Vlaamsche Arbeid. Jaargang 10

[p. 196]

Vlaamsche arbeid

Kritisch proza

Het eerste nummertje van ‘Vlamingen van beteekenis’ wijdt D^r Marcel D'Haese aan Hugo Verriest. Dit is een flinke greep in slechts twintig bladzijden naar het wezen van Verriest. Het omlijnt wat hij was en wat hij niet was. Hij brak, in zijn onderwijs, met de doodende collegesleur. Hij had temperament en was spontaan, de wekker van levenskracht in zijn leerlingen, die hij, naar het woord van superior Delbar, ‘betooverde’.

Hij bleef heel zijn leven het standpunt innemen, dat hij reeds in een ‘Voordracht-Bond’ ontwikkelde in 1872. Voor hem kwam het er met het oog op den tijd, vooral op aan, strijd te voeren voor individuëele ontvoogding. Het was immers nog het oogenblik niet om te denken aan de ontvoogding van het volk, in zijn geheel. Lange jaren bleef die opvatting van Verriest de heerschende in de college-studentenbeweging. Verriest vulde ook zijn gedachte niet aan, omdat hij min leider was dan kunstenaar, en eer leefde in stilstaande bespiegeling.

In een nota wijst D^r D'Haese op het fantastische in de biografische studie van A. De Ridder. ‘Zijn boek, zegt hij, wemelt niet enkel van onnauwkeurigheden, maar van louter uit de lucht gegrepen dingen’.

Als synthesis heeft het boekje wel beteekenis, en het duidt aan dat sporadisch de letterkundige studie objectiever aangevat wordt.

Hetzelfde kunnen we ook ten grooten deele beamen van Hendrik Conscience en de Opkomst der Vlaamsche Romantiek door E. De Bock, evenals het voorgaande werk uitgegeven door ‘de Sikkel’ en E. Quérido te Amsterdam. Maar hier stonden we natuurlijk ook voor 'n veel breeder opzet, en de gestelde eischen vielen veel zwaarder.

Het werk verscheen reeds in kern in 1912, en toen voldeed het ons veel meer dan thans onder zijn meer pompeuzen titel. Immers thans stelt zich De Bock voor de oplossing van 'n vraagstuk, dat veel verder en dieper ligt.

Het hier voorgebrachte is niet overal eerste-handsche wetenschap, maar over 't algemeen worden de gegevens trouw en eerlijk bewerkt. Over bepaalde onderdeelen, als die getrokken uit de ‘Geschiedenis mijner jeugd’, had de schrijver wel met min uitvoerigheid kunnen heenglijden. Wat andere feiten betreft die meer hebben bijgedragen tot de vorming van den dichter, als zijn verblijf van tien dagen in de hut te Balen, daar wordt niet uitgetrokken wat er uit te trekken viel. Hiervan zegt Conscience, die wel 'n zelfbewuste was: ‘Ik werd dichter door de opwelling van een voor mij nog onbewust gevoel’. Tweemaal gaat Conscience nog terug, om nieuws te vernemen van Bethken, in de jaren '40.

[p. 197]

Nu, als we op het oog houden hoe kiesch Conscience stond tegenover dergelijke verhoudingen, dan is het zeker dat we mogen besluiten dat we hier staan voor C. 's eerste liefde. Dit is ten andere ook de overlevering. Tevens is dan Bethken te beschouwen als het prototype van de landelijke meisjes, die in de heide-idyllen voorkomen.

Tevens spijt het ons wel dat E. De Bock niet het rechte standpunt, en geen luchtiger standpunt, weet te vinden in dat kittelig vraagstuk van de herwerking van ‘Het Wonderjaer’. C. was geen partijman en niemand hoeft te zeggen dat hij zich heeft laten omkoopen en niemand heeft hem wit te wasschen. Immers hij had geen verplichtingen tegenover partijen. Indien er katholieken waren die ‘gewerfd’ hebben om C. enkel om uit zijn kunstenaarschap politieke munt te slaan, dan is dat misdadig zoowel tegenover de waarheid als tegenover de kunst. Maar ik denk dat zij die gedurig-aan zeuren over het feit dat met de omwerking van ‘Het Wonderjaer’ C. zich zou verkocht hebben - in de wandeling zegt men aan de ‘Jezuïeten’ - eenvoudig de nagedachtenis van C. bezoedelen, - en hem liever voortaan onverlet zouden laten.

Verder is die omwerking, bij vergelijking van de twee uitgaven, eer oppervlakkig. En bovendien zouden de ‘bedillers’ moeten nagaan wat de mentaliteit van gevangenisbestuurders was in dien tijd.

Twee zaken hield C. in dezen op het oog: zijn kunstenaarschap en zijn Vlamingschap. Als kunstenaar aanvaardde hij het geloof van het grootste deel van zijn publiek. Als Vlaming (verre van zijn overtuiging ondergeschikt te maken aan een politieke partij) trachtte hij alle menschen van goeden wil te groepeeren, die de Vlaamsche Beweging dienen om haar zelf, niet om een partij. ‘Ik bezweer U, landgenooten, bederft onze schoone zaak niet door partijzucht’, zegt Conscience te Brussel in 1844.

C. was een goed mensch, geloovend wel, maar zoomin ‘klerikaal’ te noemen als ‘liberaal’. Voor de Vlaamsche Beweging is dit leven zelf een meesterstuk geweest, omdat, met het vertrouwen te winnen van allen, Conscience het ruggemerg van de Beweging is geweest, gedurende haast vijftig jaar.

Dit wil nu niet zeggen dat de heer De Bock bepaald onrechtvaardig was tegenover Conscience; alleen heeft hij in dezen zijn standpunt niet veel hooger weten te brengen dan zijn voorgangers. Wat ik hier zei, gaat eer tegen meeningen, die in dezen alhier soms nog gangbaar zijn, dan tegen de uiteenzetting van den heer De Bock.

Daarnevens wist hij, ook voor den ingewijde, heel wat bizonderheden op te delven, die werkelijk belang hebben, en verband te brengen tusschen feiten en toestanden, waar tot hiertoe niet werd op gewezen.

Wat de invloeden betreft, wordt eerder aangeduid wat naast den schrijver leefde en bloeide dan wat werkelijk bijdroeg tot zijn innerlijke vorming, Tot slot durf ik samenvatten: dit boek is ernstig werk. Voor de eerste maal zien we zooveel degelijk materiaal bijeen over Conscience. Hier en daar ontbreekt nog de synthese of is ze deels foutief.

Het werk is mooi uitgegeven, en rijk geïllustreerd. Met het oog op het belang van het onderwerp, mogen we zeggen dat het een van de merk-

[p. 198]

waardigste pogingen is op historisch-critisch gebied in de laatste jaren.

Dezelfde firma heeft een ander werkje van E. De Bock de wereld ingezonden: Het leven der doorluchtige Nederlandsche schilders, van Karel Van Mander. Uit zijn Schilderboek getrokken en voor den hedendaagschen lezer overgeschreven door Eug. De Bock.

Hier en daar gaat wel in een zin de eigenaardige gang van Manders volzin een beetje verloren, begrijpelijkerwijze. Maar toch toont de heele bewerking een grooten eerbied voor oude dingen, die hem verdienen. Over 't algemeen zijn de levens, die herwerkt werden, waarlijk de moeite waard, herlezen te worden.

Een alleszins belangrijk werk is De Kroniek der Nederlandsche Letteren 1917-1918 door Carel Scharten, insgelijks bij Querido te Amsterdam uitgegeven. Scharten is een der beste critici en kroniekschrijvers van onze letterkunde op dit oogenblik.

Het gaat hem hier over het jongste werk van Van Schendel, over ‘Eenzame Paden’ van Hélène Swarth, die nog altijd maar voort haar liefdesmart uitzingt ‘een late schoonheidsgave’, hoewel nu ook niet volmaakt. H.W. Van den Bergh van Eysinga 's bundel ‘Roode Rozen’ lijkt ‘een pralen met erge dingen’. De jonge Nijhoff komt er beter van tusschen met zijn eersten bundel ‘De Wandelaar’. Naar aanleiding van ‘De verloving van Jaap Mennings’ neemt hij het op voor het toeval in den roman. De echte grooten doen door ‘een blind kosmisch levensgevoel den indruk dat zij waarlijk een toeval noodig hadden om hun handeling te doen vorderen, verdwijnen.’

Een beteekenisvol werk is Nico Van Suchtelen 's ‘De Stille Lach’. Evenals zijn vroegere ‘Quia absurdum’ deelt ons de auteur zijn gedachten mee in romanvorm. In het scheppen van een verbeeldingswereld ligt dan ook de kracht niet van Van Suchtelen. Ook blijkt hier hoe ver we reeds van '80 verwijderd zijn wat betreft levensopvatting. De Meester's ‘Harlekijntje’ heeft ook z'n tekortkomingen. De Roomsche schrijfster Marie Koenen wordt zeer waardeerend besproken naar aanleiding van haar ‘Sproken en Legenden’. Deze vruchtbare letterkundige is inderdaad reeds meer geworden dan een rijke belofte.

‘André Campo's witte rozen’ van Van Moerkerken is in meer dan één opzicht een lezenswaard, en ook een goed-geschreven boek; - maar het is een tamelijk, een nogal heel slechte roman. De socialist Van Collem wordt genoemd ‘een dichter bij de gratie der natuur’. Naast eer belachelijk, heeft hij edel werk. Er komen inderdaad prachtige verzen in voor.

Heel wat goeds wordt er gezegd over de drie Vlamingen, Caesar Gezelle, Jozef Muls en Cyriel Buysse. Het wil me dunken dat het standpunt van Muls tegenover de Parijsche monumenten wel wat al te kinderachtig wordt aangeduid ‘als dat van een kind zich vergapende aan onverschillig welke monumenten’. De criticus verwart hier den indruk met de zaken zelf.

‘De benoeming van Louis Couperus’ is een alleszins geestige causerie. Hieruit dit treffend citaat: ‘De Duitscher mist alle bekoring. Hij heeft misschien geërfd van de grootste zielekwaliteiten, en de goden

[p. 199]

gaven hem het reinste, wat zij den menschen geven kunnen: het Ideaal. Maar zij onthielden hem iets, wat misschien overbodig lijkt: charme’.

De Meester 's ‘Gedenk te leven’ is zeer sterke kunst, maar fragmentarisch. Voor ‘Het Kindeken Jezus in Vlaanderen’ heeft de schrijver meer over dan voor ‘Pallieter’ van denzelfden auteur. In haar ‘Spiegeltje’ heeft Ina Boudier dezelfde motieven behandeld als Top Naeff in ‘Voor de Poort’. ‘Jaapje’ van Van Looy is een mooi, echt Hollandsch boekje. ‘Het Levende Vlaanderen’ van E. De Bom geeft op Vlaamsche wijze typeeringen van verschillende Vlaamsche grooten van vóór den oorlog. In ‘Nieuwere Nederlandsche Poëzie’ heeft Scharten het tegen de ‘aanmatiging’ van de Verweygroep. Een van Verwey's stafofficieren, P.N. Van Eyck, moet het ontgelden naar aanleiding van z'n ‘Gedichten’. Henriette Roland-Holst is een echte groote dichteres, met verheven idealen. Carry Van Bruggen is geen zelfstandige styliste. ‘Zijn kind’ is een nieuwe zwerversroman van Van Hulzen. Het is jammer dat de schrijver van ‘De man uit de slop’ zich de kans ontglippen liet, om met dezen wederom zeer ongemeenen opzet een tweede, even buitengewoon boek aan zijn oeuvre, en aan onze letteren, toe te voegen.

Sam. Goutsmit blijkt nog een zoekende in ‘Droom en Wereld’.

Scharten 's boek is zeer belangrijk voor wie zoekt op de hoogte te blijven van de letterkunde en daarbij een zekere gids. Daarom werd het wat breedvoeriger ontleed.

Juul Grietens.

Geschiedenis

Het wapenteeken en de kleuren der Belgische provincieën, door D^r E. Gevaert, en de prenten naar de teekeningen van Eerw. Br. Fidèle. G. Brussel, Vromant & C^o, 1919, fr. 12.50.

Een prachtboek voor wat druk, teekening en kunstverzorging aangaat, gewijd aan eene miskende en verwaarloosde kunst als de heraldiek in ons land voorzeker mag heeten.

Ook is het met groot genoegen dat wij door den schrijver van dit werk de belangstelling wederom zien opwekken tot de beoefening eener kunst, enkele zullen zeggen eener wetenschap, die steeds zulke groote diensten bewees aan allen, welke zich met geschiedkundige aangelegenheden over familiën, gilden, steden en gemeentens bezig hielden.

En niet alleen onze geleerden, maar tevens onze kunstenaars komt zulk werk te stade, daar er voor hen om zoo te zeggen eene herschouwing in besloten ligt van het gebruik der zinnebeelden in de opvatting van zekere sieraad-ontwerpen voor nieuwe uitbeeldingen van maatschappelijke toestanden.

Wij willen hier niet den schrijver stapvoets volgen. Zeggen wij alleenlijk dat van af zijne geschiedkundige inleiding, hij volgens onze bescheiden meening, er zich bij bepaalt eene objectieve studie te leveren over onze provinciale en stedelijke wapenkunde, waarin voorname vingerwijzingen en loonende gedachten voorkomen. Immers, voor eene geschiedkundige verhandeling over dit onderwerp, ontbraken hem de vereischte bescheiden.

[p. 200]

Daarom hopen wij wel dat hij zich niet bij deze bepalen zal, en nu in vrijere omstandigheden, hij zich wel de moeite zal willen getroosten, ons bij latere gelegenheid een degelijken vlaamschen heraldieken wegwijzer te bezorgen, waardig van onze aloude gemeentens en familiën, waaruit al de bastaardbenamingen eens en voor goed geweerd mogen wezen.

Wij wenschen dit boek dan ook veel gelezen te zien, des te meer dat het hier niet alleen de wetenschappelijke ontwikkeling van ons volk geldt, maar tevens ook op de veredeling van zijn kunstsmaak inwerken kan.

Th.V.D.T.