbeid van miniaturenschilder uit jonge jaren nog in de vingers zat.

Maar juist dat verfijnde geeft zulk een groote bekoring aan zijn werk!

‘Hoe deden zij het?’ vragen wij, eerbiedig opkijkend naar het Gentsche altaarstuk. De geweldige opzet moet zijn van den ondernemenden Hubert, schetsend en schilderend al die wondere hemelsche figuren; maar de achtergronden heeten van Jan afkomstig omdat de exotische gewassen, die tegen blauwe luchten kleuren, door hem waarschijnlijk werden opgemerkt, toen hij, als ‘paintre et varlet de chambre’ meereisde met den mobielen Filips van Bourgondië.

Maar och, veel vragen doen we niet. Wij kijken alleen maar, en ondergaan die eeuwenoude schoonheid, die een oogenstreeling is, een festijn van compositie, kleur en lijn.

Devoter nog staan wij voor dat andere wonder der Primitieven, de Brugsche Ursula-schrijn. Van Memlinc's werk, van zijn bonte tafreelen in gulden omlijsting gaat meer religieuze kracht uit.

‘Een bij uitstek Christelijk kunstenaar,’ heeft een kunstminnend schrijver hem genoemd. Christelijker dan de Van Eycken? Alleen ons persoonlijk gevoel kan dat beoordeelen.

Schuchter lezen wij het aandoenlijk Ursula-verhaal, dat de schilder ons in zoovele beelden vertelt. Hij laat ons meereizen naar Keulen, naar Bazel en naar Rome, en wij lachen niet om zijn primitieve verbeeldingskracht, maar kijken ons de oogen uit en fluisteren van een Godswonder.

Want zulk een innig-vrome Kunst kenden wij, in koeler Noordelijke provinciën niet.....

Zij is essentieel Vlaamsche arbeid uit vervlogen tijden.

‘Some places remain safe in their reputation and changeless in aspect,’ schreef Hergesheimer, toen hij van de charme van een vergeten plek in modern-roerig Noord Amerika ging vertellen.

Hij had dit met goed recht kunnen zeggen van de Gildehuizen aan de Groote Markt te Brussel. Zij zijn zóó beroemd,

[p. 457]

dat zelfs de meest onconscientieuze toerist het niet durft te bestaan, het befaamde plein te vermijden.

‘Ga mee naar de Grand' Place’, zeggen de toerende gasten uit het Noorden. Het Fransch zij hun vergeven; eenmaal de douane gepasseerd, doen de meesten van ons graag een beetje ‘buitenlandsch’.

Zij gaan.

En leeren weer anderen Vlaamschen arbeid kennen.

Weelderig en overvloedig van decoraties staan ze daar, de aaneengerijde huizen; als een stalenkaart van Barokke Kunst, die toch een opmerkelijke, onverbreek bare eenheid suggereert. Is dat knap architectonisch werk geweest of een gelukkig toeval?

De stralende, pralende huizen met de kostelijke goudversiering staan lachend te pronk. Het moderne stadsrumoer deert hen niet; zij leven mee, heffen hun overdadige glinsterversieringen hoog boven de kraampjes en parasolletjes van marktventers en bloemenvrouwtjes, en ze doen geen oogenblik denken aan ouwe besjes, die het leven moe zijn.

De statige gildepaleizen vertegenwoordigen een vroeger, rijk weelderig Vlaanderen; het Vlaanderen van Rubens en zijn tijdgenooten, het land van overdaad en gullen lach. Zij zijn overgebleven uit de dagen toen de burgerij meer dan ooit hield van bont en schaterend uiterlijk vertoon, en dat manifesteerde in woord en gebaar, in kleeding en Kunst.

Ook in Antwerpen vraagt een Barokke plek onze aandacht. Ze is minder uitbundig dan die te Brussel, ver van jachtig straatrumoer, temidden van beveiligende huizenmuren. In de stilte van den binnenhof van het Plantijn Moretus museum vinden wij opnieuw de Vlaamsche Barok, die den Noordeling lief is, ook al omdat hij er minder bekend mede is.

De pracht van die binnenplaats schuilt voor een deel in willige samenwerking tusschen Natuur en Kunst. Want tusschen de beelden en hun rijke steen-omlijstingen, langs bogen en pilaren slingeren zich groene wingerdranken, die iets uitbundigs geven aan de praal van den hof.

Hier, op dit plekje, dat, volgens Huib Luns ‘eenig in de wereld’ is, komt de meest rustelooze mensch tot ontspanning, voelt de meest profane wijding in zijn hart.

De Primitieven geven blijk van de geloovige, naïeve ziel der oud-Vlamingen; de Barok leert ons den joyeuzen, levendigen Vlaamschen geest kennen.

[p. 458]

De eigenschappen der vroeg-vijftiende eeuwers, het karakter van hun landsbroeders, tweehonderd jaar later, vinden wij saamgesmolten, of, zoo gij wilt, uitgegroeid, in de hedendaagsche literatuur. Godsdienstig en sober eenerzijds, aan den anderen kant een en al levendigheid en zeer gesteld op uitsluitend aardsche genoegens... zóó hebben wij het Vlaamsche volk opnieuw herkend in de werken van hen, die in de laatste vijftig jaren een andere Kunst deden opbloeien: een eigen, rijke letterkunde.

De primitieve-kunstenaar uit het nieuwe Vlaanderen, de zanger, waar het Noord-Nederlandsche volk heel spoedig een groote vereering voor opvatte, die blijven zou en zal, door de jaren heen, is Guido Gezelle.

Op school reeds wordt het Nederlandsche kind vertrouwd gemaakt met de dichtklanken van dien Vlaamschen ‘levenverwekker’, zooals Verriest hem noemde. En wie hem eenmaal heeft leeren kennen - dat is zoo moeilijk niet, want hij dichtte voor allen - zal nooit zonder ontroering zijn naam uitspreken.

Guido Gezelle, de beminnelijke, vrome priester, zou men kunnen noemen een nazaat van Memlinc. Wat de Brugsche schilder fijntjes volvoerde met penseel en verven, verkreeg Gezelle door woordteekeningen, zóó teeder, zóó frisch en zóó ongewoon, dat wij, die er nu toch zoetjesaan aan gewend moesten zijn, er steeds opnieuw aangenaam door worden verrast.

Gezelle speelt niet met woorden, maar met klanken, zooals de schilders eeuwen voor hem het deden met de wisselende tinten der olieverf, dat nieuwe wonder, waarvan de Van Eycken voor het eerst de samenstelling beproefden en vonden.

Zooals de meesters der primitieven zochten naar verrijking der bestaande kleuren, zoo beproefde Gezelle nieuw leven in te blazen in een verwaarloosde taal, die hem lief was.

Geen profeet heet ooit geëerd in eigen land.....

Wat al schrijnende teleurstelling, wat al vernederingen moest de dichter-prediker ondervinde!

Toch.... Gezelle heeft overwonnen; meer dan dat. Ieder, die gevoel voor het schoone heeft, ieder die kan luisteren weet, dat zelfs zijn simpelste rijmelarijen hun waarde zullen blijven behouden. Omdat er niemand vóór hem was, die zoo kon schrijven, en omdat er nog geen navolger is opgestaan in Vlaanderen of Nederland.

[p. 459]

Zijn arbeid ondergaat men als iets heel moois, als iets kostbaars. Het is alles zoo van eigen persoon doortrokken, nochtans zonder één vleugje pedanterie:

‘Zoo spreke en

Zoo denke en

Zoo dichte en

Zoo doe 'k.’

Welk een zegen, dat hij zijn spreuk door de jaren heen is trouw gebleven!

En nu die andere Vlaming, die man van ònzen tijd!

Gezelle belichaamt het vrome, naïeve Vlaamsche gemoed.

Maar daar is een ander, een van onder ons, een kerel van sta-vast, vol blijheid en monterheid, die hij met den besten wil niet onder zich kan houden; vol opbruisende levenslust en schaterende allemanspret: Felix Timmermans.

‘Hoe krijgt hij zijn werk zoo sappig?’ vroeg mij eens iemand, die, in den ban van Timmerman's vol-Vlaamsch geschrijf, meer begeerde te weten van de techniek van Pallieter's geestesvader.

Tja... hoe speelt hij het klaar?

Waarschijnlijk doordat hij het leven liefheeft, kan hij schrijven zooals geen ander, zoo uitbundig, zoo snaaksch, zoo ongedwongen, en dan, eensklaps, zoo ontroerend in ál z'n eenvoud en innige hartelijkheid.

Timmermans doet ons onwillekeurig terugdenken aan de bonte Gildekuizen van weleer, stralend, bont, overdadig.

Er is geen boek van hem, dat hier niet gretig gelezen wordt (de Schemeringen van den dood, buiten beschouwing gelaten). Pallieter... Het Kindeke Jezus in Vlaanderen... De zeer schoone uren van Mejuffrouw Symforosa... Schoon Lier... Het Brueghel-boek... De Hollandsche lezers kennen ze zonder uitzondering.

En dat is toch eigenlijk een typisch verschijnsel, want feitelijk staat het koele Noordervolk ietwat onwennig tegenover de opborrelende levenslust van den nooit verslappenden ‘Fee’.

Er zijn twee uitleggingen denkbaar: òf zijn weldadige rumoerigheid, zijn uitbundige schilderingen vallen dermate uit den toon, dat men er een wonderlijk plezier aan beleeft, òf zijn beschrijvingen jagen het starre Protestantenhart een

[p. 460]

dusdanigen schrik aan, dat de benauwde zielen telkens opnieuw aarzelend willen nagaan, of ‘die Timmermans’ z'n leven al gebeterd heeft!

Maar... wie kan zijn ingegroeide karakter veranderen? Wie kan zich ontdoen van ingeboren humor en gemoedelijkheid? Wie zou het trouwens willen? En wie zou de lust om het schoone op deze aarde luidkeels te bezingen, onderdrukken, zoo hem het talent gegeven werd?

Timmermans in geen geval!

Zoo valt door de eeuwen heen, de lijn te trekken.

Sober en vroom eenerzijds, aan den anderen kant een hang naar het overdadige, het pompeuze...

Naief, zelfs in groote dingen, spontaan en warm van hart, hetgeen zich uit in gebaar en woord en beeld...

Ziedaar, althans in Hollandsche oogen, Oud en Jong Vlaanderen; ziedaar de kern van echten, Vlaamschen arbeid!

Elly Horsman.