Vlaamsche Arbeid. Jaargang 16

[p. 201]

[Nummer 6-7]

D^r Eugeen van Oye †

Ik heb D^r Eugeen van Oye slechts gekend in den avond van zijn leven. Hij had een natuur om gelukkig te zijn met alles en niets als een kind. Hij kende slechts goedheid en schoonheid, edele hartstocht voor een hooge taak, overgave en zelfverloochening. Wanneer hij oud was en versleten, doch met de voldoening die de terugblik op het eens volbrachte werk geeft ook de illusie van zijn kracht hadde kunnen bewaren door de vereerende bewondering zijner medeburgers, dan is de verachting zijn deel geworden, dan is het ongeluk over zijn dagen gekomen en heeft hij geen zonnetij meer gekend. Hij begreep den tegenspoed niet. Hij ging gedrukt onder der menschen boosheid. Zij was voor hem een somber en onafwendbaar noodlot geworden. Vroeger wellicht zou hij daarin, met zijn onstuimig kokend gemoed, de bezieling hebben gevonden tot een nieuw werk. Hij zou getoornd hebben en gevloekt als een uitgeworpen profeet. Nu kon hij niet meer.

Ik zag hem voor het eerst in mijn leven op een stormachtigen winterdag langs den zeedijk te Oostende. Hij was toen pas losgelaten uit den kerker, waarin de waanzinnige naoorlogsche terreur hem had gebracht. Hij ging alleen, in zich zelf teruggetrokken, den versleten jas tot onder de knie toegeknoopt, het zwart vilten hoedje tot over zijn oogen getrokken, de grijze haren waaiend om de slapen, de witte baard en knevel door den wind verward rond zijn steenrooden apostelkop. Hij kwam mij voor als het ideale type van den romantischen poëet op de verre eindeloosheid van de grijs-groene baren der Noordzee, die hij zoo dikwijls bezong, een stugge Wate die inwendig en machteloos zijn woede bromt tegen de stad die zich van hem had afgekeerd.

Ik zag hem een tweede maal te Ingoyghem, in den orkaan van regen en hagel bij de begrafenis van Hugo Verriest, toen hij, naast de officieele personaliteiten, eigenmachtig, greep naar een hoek van het baarkleed, waaronder zijn kameraad, die naast hem op de schoolbanken voor meester Guido Gezelle had gezeten, naar het graf werd gedragen. De witte haren van zijn ontbloot hoofd waaiden in den wind. Ik merkte nu pas goed

[p. 202]

den leeuwenkop dien hij had, den norschen, ouden kop van een ontembaren leeuw.

Ik heb mijn hand voor 't eerst in de zijne gelegd op een feestelijken avond in 1923, toen hij in zijn in plooien openhangende zwarte jas, met witte handschoenen en das, kinderlijkgelukkig als een jonge bruidegom, met in zijn half-uitgestorven, gebroken oogen den laten vluchtigen glans van een verrukking, de hulde der Antwerpsche jongeren in ontvangst kwam nemen. Drie uur aan elkaar kon hij door mannen- en vrouwenstemmen de liederen zijner jeugd hooren zingen, zooals Waelput, Ed. Blaes, H. Willems, Peter Benoit, Mestdagh, Keurvels, Jef van Hoof, Arthur Meulemans, H. van Schoor, drie generaties van de besten onder de vlaamsche musici die hebben getoondicht. Hij kon zijn jongelingsdroomen nog eens zien voorbijgaan, zijn verliefdheid, zijn dweepzucht, zijn fantasie. Hij kon weer in gedachten afscheid nemen van zijne beminde, dwalen in de duinen bij de groen-blauwe zee, heiligvroom worden in den ‘gebenedijden nacht’ onder de sterren, het ‘roosken plukken uit der heide’.

Lodewijk van Deyssel is roekeloos onrechtvaardig geweest voor die beminnelijke romantische dichters van Vlaanderen. Zij waren de eersten die in een ontaard land, opnieuw weer zongen in de oude taal van het volk. Zij hadden niet den fijnen smaak der upper ten van cultuur-volken met een nooit-onderbroken en zich steeds naar het innerlijke en zeldzame ontwikkelende literaire traditie. Doch zij waren de stem der duistere ziel eener eeuwenlang onmondig gebleven massa. In die ziel lagen alle mogelijkheden besloten, zooals het verder verloop der vlaamsche letterkunde het heeft bewezen, zooals het na te gaan is in de eigen ontwikkeling van Van Oye's dichterschap, doorheen zijn eerste werken: Morgenschemer, Vonken en Stralen, In 't Blauwe - o zoete en als op vleugelen hoog-opzwevende romantiek -, en zijn later dramatisch gedicht, Balder's Dood, dat door de Stad Antwerpen bekroond werd, en zijn teedere gedramatiseerde legende Godelieve van Gistel, die in 1910 den driejaarlijkschen Staatsprijs won en heel vervuld is van dat schoone woord van Gezelle ‘O Godelieve! uw naam, 't is honing hem te noemen voor Vlamings herte en mond!’.

De inspiratie wordt op den duur gedood in de al te zeer ingewikkelde geesten. Voorbeelden genoeg zijn daarvan te vinden in de Hollandsche literatuur. De groote heroïsche ziel van Nederland ging met zijn geleerdheid, zijn overbeschaving verloren. De kunst wordt in laatste instantie een product voor fijnproevers, amateurs, die er met hun handen, hun oogen, hun geest en zinnen van genieten. De ‘goede smaak’ vervangt de scheppende kracht. Die zit vooral in een volk dat in wording is, dat geloof heeft in zijn toekomst en vol hoop en wilskracht

[p. 203]

er aan te arbeiden begint. Wanneer de levensvlam is gedoofd in de bovenste lagen der maatschappij, dan blijft zij voortlaaien in de onderste. In den eeuwenlangen ondergang van Vlaanderen had de ruwe volksmassa de elementen harer opstanding bewaard. De nieuwe verlangens, de nieuwe zielsnooden, deden bij ons de dichters en kunstenaars geboren worden. Zij verwekken wellicht straks den held onder de schare. Daarom hebben wij eerbied voor de eerste getuigen onzer zelfstandigheid. Zij kunnen niet rechtvaardig beoordeeld worden van uit een zuiver intellectueel en artistiek standpunt. Het jonge Vlaanderen greep destijds met geestdrift naar het proza van Van Deyssel, maar het Jonge Vlaanderen van thans is om gevoelsredenen getrouw gebleven aan dichter Van Oye. Wel lag er in de hulde, die hem te Brussel eerst en daarna te Antwerpen werd gebracht, iets van de verbittering en de opstandigheid tegen den naoorlogschen belgischen geest die niet wist te eerbiedigen wat voor Vlaanderen heilig was.

Wat was dan toch de misdaad van dezen man? Tegen het dwaze slagwoord: ‘La Belgique sera latine ou ne sera pas!’ is heel het vurig romantisch-germaansch gevoel van D^r Van Oye in opstand gekomen en hij heeft zijn sympathie voor het aloude Germanendom wat al te naïef wellicht geuit. Daarom werd de tachtigjarige dichter gevat door de ruwe hand van het krijgsgerecht, met soldatenmeiden in een beestenwagen van Oostende naar Brugge gevoerd en met rapalje van de straat als een gemeene boef in den kerker opgesloten.

De tsaar van Rusland liet Tolstoj onverlet een evangelie verkondigen waarvoor hij twintigmaal, naar tsaristische staatsopvattingen den Siberischen kerker verdiend had, omdat de Tsaar wist dat die man gedragen werd door het Russisch volk en het wereld-intellect. Maar de hier na den oorlog gevestigde machten hebben niet geweten dat Van Oye - en zooveel anderen - gedragen werden door het Vlaamsche Volk. Hij was slechts een obscure enkeling die de regeerders van het oogenblik hinderde en uit den weg moest worden geruimd.

Ware daar niet het ontroerende woord geweest van een anderen grijsaard, van Hugo Verriest, die voor het assisenhof van West-Vlaanderen kwam getuigen voor zijn vriend en aan de twaalf toevallig gaaf en vlaamsch gebleven gezwoornen met bevende zoet-zingende stem kwam uitleggen wat en wie die ‘misdadiger’ was en bleef voor zijn volk, hij zou wellicht in een of andere belgische gevangenis gestorven zijn.

Doch de burgers van Brugge, die geen schuld vonden in den man en hem vrij hebben gesproken, konden hem toch het geluk niet weder geven dat hem in zijn laatste jaren door de bitterste aller levensontgoochelingen werd ontnomen. Hij had zijn geloof in de menschen verloren. Hij had geen vertrouwen

[p. 204]

meer in zijn omgeving. Hij was in zijn alles opofferende liefde bedrogen. Hij heeft den nood gekend van een Tolstoj die op den vooravond van zijn dood zijn huis en familie ontvluchtte om ergens in een klooster het leven van meet af aan opnieuw te beginnen en die ging sterven op het perron van een verlaten station in de russische Steppe. Van Oye ook wilde weg uit een omgeving die voor hem zoovele bittere herinneringen opriep. Het feit werd mij door zijn familie medegedeeld. Hij had zijn doctorshuis te Oostende noodgedwongen moeten verkoopen. Zijn droom was nu ievers in de Kempen, gelijk Conscience, te midden der heide of der bosschen te gaan wonen om er in rust en eenzaamheid te werken. Toen zijn nabestaanden hem met zachte woorden het plan ontraadden werd hij boos en vond dat al die voorgewende bezwaren voor hem niet bestonden, dat hij alleen om zijn toekomst bekommerd moest wezen.

Een grijsaard van 83 jaar die aan zijn toekomst dacht. Is het niet het meest-aandoenlijk bewijs van zijn onverwoestbare levenskracht, van zijn onverzadigde levensliefde, van zijn kinderlijke hoop dat in een andere omgeving alle het bittere ongedaan kon worden gemaakt, alles weer opnieuw goed en schoon zou worden.

Hij heeft dat nieuwe leven niet meer kunnen uitbouwen, maar hij heeft zich meer en meer van de menschen terug getrokken. Een ochtend dat hij, met een brandende flambouw in de hand, de processie van het Allerheiligste door zijn geboortedorp had vergezeld, is hij gestorven in de kerk, den blik starlings op het altaar gevestigd, alsof zijn oogen er de oogen zochten van God en het zekere teeken dat zijn leven goed geweest was en hij gerust den arbeid mocht laten liggen.

Een groot en edel hart viel stil.

Jozef Muls.