Vlaamsche Arbeid. Jaargang 15

[p. 341]

Moskou
(Vervolg.)

HET Kremlin is eigenlijk een stad op zichzelf, heilige heuvel, vesting vol paleizen en kerken, die, in het hart van de stad, ontelbare witte torens, vlakke roode gevels, gouden en blauwe koepels verheffen boven de huizenzee op de wolkenlucht.

Rostow, Kazan, andere steden, hebben ook haar Kremlin. Dat van Moskou spant de kroon. Het is een reusachtige driehoek langs een kant tegen den oever, de hooge hardsteenen kade der Moskowa gelegen, en heel omringd door een gekanteelden rood-bruine-baksteenen muur met negentien groen-glimmende fantastische torens en vijf sombere poorten.

Het zijn indrukken van vroeger die ik hier neerschrijf maar zij konden ook wel van gisteren zijn. De trotsche monumenten zijn gebleven. Oude steenen hebben een ziel die door geen revoluties wordt gedood.

De voornaamste ingang tot het Kremlin is de Spassky-poort, zoo genoemd naar het beeld van den ‘Zaligmaker’ dat boven den ingang is aangebracht. Voor de half-vergane ikone wiegt over en weer aan kettingen een oude lamp met het roode vonkje van een eeuwigdurend licht. Naast de poort, er tegen aan geleund, is eene kleine duistere kapel. Er zit een man die dunne waskaarsjes verkoopt. De geloovigen gaan ze ontsteken aan den nooit doovenden of verzwakkenden goud-gelen gloed daar binnen, waar die bijzondere stemming heerscht van heiligdommen waar wonderen gebeuren. Heel de omgeving heeft een wijding die tot stilte en vroomheid stemt.

Geen mensch gaat door de Spassky-poort zonder den hoed af te nemen en een kruis te slaan. De bedelaar of de pelgrim, de officier of de ambtenaar op weg naar kazerne, arsenaal of paleis, de rijke senator in zijn koets, de koetsiers op hun bok allen zag ik blootshoofd blijven, eerbiedig, op heel den doortocht van het lange en sombere gewelf. Wanneer een argelooze vreemdeling het soms mocht vergeten was daar altijd een gemoedelijke vrome met ruige baard die ‘Batjoeschka Schlappa!’ d.i. ‘Vaderke den hoed!’ riep.

Dit was voor alle Russen een heilige plaats. Een andere

[p. 342]

wereld ging voor hen open door deze poort. De pleinen en de doorgangen daar binnen waren als de gewijde voorhoven van de kerken die er stonden. Wierook hong te drijven boven de ronde keien. Hier waren ook zoovele herinneringen aan verbonden.

Door deze poort trokken de zegevierende Czaren met hunne legers en gingen de kroningstoeten, schitterend van grootvorsten en bojaren, opwaarts naar de Uspenski-kathedraal. De groote klok uit het Belfort verkondigde aan de stad en het Rijk dat een nieuwe Czaar den troon zijner vaderen besteeg. Op den hoogsten top van het Kremlin staan de heilige kathedralen, waar de vorsten werden gedoopt en gehuwd, waar zij werden bijgezet in de immer aangroeiende rij der keizerlijke graftomben. Ginder, langs de roode trappen van het oude Granowitaja-paleis, daalden de hofstoeten en onder het gulden gewelf daarboven, glimmend reuzig schild, om hoog gehouden door een enkele zuil, te midden der kleurige fresco's langs de wanden, werden de kroningsbanketten gehouden met de gouden schotels en bekers en het zilveren eetgerij. Achter die lage ramen van het weemoedsvolle Terem, onder drukkende gewelven, leefden afgezonderd en bewaakt de vrouwelijke leden van het keizerlijke huis. Ginder is het paleis van Katherina II en blokt reusachtig met zijn onafzienbare vensterrijen het nieuwe Nikolaaspaleis in den trant van Versailles met de eindelooze zalen, lange, rechte straten met glimmende parketvloeren en ronde zolderingen, wit-en-goud en blauw-en-goud gedekoreerd. In een zijvleugel werd daar de schat der kroon bewaard, verblindend gezicht van rijkversierde wapens, kostbare tropeeën, diademen en tronen, skepters en goud-bestikte roodfluweelen mantels.

Buiten de vier groote kathedralen zijn er de twaalf kleiner kerken met de vele koepeltjes en de gulden dubbele grieksche kruisen, waarvan de kettingen neerhangen. Er is de Iberische kapel met het mirakuleuse beeld van den Athosberg. Er zijn de kloosters, het Wosnensenski- en het Tschudow-klooster, geheimzinnig en gesloten met zijn bloed-roode muren, wit-omlijste ramen en azuur-blauwe koepels, waar het heet dat de Aartsengel Michaël uit den Hemel neerdaalde en, licht uitstralend, aan de monniken verscheen. Tusschen die heiligdommen verrijzen dan nog de ontzaglijke gebouwen van den Senaat, het Synode, het Arsenaal, waar voor de poort honderden bronzen kanonnen opgestapeld liggen, de buit van twintig oorlogen.

In geen andere hoofdstad van de wereld waren Kerk en Staat, mysterie en heiligheid, macht en gezag, op zoo ontzagwekkende wijze belichaamd dan op dit levend-gebleven Russisch Kapitool. De dag werd er verdeeld door het luiden van de klokken voor de vroegmissen in kerken en kloosters, de grandiose liturgische plechtigheden in de kathedralen en de aangrijpende vespergetijden met hun hemelsch koorgezang, zoo-

[p. 343]

als er nergens elders ter wereld wordt gehoord; door de vele en ingewikkelde hofceremonieën, het militair vertoon en de regeeringsdaden. Kerk- en Staatsplechtigheden liepen er gedurig door elkaar. In wijdschen kring voor den drempel van het Granowitaja-paleis staan sedert eeuwen de doopvont, het huwelijksaltaar en de graftombe van de czaren, en hun macht en hun rijkdom hadden er kathedralen omheen gebouwd, die schatkamers werden van goud en zilver en edelgesteenten, waar, in de diepten van de heimenisvolle ikonostasen, patriarchen en archimandrieten in zware gouden koorkappen met baarden van profeten en aartsvaders de eeuwige gebaren maakten tot heiliging en wijding van elke levensdaad, waardoor Staat en Kerk tot wezenlijkheden werden, onaantastbaar en ongenaakbaar hoog verheven boven de naamlooze en deemoedige massa.

_* * _*

sluitend standpunt van Westerlingen. Byzantium, Ravenna,

Wij beschouwen vaak de kunstontwikkeling van ons uit-Venetië, Cimabue, Giotto zijn voor ons vertrouwde mijlpalen op een weg die van het oosten naar het westen loopt, waar dan, onder romaansche en gothische invloeden, zich eindelijk de nationale scholen vormden.

Wij vergeten zoo den weg die van Byzantium over de Zwarte zee langs Rostow, Kiev, door de wouden en de steppen over Moskou, Wladimir en Kazan tot in Archangel is doorgedrongen en langswaar over heel het eindelooze russische rijk de byzantijnsche cultuur zich heeft verspreid en levend is gebleven tot op een tijd dat in Italië de Renaissance reeds haar hoogtij vierde.

Wat de romaansche en de gothische bijdragen geweest zijn voor het Avondland, dat zijn de aziatische, de tartaarsche of mongoolsche invloeden geweest in het verre Slavische Oosten. Hier ook heeft zich stilaan de russische kunst gevormd, die wij niet langer meer mogen aanzien als een barbaarsche mengeling van byzantijnsche en aziatische stijlelementen, maar als een groote nationale kunst, die wij van langs om meer zullen gaan gelijkstellen met het beste dat in het Westen werd voortgebracht.

De eerste oorsprong der russische monumentale kunst is er reeds een nationale. Het is de hout-bouw. De eerste en oudste kerken werden uit hout opgetrokken. Het waren verheerlijkte isba's, het boerenhuis tot Gods huis verheven. In een land dat voor de helft met bosschen bedekt is, doch waar zaag en schaaf onbekend waren gebleven, bouwde men uit ruwe balken, met de bijl hoeks gekapt, en horizontaal boven elkaar geplaatst. Die kerken hadden twee verdiepingen wegens den hoogen sneeuwval in den winter en breede overluifelde trappen daalden buitenwaarts naar beneden. Boven de hooge toegespitste daken, voor het gladde rijzen van den sneeuw, staken kleine knolvormige koepeltjes uit. Tot in de XVI^e eeuw is die houtbouw, voor ker-

[p. 344]

ken, in gebruik gebleven en dat moet ons niet verwonderen in een land waar alles zoo traag beweegt, waar in de 19^e eeuw, in het distrikt van Archangel, de liturgische boeken nog met de hand geschreven werden en verlucht en er nog Rhapsoden van dorp tot dorp trokken om de oude ‘Bylinen’, de heldendichten, voor het volk te zingen.

Pas in 988 werd Rusland tot het christendom bekeerd en Byzantium zond met zijn priesters en apostels ook zijn bouwmeesters over het land. Zuiver byzantijnsch zijn de kerken uit dien tijd in kruisvorm, met hooge muren en ronde koepels. Maar toen reeds werkte de alles opslorpende kracht van het slavisch land en ras.

In de vrije stad Nowgorod kon er in 1119 al een russsisch architekt gevonden worden, die de Georgius kathedraal bouwde en een russisch schilder die ze dekoreerde.

Vereenvoudigd van stijl was ook reeds de Nikolai-kathedraal in dezelfde stad, vol rustige monumentaliteit zonder een ornament.

De Byzantijnsche architekten zelf gingen Russen worden, toen in den aanvang der XIII^e eeuw van uit het Zuiden en het Oosten de Mongolen het land overrompelden. 250 jaar duurde de overheersching. De nationale kultuur werd tegengewerkt, bevrucht ook wellicht met chineesche, indische, perzische elementen, de flarden van beschavingen die de barbaren meesleurden op hunne veroveringstochten heel Azië door.

In de tweede helft der XIV^e eeuw is de byzantijnsche kerk spijts alles russisch geworden. De kruiskoepelvorm van Byzantium kon den Slavischen smaak niet langer meer voldoen. Het bedehuis pastte zich aan bij het volk en de streek. In dit land van sneeuw en ijs vielen de uitsprongen weg der byzantijnsche absiden. De kerk kromp als het ware in elkaar voor de guurheid der getijden. Het grondplan werd vereenvoudigd. De voorgevel werd gedeeld in drie gelijke vlakken van hoog-opstrevende muren. Oostwaarts werd een ruimte bijgebouwd voor het koor, waaraan zich nog enkel een verkleinde absis kwam vasthechten. De afzonderlijke torens verschijnen naast de kerk met hun zichtbaar opgehangen klokkenstel. Heden, nu wij meer voor zuivere massa-verhoudingen zijn gaan voelen, waardeeren wij pas ten volle die min of meer vierkante of langwerpige blokken, wit of roos gekleurd, waaruit de vele knolvormige koepeltjes oprijzen, goud en blauw en groen, zóo dat de bouwmassa in hare hoogste uitsprongen pyramidaal gaat worden. Zonder passer of lineaal, met vrije hand ontworpen, hebben veel van die oude russische kerken iets eigenaardigs in haar assymetrische wisselvalligheid. Zij zijn als met den grond vergroeid, natuurlijk uit den russischen bodem opgekomen.

Wladimir is de stad die het langst wellicht aan de byzan

[p. 345]

tijnsche traditie getrouw is gebleven. Doch na Nowgorod, na Kiew, gaat Moskou, in het midden der XIV^e eeuw politiek en kultureel centrum geworden, voortaan vooraan in de nationale richting. Grootvorst Iwan III, die in 1480 de laatste Mongolen heeft verdreven en tot in 1505 op den troon blijft, is de ware grondvester van het Czarenrijk. Majestueuze verschijning in de geschiedenis. Byzantium is in 1453 in de macht der Turken gevallen. Prinses Sophia, de nicht van den laatsten byzantijnschen keizer, Thomas Paleoloog, verblijft te Rome. Iwan III voert haar mee als bruid. Moskou erft de geestelijke glorie van Byzantium en met de byzantijnsche prinses komen ook de italiaansche kunstenaars mee uit Rome, Milano, Bologna. De muren van het Kremlin met de vele torens worden door italiaansche bouwmeesters ontworpen. Zij hebben nog een kennelijk florentijnsch uitzicht. Pietro Antonio Solario uit Milano bouwt in 1490 den Konstantijn-Helena-toren op een hoek van den heiligen heuvel.

Toch hebben de italiaansche architekturen reeds iets russisch aan zich. Zij harmonieeren met haar omgeving, zij hebben zich weten te voegen naar de wetten en gebruiken, naar de atmosfeer van het land. Hare barokke fantastiek is slechts denkbaar op russischen bodem.

Wanneer Ivan III de kathedralen en paleizen op het Kremlin wil gaan bouwen, doet hij zijn architekten uit Italië komen. Maar Aristotile Fioraventi, die uit Venetië, waar hij werkzaam is, naar Moskou wordt beroepen, zal eerst, op bevel van den grootvorst, den kerkbouw te Wladimir moeten gaan bestudeeren en die Bolonees voltooide daarna op vier jaar tijd de Uspenskikathedraal, zuiver russisch van uitzicht, met de vele toegespitste knolvormige koepels. Solari en Novi zijn bij de oprichting van de Maria-Boodschap-kathedraal betrokken. Marco Rufo werkt met Solari aan het Granowitaja-paleis en Aleviso Novi bouwt de Archangelski-kerk en het Terem. Over heel den heiligen heuvel zijn de Italiaansche kunstenaars bedrijvig aan kerken en paleizen, maar het zijn Russen geworden, die voor een Russisch grootvorst bouwen.

(Wordt vervolgd.)

Jozef Muls.