Vlaamsche Arbeid. Jaargang 15

[p. 381]

Moskou
(Slot.)

Voorbij Iwan Wiliki, den witten alleenstaanden klokkentoren, - van blinkend goud is zijn knolvormige koepel, - vindt men links een lange ijzeren grillie met poort die toegang verleent tot eene met rivierkeien gevloerde binnenplaats. Daar staan de drie groote kerken van het Kremlin.

Links is de Blagowjeschtschenski of Maria-Boodschapkathedraal, de doop- en huwelijkskerk der Czaren. Het is een kegelvormige massa. Uit het vergulde dak, rijzen negen koepels opwaarts boven de opstapeling der kokoschniks. In knol- en ananas-vormen teekenen zij zich af op de lucht. Het was elf uur in den ochtend toen ik er binnen trad langs de lage donkere poort onder een gebogen luifel van groen-uitgeslagen brons. Buiten op het plein scheen de zon geweldig, maar binnen werd ik bevangen door het mysterie der duisternis. Na een tijd slechts zag men het mat-getemperd licht dat gleed over den vloer, met jaspis-platen gedekt. Flonkerend van goud en edelsteenen ging de hooge ikonostaas opleven in de diepte. De muren links en rechts in den kruisbeuk wemelden van figuren die, in doorloopende fresco's het leven van Christus verhalen en zijn voorloopers uit het oud verbond. Een gloed van kaarsen en roode lampen belichtte daar verder het mirakuleuze beeld der Lieve Vrouw van den. Don, de beroemde ikone, die voor het leger uit werd gedragen op den zegevierenden tocht die de Mongolen uit het land verdreef. Wanneer men bedenkt dat deze kerk, met hare zware vracht van koepels, met den somberen gloed harer geheel de wanden overwoekerende decoratie, dagteekent uit het einde der 15^e eeuw, dat Pskow, haar architekt, een tijdgenoot is van Memling of Van der Goes, dan voelt men pas het verschil tusschen het individualisme der Westersche cultuur, die tot in het religieuse onderwerp haar eigen leven verbeeldde van stad en straat, van kamerhoek en landschap en deze grandiose en naamlooze kunst die den mystieken droom van een heel volk verbeeldt en die, wanneer wij naar vergelijkingen zoeken, ons doet teruggaan tot de wandschildering der Egyptenaren en de mozaieken der Bijzantijnen.

Links daarverder op het plein ligt het grootsche Granowitaja

[p. 382]

paleis met roode trappen afdalend tot op den keiën vloer en rechts verheft zich de Aartsengel-kerk door Aleviso Novi uit Milano in den aanvang der 16^e eeuw gebouwd. Dit is de begraafplaats der Czaren. Zeven-en-veertig sarkofagen staan er, in het schemerlicht, op een rij naast elkaar onder bloedroode zwaar afhangende baarkleeden. Alleen de graftombe van Iwan den Geweldenaar verdwijnt onder een zwart doek. Zijn twee zonen die hij eigenhandig doodsloeg liggen naast hem begraven. Het graf je van den kleinen Czarewitch Dimitry was steeds met rozen versierd. Groot was de vereering der Russen voor deze tomben. Eiken avond kon men een pope onder het zingen van gebeden met het brandende wierookvat langsheen de graven zien gaan. Een diaken met brandende kaars in de hand wierp telkens een gouden schijn op de roode baarkleeden en uit de duisternis leefden dan op de beelden der czaren aan het hoofdeinde elker tombe en de figuren in het reusachtig fresco daarachter met de voorstelling van het laatste oordeel. Deze kerk was ook het heiligdom der wonderdoeners. De kostbaarste relikwieën werden hier bewaard. Aandoenlijke dingen soms als die kleedingstukken en het met bloed bevlekte hemdeken van den kleinen Dimitry die men in gouden kastjes zag tentoongesteld. Uren achter elkaar kon men heele rijen van boerinnen, in dik-uitstaande korte rokken en den kleurigen hoofddoek om het hoofd gespannen, of boeren op rietsandalen, het kleurige hemd door een lederen gordel in de lenden samengeplooid en de lange verwilderde haren neerhangend tot in den baard, traag voorbij een graf zien gaan, ieder zijn beurt verbeidend, in deemoed en onderworpenheid, om eindelijk in vervoering het roode baarkleed te kussen dat het heilige gebeente dekte, daarna eerbiedig voor den pope te buigen die naast het graf gezeten zijn hand liet zoenen terwijl hij met een zilveren kruis de vrome pelgrims op het hoofd raakte.

De Uspenski of Maria-Hemelvaart-kathedraal is de derde der groote kerken van het Kremlin. Wit blokt hare massa in de diepte van het plein. Boven den vierkanten bouw, tusschen vier kleiner gouden koepels, bolt reusachtig de middendom. Het is de kroningskerk der Czaren. Vier machtige ronde zuilen schragen langs binnen den centralen koepel. Betrekkelijk klein is de ruimte tusschen en om de zuilen. Het is een kerk van goud! Op gouden fond zijn van onder tot boven de vier groote zuilen beschilderd. De wanden flonkeren van het zilver en goud der ikonen, der fresco's die tot aan de koepels reiken vol reusachtige figuren afgeteekend op goud; schrijnen, graftomben, relikwiekasten, schitteren langs de wanden. In het perspektief der zuilen ontvouwt zich de gouden ikonostaas met hare vijf boven elkaargeplaatste rijen van heiligenbeelden, schitterend van de paarlen en de edelsteenen. Links van de deur tot het Allerheiligste prijkt

[p. 383]

het beroemde beeld van O.L.V. van Wladimir dat uit Wladimir naar Moskou werd gebracht om de stad tegen den inval van den Tartaren-Chan, Timur Lench te beschermen. De goudplaten, de paarlen en de edelsteenen die het geschilderde beeld van aangezicht en handen omgeven, hadden 300.000 Roebel gekost. Boven het hoofd der madonna flonkerde een snaragd van 30.000 Roebel.

Op de feestdagen, die zoo talrijk voorkomen in de ortodoksche liturgie, is er een gedrang van volk in deze betrekkelijk kleine ruimte, waar nochtans geen enkele zitplaats te vinden is. Mannen en kinderen dragen dunne wassen kaarsjes waarvan zij 't kleine vlammetje met de hand behoeden. Zij willen tot bij het wonderbeeld geraken of geven hunne kaarsjes over van hand tot hand wanneer de samengehoopte menigte rond de ikone al te kompakt is geworden.

Indrukwekkend is in deze kerk de dienst bij mis- en vespertijd. Alles gebeurt binnen de geheimzinnigheid der gouden ikonostaas. Men hoort alleen het zware en diepe psalmodieeren waarop van uit een onzichtbare plaats de engelstemmen der choralen antwoorden. Die knapenstemmen zijn zoo zuiver, zoo klaar, zoo helder als kristal. Zij schenen mij als uit de hoogte van den gouden koepel neer te dalen en er doorheen mengde zich af en toe een zware basstem met de sombere voortdreunende zindering van een klok. Het was haast geen menschelijk geluid meer het was het volgehouden sombere strijken van een lage cellosnaar of het aangehouden geronk van een orgel.

Dan plots gaat het Allerheiligste open. In een schittering van goud en licht verschijnt de Metropoliet. Zijn gouden ornaat hangt in stijve plooien om hem heen. De zware mijter op het hoofd is één schittering van edelsteenen. In de gouden omlijsting der ikonostaas, glimmend van edel en metaal en kleurig gleiswerk is hij zelf, als een ikone met schitterende lichtlijnen op de hoekige plooien van zijn koorkap.

Nu komen de choralen in purpere en witte kleeren te voorschijn en zij openen den stoet die in de kerk zal rondgaan. De Metropoliet met zijn zilver witten baard, daalt langzaam de trappen af van het Allerheiligste. Hij zegent met de opgeheven hand. Hij is omstuwd door zwaar-gekazuivelde priesters met lange zwarte haarlokken die neerhangen tot in hunne breed uitwaaierende baarden. Koorknapen slingeren zilveren wierookvaten. Wolken van blauwen wierook hangen te zweven rond den stoet. Hemelsch klinken weer de knapenstemmen met den somberen steun van het mannengeluid. Op antiphoonsche wijze ruischt en ronkt dat orkest van stemmen. Het is een ongekende rythmus die door zijn vreemdheid wellicht zoo aangrijpend wordt. Berlioz reeds prees die russische kerkzangers boven het choraal-gezang der Sixtynsche kapel van Rome. Het is een ryth-

[p. 384]

mus uit een ver verleden vervuld van diezelfde majesteit die ons overweldigt bij den aanblik der oude mozaieken van Ravenna.

De menigte zijgt neer op de knieën onder de zegening van den Metropoliet. Diep nijgen de hoofden tot op den kerkvloer. In de poozen van het kerkgezang hoort men daverend door de steenen koepels het bonzen van de klokken in de torens daarbuiten.

Jozef Muls.