Vlaamsche Arbeid. Jaargang 15

Nationalisme.

De Friezen in den vreemde.

HET zal wel niet een specifieke eigenschap van de Friezen alleen zijn dat zij zich, meer of minder ver van den geboortegrond, tot elkander voelen aangetrokken en door vereenigingen een nauwer samenhang trachten te bereiken.

We zien toch in België de Hollanders hetzelfde doen en in Holland de Belgen.

[p. 146]

Die zucht om zich, in den vreemde vooral, te vereenigen en zoo als 't ware een vasten band te leggen met den verlaten geboortegrond, treffen we aan bij vrijwel alle volken. Wij hebben daarvoor maar even gade te slaan het leven in een groote stad.

Ik bepaal me tot Amsterdam en ik weet waar de Chineezen elkaar opzoeken; ik ken daar meerdere Duitsche vereenigingen; ik verneem van het bestaan eener Belgische, enz.

De Friezen hebben daar meer dan één vereeniging, ofschoon er niet een van katholieken bij is, maar ik ken ze ook van Limburgers en van Groningers; wilde ik verder zoeken, zeker zou ik er een aardig lijstje van kunnen opmaken.

Die eigenschap, van zich tot elkander te voelen aangetrokken, waardoor Cannegieter de Friezen eens met de Joden vergeleek, behoort dus niet alleen aan hen maar aan andere volken en rassen.

Maar wellicht zit die eigenschap bij de Friezen wat dieper en hebben ze het eerst gegrepen naar het reeds oude middel: de vereeniging.

Eigenlijk klinkt dat woord vereeniging wat gek als men dat gebruikt bij het spreken over Friezen, die, hun heele lange geschiedenis door, juist zooveel bewijzen van verdeeldheid hebben gegeven. En het is wel door hun verdeeldheid, door hun onderlinge twisten, dat de roemrijke Friezen zooveel van hun grootheid hebben ingeboet.

Hun vrijheid, waar ze zoo prat op gaan, was in de 16^e eeuw al grootendeels verdwenen en bij de vorming van het koninkrijk der Nederlanden is er van het Rijk der Friezen, die in Nero's tijd hun trotsche afgezanten naar den Caesar zonden, niets over dan een simpele provincie, die zeer stiefmoederlijk werdt behandeld; in sommige gevallen nu ook nog.

De groote naam der Friezen, die eens weerklonk van Denemarken tot in Vlaanderen, die eenmaal de schrik was van de Saracenen, is een stamnaam geworden zonder meer.

In Ierland kan nog een De Valera droomen van staatkundige lijnen en vrijheid, maar een Fries die hetzelfde zou doen, wordt door zijn eigen stamgenooten voor idioot verklaard. We behoeven daarvoor niet ver te zoeken. De jaren 1914-18 hebben dat voldoende bewezen wat Kalma en zijn aanhang betrof.

Alles wat de Friezen konden verliezen, hebben zij verloren, behalve hun taal, die niet uit te roeien bleek, maar waarvoor toch hoegenaamd geen andere rechten bestaan dan dat ze in den omgang gebruikt mag worden. Niet in de school, niet in de kerk, ook niet in de zaal der Staten van Friesland.

Sjouke de Zee die, het was in de oorlogsjaren, den moed had om in zijn moedertaal het woord te voeren, werdt door den voorzitter tot de orde geroepen; er mocht niet in een ‘vreemde’ taal gesproken worden.

De landstaal een vreemde taal, 't is veel beweerd.

De andere Nederlanders grinnikten van genoegen en... maar heel

[p. 147]

weinig Friezen voelden zich gekrenkt. Met mijn protest in ‘De Maasbode’ stond ik in de Hollandsche pers vrijwel alleen; de beste Friezen hebben bijna nooit begrepen de waarde van soms ook te spreken in duidelijke Hollandsche woorden tot de Hollanders.

Zij waren en zijn nog best tevreden als zij in eigen kring nog eens de memmetaal van andere lippen mogen hooren.

Dat is dan ook de voornaamste beweegreden waarom zij zich overal buiten Friesland vereenigen. Zoo houdt men de taal in eere en draagt er zoo ook toe bij dat het piereke taalleven in Friesland zelf er door aangewakkerd wordt.

_* * _*

Het is misschien een veertig jaren geleden dat de economische en sociale toestand in Friesland was geworden tot de meest beklagenswaardige.

Arm Friesland, deze uitdrukking die veel ouderen in Nederland zich best zullen herinneren, lag toen op ieders lippen. Wij dragen er de heugenis van uit de kinderjaren mee en voelen nog de naweeën van de toen geleden ellende en ontbering.

Talrijke gegoede families werden tot ondergang gedoemd, duizenden arbeiders vonden geen werk meer en leden gebrek.

Het was in het Friesland van die dagen dat het toen jonge, idealistische socialisme zijn vruchtbaarste bodem had en mannen als Domela Nieuwenhuis het meeste werk te doen vonden.

Maar in de algemeene ellende, in den duisteren nacht van den ondergang schitterden twee sterren met hoopbrengend licht: Holland en Amerika. Vooral dit laatste land trok velen met magnetische kracht tot zich. Duizenden arme Friezen beproefden in de Nieuwe wereld hun geluk, maar de scheiding van den geboortegrond viel zwaar en een waas van droefheid ligt er uitgespreid over die jaren van toenemende landverhuizing. Dat waas van droefheid vinden we nog terug in de letterkunde van dien tijd; daaraan worden we nog telkens herinnerd als we stamgenooten Friesche liederen hooren zingen.

Is het niet opmerkelijk dat juist in dien voor Friesland maatschappelijken noodtoestand nieuw leven ontspruiten zou voor de beoefening der Friesche letterkunde, zij meer invloed zou krijgen en meer aanhang dan ze reeds verkregen had dan door het toen reeds bestaande Selskip for Fryske tael- en skriftenkennisse.

Het optreden van sprekers en schrijvers als Waling, Dykstra en Troelstra, wekten de liefde voor de taal weer op en bij velen die in feitelijke ballingschap gingen, hadden uitgaven in het Friesch bijzondere bekoring. Het zal velen Friezen vergaan zijn als wij die het lezen en schrijven van het Friesch leerden buiten de grenzen van den geliefden geboortegrond.

Ik weet dat zulks zelfs het geval is met hen die in betere omstandigheden verkeerden en universitaire opleiding ontvingen. Het is mij

[p. 148]

zelfs bekend van een Fries die nu professor aan een Nederlandsche Hoogeschool is.

Dat is voor een groot deel de macht geweest van het zich vereenigen der Friezen buiten Friesland. Als alles heeft ook dit vereenigingsleven zich geleidelijk ontwikkeld en is er een éénheid gevormd, die sterker is dan de organisatie in Friesland zelf. Want die vereenigingen hebben zich in Nederland gevormd tot een bond, die vroegere mislukte pogingen heeft overwonnen en is blijven bestaan.

Die bond heeft onlangs een onderzoek ingesteld naar de bestaande Friesche vereenigingen buiten Friesland.

De uitslag daarvan was deze: In Nederland - Friesland niet meegerekend dus - bestaan 40 vereenigingen met totaal ongeveer 3150 leden, dat, naar mijn bekendheid met de andere cijfers, het totaal der in Friesland zelf georganiseerden, verre overtreft.

In Amerika zijn er 6 en in Zuid-Afrika en Oost-Indië elk 1 vereeniging. Bij deze laatste worden geen cijfers genoemd.

Wat de Amerikaansche vereenigingen betreft, financieel moeten deze nog al sterk zijn, want anders was het wel niet mogelijk, dat Friesche schrijvers daarheen toernées ondernemen.

Enkele jaren geleden heeft Sjouke de Zee daar een rondreis ondernomen, waarvan hij de indrukken in ‘It Heitelân’ weergaf. Thans is het de tooneelschrijver Schnitmaker, die daar tooneelvoordrachten zal geven.

Het plan is om in Januari 1925 de reis aan te vangen en eerst eenige plaatsen aan te doen in Oostelijk- en Midden-Amerika, om ten slotte met het Westen, Oregon-Californië, te besluiten.

Het ligt in de bedoeling om, naast genoemde tooneelvoordrachten, ook schetsen van volkstypen in het Stadsfriesch dialect te geven, waardoor niet alleen Friesche-, doch ook Hollandsche Amerikanen een en ander zullen kunnen volgen.

Voor deze reis worden ook Friesche films beschikbaar gesteld, terwijl de Friesche vereeniging voor Vreemdelingenverkeer haar medewerking heeft toegezegd.

De Friesche actie in Amerika wordt dus op een echt moderne, laten we zeggen Amerikaansche wijze gevoerd.

_* * _*

Intusschen is de winter genaderd en komen de Friezen weer in bijzondere actie voor hun taal. Of meer voor hun genoegen? Heel veel ernst moet men er niet bij zoeken. Want ‘nocht en wille’ = vreugd en genoegen, staat op den voorgrond. De Friezen gaan naar een gezelligen avond als een ander naar den schouwburg. Om zich eens te verzetten, om vrienden en kennissen te ontmoeten. Ik ken twee soorten van zulke bijeenkomsten: gezellige avondjes in een bovenzaal van een café voor de leden, waar het zingen van liederen afgewisseld wordt met kleine tooneelstukjes en voordrachten besloten met een Frieschen

[p. 149]

dans, en grootere tooneeluitvoeringen in een schouwburgzaal, die ook voor niet-leden tegen inkomprijs toegankelijk zijn. Dan is alles ietwat grootscher en drukker bezocht en is er bal na. Dan wordt het soms laat in den nacht voor men huiswaarts keert.

Friesland heeft dan weer eens geleefd in de harten van velen, maar Holland kan gerust zijn: geen opstandige ziel wordt er geboren.

Kan een leeuwenvlag in Vlaanderen soms nog een franschdweper prikkelen, de Friesche vlag mag rustig aan den gevel wapperen; geen Hollander die er zich aan stoort, meestal zijn hem de kleuren zelfs vreemd.

Dat is nu wel niet zoo erg, maar het teekent toch de onschuldige geest der Friezen-bijeenkomsten, waarbij niets anders wordt beroerd dan de snaar der liefde voor den geboortegrond - die toch niet zoo sterk is dat men er voorgoed naar terug verlangt - en voor de moedertaal, die toch altijd eigen blijft, ook al zijn er velen die gaarne hun afstamming verloochenen.

Bij de Jong-Friezen is dat eenigszins anders, zij toch hechten meerdere waarde aan hun taal dan gewone omgangstaal, zij hadden ook hoogere aspiraties voor een nieuw-Friesland, dat weer zichzelf en onafhankelijker zou wezen. Maar hun actie die tijdens den oorlog zoo hoog opvlamde, is tot een smeulend vuurtje geworden waarvan geen gevaar meer te duchten is.

Ook hun actie buiten de provincie is tot stilstand gekomen. Alleen in Friesche uitgaven verneemt men wel eens iets van hen, in Hollandsche dagbladen nooit meer.

En de katholieke Friezen? Zij zijn tevreden met wekelijks een heel klein stukje Friesch - van zeer weinig beteekenis - in hun kath. prov. dagblad. Behoefte tot bij elkaar komen hebben zij in den vreemde niet, noch minder natuurlijk in Friesland zelf.

Wonder dat hun Bond nog met klein getal blijft bestaan.

J.J. van der Weij.