Vlaamsche Arbeid. Jaargang 15

[p. 1]

De Vereeniging van Vlaamsche Letterkundigen.

ER wordt thans geijverd om de Vereeniging van Vlaamsche Letterkundigen weer terug tot levenskracht te brengen. De oorlogsneurose had ook deze gilde ondermijnd. Zij is nog niet genezen. De verschillende pogingen die tot heden werden in 't werk gesteld om ze er weer boven op te helpen zijn vruchteloos gebleven. Af en toe trad Herman Teirlinck, als voorzitter, voor haar op, bij de begrafenis van Hugo Verriest, bij de ontvangst der Vlaamsche Letterkundigen op het Stadhuis te Antwerpen, nu nog pas bij de viering van Lodewijk van Deyssel te Brussel, en hij deed dit telkens op uitstekende wijze. Maar de Vereeniging zelf bleef een slap en vlottend element.

Er is geen eensgezindheid. Verbittering, wantrouwen, misverstand verdeelen de leden onder elkaar. De naoorlogsche vertroebeling der geesten, de oogendienst, die als van zelf woekert in een bureaucratisch ingericht land, hebben voor gevolg gehad dat enkele leden een onrecht werd aangedaan dat door de gemeenschap met een onverschillig oog werd aangezien en tot heden niet hersteld. De oorlog heeft ook voor gevolg gehad dat een nieuwe generatie die toen opkwam en thans aan het woord is geen plaats vond in de Vereeniging, er zelfs vijandig tegenover staat omdat de geest die de jongste Vlaamsche literatuur bezielt - bekommernis om den volksnood, opstandigheid tegen de bestaande toestanden, streven naar eenheid van leven en kunst - onvereenigbaar blijkt met vroegere opvattingen van kunst om de kunst, kunst om de schoonheid, kunst als uitdrukking van het individu, zonder meer.

Alle pogingen om de Vlaamsche Letterkundigen weer tot een sterk aaneengesloten lichaam te groepeeren zullen vruchteloos blijven, wanneer de oorzaken tot verdeeldheid niet eens ernstig worden onder de oogen genomen en er niet naar middelen wordt uitgezien om die oorzaken weg te nemen.

Het zijn niet de stoffelijke belangen als daar zijn bescherming van auteursrecht, toelagen van regeering of openbare besturen, prijskampen en dies meer die voldoende kunnen worden geacht om de Vlaamsche schrijvers bij elkaar te houden in een soort van winstgevend syndicaat. Onze eigen materieele belangen, als letterkundigen, zijn op zich zelf te gering. Het zal nog heel wat duren eer iemand van ons uitsluitend met zijn pen en zijn schrifturen het dagelijksch brood zal verdienen.

[p. 2]

Het gaat ook niet op de schrijvers te groepeeren tot een kring van vrienden die op geregelden tijd bijeen komen om wat te praten of een fuifje te houden. Daar zijn de tijden in Vlaanderen toch te ernstig om geworden. Daar kunnen overigens de Vlaamsche clubs voor zorgen die te Brussel en te Antwerpen reeds werden opgericht en nog elders zullen in 't leven worden geroepen.

Er moet wat anders op gevonden worden en nu dat het werk der herinrichting en uitbreiding der Vereeniging zoo krachtig werd in hand genomen dient er ook eens onderzocht wat wij onder het woord letterkundige verstaan, wat zijn plaats is of zijn rang in de huidige maatschappij en vooral wat zijn plaats is in het huidige Vlaanderen.

In de orde der zuivere gedachte, en mits alle persoonlijke bescheidenheid, kan er gerust gezegd worden dat de letterkundigen in een land het hoogste vertegenwoordigen van wat daar bestaat. Het is niet wat men gewoonlijk daarvoor aanziet en door uiterlijke praal of eerbewijzen door eenvoudige menschen daarvoor aanzien kan worden: het parlement of de raad der Kroon die wisselen met de schommelingen der partijen en dikwijls toevallig, in groot-menschelijken zin gesproken, uit zeer vage individuën zijn samengesteld; noch de generale staf van een leger, noch het opperste gerecht die tijdelijk zeer veranderlijke strategieën of wetten toepassen. Het zijn niet de handelslui of de technici, hoe groot ook de kapitalen zijn die zij weten te draineeren, hoe menigvuldig ook de verbeteringen zijn die zij in de praktische levensinrichting van het individu of van de gemeenschap weten in te voeren. Het is ook niet de loutere wetenschap waarvan de bevindingen slechts menschelijke waarde krijgen door de toepassing bij stoffelijke noodwendigheden. Het is zelfs niet de kunst in den meer plastischen zin die wanneer zij niet rechtstreeks inwerkt op het gevoel en de verbeelding, ook de meer praktische doeleinden van het leven dient.

De letterkundige in de ruimst mogelijke beteekenis van het woord staat daarboven. Hij is het denkend bestanddeel, het intellect van een volk, zijn stuwende kracht naar grooter en ruimer ontwikkeling op alle gebied. Niet alleen de dichter, de romancier, de novellist, de dramaturg, de essayist, maar al wie gezegend met de gave van het woord, in schoonen vorm, gedachten uitdrukt, beschouwingen meedeelt, over welk onderwerp ook, door middel van het boek, het tijdschrift of het dagblad moeten letterkundigen genoemd worden. De staatsman, de legeraanvoerder, de mathematicus, de wijsgeer kunnen het worden. De schrifturen van Xenophon, Julius Caesar of Napoleon behooren tot de letterkunde, zoowel als de pleidooien van Demosthenes of Cicero; Plato is een dichter evenals Dante, Shakespeare of Vondel; Henri Poincaré, Bergson, Jacques Maritain

[p. 3]

hebben hunne plaats in de Fransche literatuur naast Romain Rolland, Paul Claudel of Jean Cocteau.

In en vereeniging van Vlaamsche Letterkundigen moet er naast een Buysse, een Van de Woestyne, een Vermeylen ook plaats zijn voor een Lodewijk de Raet, een Dr. Schamelhout, en Pater Callewaert of een Prof. Daels omdat zij denkende harten zijn die in de Nederlandsche taal iets mede te deelen hebben aan het Vlaamsche Volk. Al deze die door het gedrukte boek licht brengen in het duistere Vlaanderen zijn letterkundigen te noemen en in den huidigen stand der Vlaamsche beschaving hebben wij meer aan een denker die zijn bezieling uitspreekt dan aan een dichter of een novellist, want deze toch hebben maar waarde naar mate der gedachte die hun boeken deed ontstaan.

Wanneer wij deze hoogere en ruimere beteekenis van den letterkundige en in 't bizonder van den Vlaamschen letterkundige hebben aanvaard, dan wordt het van belang dat zij allen tot één macht geordend wezen in een gilde. Doch zoolang de Vlaamsche letterkundigen zich niet zullen aanzien, met hoogen moed als het beste en noodigste in den lande, hebben zij, naar mijn bescheiden meening, geen enkele reden om zich te groepeeren. Er bestaan reeds societeiten genoeg in Vlaanderen. Doch als wij waarachtig een hoogen dunk hebben van onze taak, dan mag het niet langer meer duren dat de vele varieteiten van letterkundige talenten die zich in Vlaanderen openbaren chaotisch door elkaar blijven woelen, dan moeten zij georganiseerd worden in een Vereeniging die, boven alle politieke of godsdienstige verdeeldheden, de geestelijke Raad van Vlaanderen zou kunnen worden.

Vermits de letterkundigen alleen het kunnen mogen zij het niet verwaarloozen hier in Vlaanderen voor hun Volk, het hoogdenkend lichaam te vormen dat zijn bezorgdheid zou laten gaan over alles wat rechtstreeks of onrechtstreeks de cultureele belangen van het Vlaamsche Volk aanbelangt. Wij hebben ons nooit rechtstreeks in te laten met politiek, maar zullen steeds voor zedelijke principes moeten opkomen die met het bestaan en de ontwikkeling van ons volk en zijn taal betrekking houden en aldus onrechtstreeks hun weerslag kunnen hebben op het politiek gebeuren.

Zoo doende zullen wij niet langer vijandig of achterdochtig tegenover elkaar hoeven te staan, omdat wij iets zullen gevonden hebben waar wij allen in verbroederen. De kunstopvattingen mogen ons nog verdeelen. De romantiek, de Van Nu en Straksgeneratie, de jongeren van thans staan nog naast elkaar en vechten tegen elkaar hunne theorieën uit. Maar er is iets dat ons allen vereenigt. Wij schrijven in de Nederlandsche taal, wellicht in de eerste plaats uit innerlijken aandrang maar niet minder toch om door ons Volk gelezen te worden. Wij brengen zoo de schoone Gedachte tot het Vlaamsche volk. Wij willen ook dat Vlaan-

[p. 4]

deren door zijn taal iets te beteekenen krijgt in de wereldliteratuur. Wij kunnen niet zonder ons Volk en wij moeten er meê bekommerd zijn in den tijd van geestelijke misere die het nog doormaakt. In al wat het bestaan van ons Volk raakt moeten wij dan ook positie durven nemen en daadwerkelijk met ons gezamentlijk prestige optreden, zelfs wanneer dit optreden tegen een tijdelijke politieke Staatsregeling zou ingaan. In dit geval luidt het Salus Populi suprema lex!

Sedert den oorlog en tijdens de jaren die in de geschiedenis van ons volksbestaan eens zullen blijken van de grootste beteekenis geweest te zijn, hebben wij die de hoogste levende Gedachte van Vlaanderen vertegenwoordigen niets gedaan dat van belangstelling getuigt met wat er met ons Volk, met de zonen van ons Volk gebeurde. Wij hebben dooden begraven en academische redes uitgesproken.

Zou het met een sterk-georganiseerde onafhankelijke en hooggeplaatste Vereeniging van Letterkundigen denkbaar geweest zijn dat er zooveel onrecht, onbesproken, kon geschieden in Vlaanderen na den oorlog? Het gebrek aan zin voor werkelijkheid, de vertroebeling der geesten, de oogendienst moeten wel groot geweest zijn dat er in een land, waar enthousiasme kon gevonden worden onder de schrijvers voor een Dreyfuss of een bedenkelijk apostel als Ferrer, geen enkele stem van een gezaghebbend Vlaamsch denker opging wanneer ‘idealisten’, menschen die dus, naar het woord zelf van den aan het bewindzijnde minister van Justitie, door de Gedachte hadden gefaald, ter dood werden veroordeeld en nog gekerkerd zitten of in ballingschap vertoeven.

Want het kwam de Letterkundigen als vertegenwoordigers der Gedachte in eerste plaats toe, zonder op eenigen uitslag te rekenen, zich op een hoog standpunt te plaatsen, het rijke leven te stellen tegenover een treurige tekstenknechtschap, er op te wijzen dat in dit land, wanneer het die idealisten betrof, geen feiten meer werden beoordeeld maar slechts menschen veroordeeld, eens duidelijk te verklaren dat mitsgaders eerbied voor de wetten een wetgeving als deze van Havere die in vele rechtbanken van ons land onbekend was gebleven in twijfel mocht worden getrokken en in volle vrijheid beoordeeld, de plechtige vermaning over het land te laten gaan dat de geschiedenis in Vlaanderen weleens de rechtbank van de rechtbanken zou kunnen worden. Dan ware er eene historische daad gesteld geweest, waarvan de naklank nooit zou zijn uitgestorven.

Doch zonder deze hooge belijdenissen, gebood het meest elementaire solidariteitsgevoel niet dat de eigen collega's onder bescherming werden genomen? Is er niet gesproken geweest van zeven kogels voor het eerbiedwaardig hoofd van Hugo Verriest? Werd Stijn Streuvels niet lastig gevallen om zijn oorlogsdagboek? Werden niet aktivistische letterkundigen en leden van het

[p. 5]

bestuur der Vereeniging verzocht om hun ontslag te nemen omdat de Vereeniging in nauwe betrekking met de openbare besturen moest leven en deze relatie door het aanblijven van aktivistische leden bemoeilijkt werd? Waar anders zoo niet in de Vereeniging van Letterkundigen moest de vrijheid van denken, de vrijheid van het woord worden gehandhaafd? Hebben wij niet de treurige geschiedenis bijgewoond van dichter Eugeen van Oye die in de gevangenis werd geworpen en nog voor het Hof van Assisen over zijn geval uitspraak had gedaan uit de Koninklijke Vlaamsche Academie werd gesloten en na de vrijspraak, nadat dus de onschuld werd erkend, nog steeds niet in eere werd hersteld? Moest niet de Vereeniging van Letterkundigen de witte haren van dezen beminnelijken collega doen eerbiedigen? Dit zijn zoovele voorbeelden van treurige tekortkomingen aan haar taak die vooral de jongere generatie afzijdig zal doen staan zoolang die fouten niet erkend worden en geen nieuwe koers gevolgd.

Carlyle heeft het reeds gezegd: ‘De natie wordt bestuurd door ieder die kan spreken in de natie’. De letterkundigen zijn de woordvoerders bij uitnemendheid. Werkelijk georganiseerd, zouden zij aan het hoofd der zaken staan in Vlaanderen.

Is het niet de tijd nu dat de Vereeniging heringericht wordt, die herinrichting van uit dezen gezichtshoek te beschouwen.

Gaarne wordt de meening van andere letterkundigen daarover ingewonnen en welke ook deze meening zij, ‘Vlaamsche Arbeid’ staat voor hen open.

Jozef Muls.