Vlaamsche Arbeid. Jaargang 11

[p. 384]

Bibliographie

Letterkundige inzichten en vergezichten - L.J. Veen, Amsterdam.

- Van Willem Kloos verscheen het zesde deel der ‘Letterkundige Inzichten en Vergezichten’, mede het elfde in de reeks ‘Nieuwere Literatuurgeschiedenis’. De besprekingen gaan over boeken die rond 1912 van de pers kwamen. Tegen dat vlijtig en zuinig verzamelen van ook de simpelste recensie in bundels valt wel wat te zeggen. Als we alle kantteekeningen bij nieuwe boeken, die in krant en tijdschrift gedrukt worden, nog eens in aparte bundels te herkauwen krijgen, komt er geen einde aan. Het zou veel interessanter zijn de voornaamste kronieken tot een organisch geheel om te werken, dat een overzichtelijk beeld kan geven van literaire stroomingen. De lektuur van deze verzamelde opstellen werkt wat vermoeiend door de vele herhalingen en het disparate van de behandelde boeken. Wat komen de polemische stukjes over Gutteling's vertalingen in een boek doen? Schiften is noodzaak.

De vergezichten die Willem Kloos op de literatuurgeschiedenis opent zijn uitsluitend retrospektief. Want De Nieuwe Gids blijft voor hem de grondslag van de nieuwe nederlandsche literatuur. In elk nieuw boek zoekt Kloos tenslotte maar de bevestiging dat het in het teeken van De Nieuwe Gids staat. Van zelfingenomenheid is die houding niet vrij te pleiten en wijsheid voor de toekomst halen we zeker niet uit dat eeuwig terugblikken. Maar omdat van andere zijde de beteekenis van De Nieuwe Gids wel eens te kleineerend aangevochten wordt, blijft de mogelijkheid open de waarheid in het midden te houden.

‘Wat is eigenlijk het hoofdverschil tusschen de poëzie-opvatting der veertigers en die van ons?’

‘De letterkundigen van het vorige geslacht, en het publiek in hun nasleep, verbeeldden zich dat de dichtkunst in het zeggen van “gedachten”, in het mededeelen van belangrijke waarheden bestond, terwijl rijm en rythmus en beeldspraak, dus de zgn. “dichterlijke vorm” zooals zij de zinnelijke verschijning der dichtkunst noemden, daarbij alleen had te dienen als een aangename bijkomstigheid, die aan het in een vers gezegde meer relief geven moest’. Daartegenover de formule der Tachtigers: ‘Vorm en inhoud zijn één’. ‘Want sinds dien tijd kon een gedicht, gelijk het ook behoort, alleen als mooi gelden, indien de dichter het tot een wezenlijk gedicht had weten te maken, door het tot in zijn kleinste onderdeelen te doen samenstemmen met wat hij te kennen gegeven wou. Immers er mag niets in een gedicht staan wat niet iets psychisch, iets wezenlijk in de ziel ondervondens weergeeft, en alle lintjes en strikjes van taal, alle rethorische sieradiën, die met hun fraaidoenerij in de verzen van vele vroegeren zoo vaak moesten dienen om het gebrek aan innerlijke, doorvoelde essentie op die plaats te bemantelen, werden sinds '80 door hen, die onze beginselen goed begrepen, dan ook hoe langer hoe meer uit hun dichtwerk geweerd.’

‘Ja, alle litteraire kunst heeft zoo volmaakt als maar mooglijk is, een volkomene elkanderdekking van willen en kunnen, m.a.w. van inhoud en vorm te zijn. inhoud en vorm, of zooals men hen óók zou kunnen noemen: bedoeling en uitvoering zijn twee gelijkwaardige grootheden, die in een waarlijk-echt, een eersterangs kunstwerk tezamen komen tot een onscheidbare twee-eenheid, wier beide volkomen

[p. 385]

gelijkloopende factoren volmaakt aan elkander beantwoorden, en, als het ware, elkanders spiegelbeeld zijn’.

Zóó voorgesteld, ziet de nieuwe poëtiek er wel heel verleidelijk uit. Precies omdat we ver zijn van de formule: ‘poëzie is de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie’ die toch wel de strijdleus van De Nieuwe Gids was.

Dat het ‘onderwerp’ niet volstaat om poëzie te scheppen, daar raken wij het makkelijk over eens. Maar Kloos durft niet meer de stelling verdedigen dat het onderwerp er heelemaal niet op aankomt en de meest zinlooze taalmuziek poëzie is als er maar allerindividueelste emotie in verklankt wordt. En ook niet dat de vorm om werkelijk pregnant en doorvoeld te zijn allerindividueelst, d.i. noodzakelijk buitenissig moet worden, want nieuw en nooit gehoord. Voor de verfrissching die de 80-ers gebracht hebben, blijven de jongeren dankbaar. Zij leerden ons wat kritischer staan tegenover veel gerijmel en rethoriek. Maar als we tot een poëzie willen komen die de meest helder geconcentreerde uiting van een algemeen menschelijk levensgevoel moet zijn, kan het individualisme van De Nieuwe Gids ons niet meer dienen.

W. Meyboom.

De maaier van de dood, - De heks van de stille hei, door Edw. Halliwelles; Keurboekerij, Nederlandsch Boekhuis, Tilburg.

- Een avontuur van Harry Gould is dubbelgang van Sherlock Holmes, maar bij Holmes de detectiveintrigue eenvoudiger; beiden toch offeren alles aan de ‘intrigue’; aldus niet in Poe's ‘Scarabée d'or’ die literair-psychisch blijft, wat Baudelaire deed schrijven: ‘Les fonds et les accessoires y sont appropriés aux sentiments des personnages’; psychische atmosfeer die wel eens in den modernen detective-roman ontbreekt door overheersching der intrigue; van daar dat ook in deze geheimzinnige-schat-geschiedenissen het mecanisme der intrigue te veel zichtbaar wordt als naald en draad; de gebeurtenissen hebben overheerschende duidelijkheid en de instrumenteele personen worden schaduwig met psychologische tekortkomingen. Echter in hun soort absolut geen draken maar vrij-goede detectieve-romans die sterk boeien uitsluitend door kracht van intrigue.

Madeliefjes. Gelegenheidsgedichten door een Kloosterzuster. Het Nederlandsch Boekhuis.

- Voorzeker goed-bedoeld! Het moet warempel plezierig zijn voor on-handige lui om zoo weinig geld een feest-muze in de bibliotheek te hebben; is er zilver of koper feest, verjaardag van pa en ma, professie of nog-zoowat ‘klaar is kees’; gauw aan de kindertjes een glad en oppervlakkig rijmpje aangeleerd en de feestvreugde is er. Met literatuur hebben deze rijmpjes geen uitstaans, maar we moeten de vlotte handigheid der ‘kloosterzuster van de congregatie van Tilburg’ bewonderen die stellig in het ‘vak’ haar weerga niet heeft. Als tegengift lezen we: de ‘zuster van Ganshoiren’.

De missie en het lager onderwijs, door Jozef Calbrecht, C.I.C.M. uitgave De Vlaamsche Boekenhalle, Leuven.

- Ons Zuid-nederlandsch priesters-intellect heeft voor de ‘paedagogische studiën’ die door D^r A. Decoene en D^r Fr. De Hovre geleid worden, groot respect. En de redactie van ons tijdschrift evenveel; naar algemeen-nederlandschen geest wordt het roomsch cultuurleven van Vlaanderen er fel door bevorderd. Deze brochuur is vooral zedelijk-practisch: op de basis der christelijke wederliefde moet in het lager onderwijs tusschen het vlaamsche kind en de buitenlandsche missies een verband gelegd worden ten goede

[p. 386]

van het missie-werk. Godsdienstig, zedelijk, en verstandig moet het kind reeds in de eerste school naar die richting gevormd worden. Het succes der missies wordt er door bevorderd. Pater Calbrecht heeft die meening pedagogisch-concreet uitgelegd in een stijl waarvan hij den gelukkigen invloed in Holland onderging.

‘Jubelnummer van de bouwgids’ (1909-1921).

Puik verzorgd, met een overvloed aan bouwkundige platen en prenten, interessante artiekels, alles liefst in een richting van nationale architectuur; Dirk De Vos is nu reeds twaalf jaar de artistieke leider en uitgever van deze onmisbare revue; van Dirk De Vos herinneren wij ons vroeger zijn fel-belovend roman ‘Marioline’ die destijds, ook door de illustraties van Edmond van Offel, een voorname letterkundige gebeurtenis was, welke ongeveer samenviel met den bloeitijd van Pol de Mont's ‘Vlaamsche School’. Het tijdschrift ‘Bouwgids’ is daarnaast zijn ‘OEuvre’.

Weiskirchen, roman van M. von Hertling.

- Doordringende duitsche kasteel-atmosfeer op een romantische achtergrond van oud-duitsch landschap; de ietwat droge styl en de koelheid der karakters tegenover tegenspoed vermindert niet de belangstelling in de intrigue: slechte verhouding tusschen Weiskirchen en Scherenberg met de eind-compliceering der erfenis in christelijken zin opgelost. Om atmosferisch inzicht op duitsch-aristocratisch leven is dit romannetje teeder-interessant, niettegenstaande zijn Schmidt-achtige romantiek.

‘Hoe het groeide, door Knut Hamsun; vertaling van Margaretha Meyboom, 1921, Van Loghum, Slaterus en Visser, Arnhem.

- Noorderwind verfrischt de lucht. Noorsche litteratuur heeft den smaak van heikruid. In de verte is heel de aarde purper. Een land van dansende Synnöve's en sprookjes. Maar midden in ligt de geestelijke etterbuil: het dekadente Denemarken.

Zelden vond ik een boek van dieper rust en meer ernst dan dit. Val van de eunuchen-kunst van Bourget - het gewettigde woord is van Bloy - in de klare meren van dit meesterlijk proza: ge weet dat de redding van den vorm uit de hoogere regionen moet komen. Ligt de latijnsche geest niet uitgeperst, terwijl als harshout fel deze litteratuur groeit?.

‘Hoe het groeide’ is een groot en simpel boek. De geschiedenis van een boer die de wildernis intrekt. Hij werkt maar, en alles groeit. Anders is er bij hem niets dan het werk. Age! Er komt een vrouw bij. Er komt een koe bij. Alles word gestald en beschut: het eene voedt het andere. De oogst groeit en Izaak bouwt een schuur. Er komen kinderen en er gebeurt een drama. De vrouw wordt veroordeeld en keert weer, vervreemd van den man. Dat heeft de stad gedaan. Maar het is voldoende dat ze heel even boven den grond opgelicht wordt opdat ze haar evenwicht zou weervinden. Ten slotte zegeviert toch steeds het stille geweld van den man. Een einde is er niet aan deze geschiedenis. Izaak zal altijd nog een schuur bijbouwen. Kan hij sterven?. Ik geloof het niet. Hij is immers een symbool.

Is dit boek hernieuwde physiocratische propaganda? Wellicht. Maar alles is zoo zuiver dat de symbolen helder bewaard blijven. Te weinig geornamenteerd om kans te leveren tot even kunstig als onnuttig commentaar. Het is een duidelijk pleidooi tegen industrialiseering. Het land lost alle vragen op. Het leven van Izaak gaat horizontaal voorbij. Dat van Inger de beschaafde vrouw daarentegen danst lijk de lijn der lotgevallen van een kopermijn. Dan is daar nog Geissler, een prachtig type, de intellectueel die met deus-ex-machina-allures alles redden komt. Hij zelf weet niets op te bouwen, maar zijn kennis bevrucht de werkers.

[p. 387]

Onvoorwaardelijk te loven is de schriftuur van dit boek, evenals de vertaling. Het lijkt door een eenvoudige geschreven, net op het niveau van het verhaal zelf. Heel even soms komt een gemaakt naieve nuance verraden dat Hamsun zelf er wel meer van weet. Van moreel standpunt is er heel wat af te dingen op ‘Hoe het groeide’. De genoeglijke schikkingen van Jean Jacques zijn al te klaarblijkelijk geproclameerd om door een katholiek niet opgemerkt te worden. Natuur-vereering wordt hier vergoding ten koste van den godsdienst, die een zuiver parademachine blijkt. Huwelijk wordt accidenteel samenkomen. Er zijn net handen noodig. En het wordt samen-blijven door materieele nooddrift. Kindermoord is zonde tegen de volksenergie. Het onnatuurlijke is goed: het komt dus van de stad. De paraleel tusschen de twee kindermoorden in dit boek is zeer interessant. De stad blijft de zondebok. Alle moraal wordt ten slotte herleid tot een eenvoudige questie van promiscuiteit. De amoraliteit is dus in dit werk louter theoretisch. Maar het blijft een groot werk om zijn oprechtheid en zijn sterke meesterschap over de taal. Gelukkig het volk dat de Renaissance enkel kende in de omlijstingen van zijn spiegels en, gevoeliger, in de rugleuning zijner salon-zetels.

J.G.

Met dit nummer, dat den XI jaargang afsluit, neemt ‘Vlaamsche Arbeid’ afscheid van de uitgeverij S.V. De Vlaamsche Boekenhalle, die op een bijzonder ongunstig oogenblik het heruitgeven van Vlaamsche Arbeid mogelijk heeft gemaakt. Daarvoor onze dank. Thans gaat de administratie van Vlaamsche Arbeid over in de handen van de uitgeverij Mercurius, Roodestraat, 44, Antwerpen. Aan de redaktie wordt geen wijziging gebracht.

Een proefjaar was noodig. Voor ons tasten en mistasten hebben we toegevendheid moeten vragen. Thans kunnen we grooter uitbreiding geven aan Vlaamsche Arbeid. Ons doel blijft door geestelijke aktiviteit de Vlaamsche volkskracht te verhoogen. Zoolang de Vlaamsche Hoogeschool ons onthouden blijft, is het de taak van het tijdschrift in het schrale land geestelijke atmosfeer te brengen, door het verwekken van meer belangstelling voor artistieke stroomingen en wetenschappelijke problemen.

Niet langer hoeven we nu dubbelnummers uit te geven. Te beginnen met Januari 1922 verschijnen we om de maand. De XII jaargang brengt ten minste 500 blz. met buitentekstplaten. Het Januarinummer is aan Streuvels gewijd en bevat bijdragen van de voornaamste Noord- en Zuid Nederlandsche letterkundigen.