Vlaamsche Arbeid. Jaargang 15

[p. 305]

De Witte.

ALSOF het pas van gisteren is, zie ik hem nog, met zijn mysterieus-glimlachend, botermelkkleurig geiten-gezicht en met een antiek zwart stroo-hoedeken houtsneeachtig op zijn stekelige, witte haren, ons troepen jongens komen vervoegen, die daar zenuwachtig, met het traditioneele rolleken rood vloeipapier en het liniaal in de hand, in den hoek van de ruime, van linden-omzilverde binnenkoer der Normaalschool te zuchten stonden, in afwachting dat het aannemingsexamen zou beginnen.

Precies of hij kende ieder van ons al sedert jaar en dag, was hij zoo maar seffens aan 't vragen en vertellen gegaan en geen vijf minuten waren om of wij wisten alles omtrent zijn aangelegenheden.

't Was niet te gelooven hoe geerne hij onderwijzer werd. 't Was de schoonste stiel die er op der aarde bestond, zei zijn vader, na hovenier wel te verstaan, want zijn vader was hovenier. Hij was dat op een schoon, groot kasteel ievers bij Aerschot. Na de blommen was er niets zoo schoon als kinderen. Als zijn vader geenen hovenier was, dan zou hij niets anders willen zijn dan onderwijzer.

Hij had niets geenen schrik van 't examen. Hij was goed voorbereid. De broederkens van 't pensionaat te Leuven, waar hij groot was gebracht - zijn moeder had hij nooit gekend - hadden zich geene moeite gespaard. Alleen met het teekenen zat hij een beetje in. Dat had hij maar niet geleerd kunnen krijgen. Doch dat was niets erg, 't was maar een bij-vak. Zooveel te beter echter kende hij muziek. Hij zou zijn eigen dezen noen wel eens laten hooren op de piano. Als er iets was wat wij niet wisten of wij twijfelden aan iets, gelijk wat het was, we mochten het hem gerust vragen. Om ons een staaltje te geven van zijn kennis b.v. van de botanie, noodigde hij ons uit om even het miniatuur kruidtuintje te bezoeken, dat daar te midden der koer onder het ritselend haar van een ouden treurwilg, binnen een laag, witgeschilderd hekje, te bloeien lag...

We hadden toen allen wel gelachen om deze zonderlinge

[p. 306]

manier van den Witte om zijn eigen voor te stellen. Want natuurlijk, eer nog dat hij zijn zwart stroo-hoedeken van zijnen bol had genomen, had hij zijnen bijnaam al vast.

En te verwonderen was het toch ook niet, dat hij sito in het oken genomen wierd.

Hij had gezegd, dat we maar vragen moesten, en de spotters deden het dan ook, over dingen die kant noch bodem raakten en al op voorhand alleman deed gieren van het lachen, en naief-kinderlijk, precies of hij zag de lachers niet, ging hij er op in, beredeneerde de onnoozelste stommiteiten met een gewicht en een heiligen ernst die iemand algauw deden twijfelen of de Witte geenen slag van den molen weg had.

Ja, die drie, vier dagen dat het examen duurde hadden we veel plezier aan den Witte!

Maar dat was nochtans maar zeer miniem geweest in vergelijking met wat wij later, eens het schooljaar aan den gang, aan hem zouden beleven!

Toen kwam hij eerst in al zijn originaliteit voor de proppen!

't Baarde geen klein gelach in den Refter, dien eersten Vrijdag toen er, na de karnemelksche pap, schellevisch werd opgebracht en de Witte dat zoowaar met graten en al binnenspeelde!

En 't schoonste van al was dan nog het geval van zijn zoogezegd beste kostuum, maar dat éénen rimpel was erger nog of hij had het hobbeldesobbel onder zijn matras gehad!

En zoo maar altijd door van d'eene zottigheid naar d'andere!

En 't schoonste van al was dan nog dat hij die kuren te verdedigen wist met een ernst, alsof het dingen uit den catechismus waren.

Niets mocht men op zijn telloor laten liggen wat eetbaar was immers? En waren graten soms niet eetbaar?

Wisten ze niet, dat daar ook voeding in zat?

En van zijn kleedsel? Als z'hem niet wilden bezien konden z'hun oogen toenijpen. Hij pakte geren alles in zijn koffer straf opeen. Plaats was geld, zei zijn Vader altijd. Dat hij zijn broeken met de pijpen oprolde en zijn jassen item behandelde, waren zijn zaken. Ieder zijn goesting immers!

Lijk alle wereldsche zaken, kenden den Witte zijn curieuze methoden echter ook hunne grens en was de zotte nieuwigheid er na een maand of twee van af.

Doch, gaf hij uit zijn eigen geen aanleiding meer tot plezier, 't en duurde niet lang of de spotters en plaaggeesten onder ons gebruikten hem als speelbal. En dit nam algauw fabuleuze verhoudingen aan, temeer daar het naieve schaap zich alles goedsmoedig liet welgevallen. ‘'t Is nikske’, zei hij dan.

[p. 307]

‘Doet wat dat ge wilt. 'k Zal niets tegen doen. Maar 'k zal 't al gaan zeggen’.

Gaven ze den Witte met schoenblink een fraai snorreken onder zijn spitsen neus en een dito sikje aan de kin, trokken ze hem de jas met de voedering naar buiten aan of bepintten ze hem van onder tot boven met kleurige papiertjes dat hij er uit zag als een vastenavondzot, ievers van een Brueghel of een Jeronimus Bosch weggeloopen, geen vin verzette hij tegen deze manipulaties, maar onveranderlijk klonk het: ‘'t Is nikske. Doet al op. Maar 'k zal 't al gaan zeggen’.

Studiemeesters en leeraars, tot de directeur toe, kregen zoo geen klein beetje de handen vol met de Witte zijn verregaande lamlendigheid. Ze hadden zij hem goed onder handen te nemen en hem op honderd verschillende manieren te sermoneeren, dat hij zich niet moest laten doen, 't was allemaal boter aan de galg. En de straffen die dicht en duchtig op de plaaggeesten neerhagelden, hielpen al even weinig om keering in de zaken te brengen.

Pas was d'eene klucht verloopen of onnoozelweg leende hij zich tot een andere, liet de heele school weer eens schateren van 't plezier en, om de boert te bekronen, ging hij het dan maar weer eens zeggen.

Waar dat met de Witte op deze manier naar toe moest, was moeilijk te bepeinzen. Hij was bij lange niet dom, werkte met een ijver en vlijt lijk geenen, deed zelf progres in het teekenen en zou met het examen wel een hoogen vogel afgeschoten hebben.

Als hij er nu maar wou mee uitscheiden met zijn eeuwig ‘'k zal 't alles gaan zeggen!’ en in de plaats daarvan zijn vuisten en zijn voeten in actie had gesteld, 't ware nog een model van een student geworden.

Maar daar kwam hij niet toe. Koppig hield hij aan zijn methode vast, meende ze zelfs op een zeker oogenblik nog te verbeteren en zoo kwam het dan, dat hij daardoor, heelemaal op 't onverwacht, een punt achter zijn schoolmeester-worden zette.

Dat was na de fabuleuste sotternij die ze met hem uithaalden, en die hij zich weer eens, schaapachtig als altijd, welgevallen liet.

Op een middag na het eten in de maand van Meie, als de school zoo goed als heelemaal in den grooten, overzonden tuin aan 't hovenieren was, hadden eenige plaagzieke Sinjoren hem in de studiezaal weten te lokken om hem de proef van stof en duisternis te doen ondergaan, ten einde hem Framasson te maken. Handen en voeten hadden ze hem vastgebonden, hadden het verschuifbaar, zeventredig trapken, dat leidde naar het

[p. 308]

hooge, geelhouten gestoelte van den studie-meester, opengetrokken, den Witte in het donkere hol daaronder gestopt en het trapken er terug netjes vóór geplaatst.

‘Doet al opl’ had hij gezegd. ‘Maar 'k zal 't al gaan zeggen!’

Niemand in de heele school wist er iets van af, tenzij de drie, vier sinjoren die 't hem lapten en de Witte-onder-de-trap zelf.

't Waren dan ook momenten van uiterste spanning, bij 't begin van het studie-uur, als de heele school daar in de zaal aan het werk zat met den toezicht-houdenden studie-meester op zijn kansel, plots, onder het gestoelte, een vreemd gestommel en gebonk te hooren.

In een weerlicht was de lang-beenige studiemeester uit zijn zetel en 't gestoelte af. Met de handen in de heupen en oogen groot als sauspannekens draaide hij speurend rond het gele hout dat rommelde en klopte almaardoor feller en feller, keek streng en kwaad naar ons die niet-begrijpend en verrast uit onze lessenaars rechtrezen en aan 't gichelen gingen, keek dan weer gespannen naar den wit-en-rood geplaveiden vloer, zoekend waarschijnlijk naar de koordekens die het lach-wekkend getrommel in actie brachten, totdat daar almeteens de trap met kleine stootjes aan 't verschuiven ging en uit de donkerte de Witte opdook.

Alleman schetterde in lachen uit, onbedaarlijk, en zelfs de studie-meester kon zich niet meer houden en lachte met vollen mond mee.

Zwart en vuil tot in zijn kortgeknipte, stekelige haren, met een gezicht beklad en beveegd als van een schouwvager en grijze pakken stof aan zijn kleeren, stond de Witte daar en, onnoozel lijk altijd, bij dergelijke sotternijen, keek hij ons wachtend aan tot het lachen was uitgevlaagd. Doch in plaats van ons weer eens te vergasten op in 't breed en lang vertelde relaas van 't gebeurde met aanwijzing der daders, sprak hij dezen keer slechts luttele woorden tot den verpaften studiemeester.

‘'k Heb ze laten doen, Mijnheer. Maar 'k zal 't gaan zeggen. Ni aan u of aan niemand hier. Da'kort toch niets. Aan vader thuis zal ik het gaan doen....’

Waarop hij, zonder meer, de studie-zaal uit-liep, de koer over en de rond-gewelfde hal in, waar de trap naar de slaapzaal stond....

De studie-meester liet hem gaan, in 't gedacht zeker dat hij zich wat wasschen ging en afborstelen.

Doch hij keerde niet terug, kwam ook niet in de lessen en 's avonds, aan de tafel, vernamen wij van de refter-knechten dat de Witte ontvlucht was....

[p. 309]

Hij was weg en bleef weg....

Nooit hoorde ik nog iets van hem in de jaren die daarop volgden....

Totdat ik, tijdens den oorlog, in een der droeve doodenlijsten der gesneuvelden aan den Yzer, uitgegeven door ‘De Vlaamsche Stem’, de Witte zijn naam vermeld vond.

Ik werd er stil en koud van en tranen sprongen mij onwillens in de oogen.

De Witte soldaat! De Witte in de loopgraven!... Meer dan een tragedie!...

Ach, Witte! hebt ge daar ook gezegd: ‘Doet al op. 'k Zal niets tegendoen. Maar 'k zal 't al gaan zeggen!’?

Vertel het dan maar dààr bóven.... Gij, die niets hebt tegengedaan.... Vertel het dan maar allemaal, Witte....

A. Thiry.