Vlaamsche Arbeid. Jaargang 10 (1919-1920)

Vlaamsche Arbeid. Jaargang 10

(1919-1920)– [tijdschrift] Vlaamsche Arbeid, De– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende



[pagina 127]

Vlaamsche arbeid De dichters Van de oorlogsdichters eerst. Van die enkelen die in Vlaanderen het poëtisch vizioen van de thans voorbije gruweljaren hebben willen geven. Het valt dadelijk op bij de besten: Frits Francken, Daan F. Boens, Aug. van Cauwelaert, dat zij de verouderde romantiek zijn ontgroeid. Het romantisme is bepaald de uitdrukking van een tijd die dood is en begraven voor goed. Nu of nooit moesten de dichters dat leeren, want niets romantisch'was er meer aan den monsterachtigsten aller oorlogen. De loopgraven, de tangs, de kanonnen, de prikkeldraadversperringen, alles was van de meest afschuwelijke moderniteit. De geleden droefheid was te echt, de doorstane emoties waren te geweldig om door valsch schitterend pathos en leeg rethorisch gezang vertolkt te worden. Daan F. Boens in zijn Menschen in de Grachten wil zelfs geen dichter meer heeten: Ik ben geen bard, ik ben geen zanger; Ik ben een mensch, die strijdend leed, die zegt zijn leed, en steeds meer banger de dagen en de nachten weet. Maar hij is een waarachtig dichter gebleken en zijn boek is een getuigenis te midden der ontreddering van de wereld. Hij wikt en weegt niet zijne woorden, hij keurt ze niet en rijt ze niet tot harmonieusen rythmenwentel, maar ruw en echt gilt hij zijn wanhoop uit, huilt hij den angst en de ellende van het doorstane leven. Heel het onmenschelijk bedrijf in en om de loopgraven heeft hij vastgelegd in zijn verzen. Het is lyrisch en episch te gelijk en van een geweldigen indruk. Het leven met de lijken, het plassen in het slijk, het moorden en het sterven brengen den dichter tot hallucinaties waarin hij zich dood ziet en reeds een rottend lijk, of met angst het vergoten menschenbloed op zijn vingers voelt branden. In het laatste deel van zijn bundel, Het werk van morgen, blijkt hij een mensch te zijn die onder de ellende van het oogenblik zwaar gebukt ging maar diep is gaan nadenken en toch de hoop gevrijwaard heeft in een betere toekomst, in een nieuwe en schoonere menschheid. Het wordt een aanklacht en een oproep. Fritz Francken wiens twee verzenbundels: De vijf glorierijke wonden en Het heilige schrijn ook aan het front ontstonden, is een blijer levenslustiger kerel. Hij ziet niet altijd het nare van den tijd, hij ziet er meer van het heroïsche, ofschoon hij ook zijn land als een gekruisigde weet
[pagina 128]
bloeden. Hij is een vaderlandsch zanger en hij weet het. In tegenstelling met Daan Boens zegt hij in den aanvang van Het heilige schrijn: Ik ben de bard wie zingend gaat waar 't zwaard, al ploegend, voren spaadt in moerelandsche gronden... Ik ben de bard, die woord en daad in daverende akkoorden slaat voor stervende' en gewonden. Indien hij Brit was, werd hij zonder twijfel Poet laureate genoemd om de groote gebeurtenissen van 's lands geschiedenis te bezingen. Ik bedoel hier niet in 't minst dat Fritz Francken aan die vurige, rethorische, ‘dichterlijke’ vaderlandsliefde zou doen waar wij voor goed, hoop ik, van genezen zijn. Neen, de verbeelde sensaties van de vroegere vaderlandsche barden hebben plaats gemaakt voor de werkelijk-beleefde sensaties, voor gevoelens die de loutering doorstonden van het vuur. Een dichter is wat anders en hoogers dan een overtuigd patrioot of een voorbeeldig burger. De verzenbundels van Fritz Francken zijn niet als die van Daan Boens een aanhoudende weezang van menschelijke rampzaligheid. Neen. hij dicht ook van liefde, van Lente, van Zomer, van Herfst en van Winter, maar 't is steeds te midden van den oorlog en zijn gruwelen. De verwoeste dorpen van Vlaanderen zijn in 't verschiet, de nare vlakte strekt zich uit met de ontkroonde boomen, graven en kruisen overdekken den grond, de haat gloeit in de harten. Opmonterend blijft nochtans zijn lied, soms met een kracht, met een jeugd die een nieuw licht zijn dat ontstoken wordt in de Vlaamsche verskunst: Koster, lui den hemel vol! 't zeel werd lang niet meer getrokken van deze ongeschonden klokken... Koster, lui den hemel vol over heel den wereldbol. De rythmen wisselen als de stemmingen van 't ontroerd gemoed in rijke verscheidenheid. Het wordt soms de statige golving van een vondeliaansch vers: Opeens, de aartsengel blies ten hemel op zijn horen het glorierijk ontwaken van den dageraad. Fritz Francken is in het daadrijke leven van den oorlog tot de volledige ontdekking gekomen van zijn wezen. Hij is een kracht geworden in Vlaanderen. Karel van den Oever heeft ook Verzen uit oorlogstijd. Zij ontstonden niet in de loopgraven maar wel in de eenzame en soms droeve kamers van vreemde huizen waarheen de wisselvalligheden van het émigréleven hem voerden. De oorlogsgedichten die in zijn bundel voorkomen,
[pagina 129]
als De stervende soldaat, De kus van moeder, C'est le cheval à Michel, Oud Meken, zijn van eene verouderde romantiek. De laatste grenadier is een declamatorisch stuk dat naast de Kurassiers van Canrobert van Pol de Mont kan gesteld worden. Het is alsof bij het uitbreken van den oorlog heel de krijgsliteratuur uit de schoolhandboeken in van den Oever's gedacht is komen zweven en hij zich aan 't dichten heeft gezet ‘à la manière de...’. De waarde van dezen bundel ligt dan ook niet in deze gedichten, maar wel in de vele anderen waar de dichter zijn eigen innigste gevoelens uitzingt op die zeer bijzondere manier die de karakteristiek is van heel zijn ‘oeuvre’. Zijne beeldspraak is altijd aan de meest eenvoudige dingen ontleend en geeft aan zijn verzen een ‘goût de terroir’, dat innig huiselijk ‘charme’ waar Francis Jammes of Max Elscamp ons in de fransche literatuur reeds hebben aan gewend. Ik ken in heel de letterkunde van dezen laatsten tijd niets, waar zóo de droefenis en de weemoed van de ballingschap in treuren. De dichter leeft in Holland, maar hij denkt aldoor aan zijn Antwerpen, aan zijn huis, aan zijn kamer en al het schoone dat hij ziet en ook bezingt in Holland, al de vriendschap die hij er geniet, verwekken schrijnender 't verdriet van al wat hij verloren heeft: Bittre zorg van mijn huis dat treurt... Mijn boeken, schotels en prenten, die raden, langzaam wat gebeurt... Geen rinkel van koopren centen. En bij al 't verdriet doomt telkens weer op 't vizioen van 't verre Vlaanderen dat lijdt en dat bloedt. Want zie, 'k heb 't weer gehoord: Daar bomt het ver kanon door 't heilig, plechtig zwijgen. En 'k weet dat achter 't bosch waardoor de avond gloort heel wijd, mijn land, mijn arm, goed Vlaanderen wordt vermoord. Deze verzen zullen de blijvende uitdrukking zijn van het door velen in stilte geleden verdriet, ver van den vadergrond. Met Paul Verbruggen en zijn Verzen geraken wij heel en al uit den oorlog en wij vernemen plots een jong en nieuw geluid. Het is als een lente zoo frisch. Het is simpel en echt als het hart van een kind. Het is niets geen literatuur, maar rechtstreeksche uiting van gevoel in de totale afwezigheid van alle verouderde beeldspraak. Hoor dezen aanvang: Als eene roos nog lang de zoen bewaart die zij bij 't dauwen van de zon ontving en nog een lichte streep van rood vertoont op hare bruine blaartje;
[pagina 130]
als z' aan 't verwelken is. Zo draagt uw ziek gezicht een enkle sprenkel nog van 't gouden licht dat ons die morgen gaf. Ik heet het een verheugend feit dergelijke klanken in Vlaanderen te vernemen. Het is een bewijs dat er na Gezelle iets anders en iets schoons mogelijk wordt in ons land. Verzen zijn maar een dun boekje maar het is meer dan een belofte en de Uitgevers-zaak ‘De Sikkel’ heeft er aan gehouden ze zoo sierlijk mogelijk in de wereld te zenden. Op mooi ‘fancy paper’ gedrukt, bevat het boekje drie allerschoonste teekeningen van Jos. Leonard die ook een uiting zijn van de nieuwste richting in de teekenkunst. Frans de Wilde in zijn eersteling Intrede is niet zoo nieuw. Hij staat onder den invloed van de Musset en de engelsche xix^e eeuwsche dichters, vooral Shelley, Wordsworth en Tennyson. Heel het bundeltje is overigens ontstaan in Engeland waar de schrijver ook in ballingschap leefde. Maar geen enkel stuk draagt eenig spoor van de verschrikkelijke gebeurtenissen die in de wereld gaande waren. Dit is niet bedoeld als een verwijt maar veeleer als een verwondering hoe deze dichter zoo sereen in zijn droomen is kunnen opgaan terwijl de aarde en de menschheid rond hem zoo geweldig geschokt werden. Slechts een paar stukken Ik weet... en Heimwee spreken van de droefheid der ballingschap en 't verlangen naar het vaderhuis. Al het overige is zingen en droomen van een rijk-ontroerbaar gemoed. Als deze dichter, want dat is Frans de Wilde, de literatuur ontgroeid zal zijn en zijn eigen stem zal gevonden hebben, mogen wij het beste van hem verwachten. Met de Oostersche Lyriek nagedicht door A.W. Grauls klimmen wij tot vijf honderd jaar vóór Kristus op met den chineeschen dichter, Schi-King, maar 't is of wij eene hedendaagsche aanklacht hooren tegen de gruwelen van den oorlog in deze meer dan twee duizend jaar oude verzen: Generaal! Wij zijn des keizers leiders en loten! Wij zijn als water in zee gevloten... Ons bloed hebt gij te vergeefs vergoten... Generaal! Generaal! Wij zijn des keizers leeuwen en uilen! Onze kindren hongren... Onze vrouwen huilen Onze knoken verrotten in vreemde kuilen... Generaal!
[pagina 131]
Generaal! Uwe oogen spuwen vrees en hoon! Onze moeders tehuis hebben karig loon... Welke moeder bezit nog een enkelen zoon? Generaal! Het vers van Kin-Yuan (310 j.v. K.), Dood der jongelingen op het slagveld is ook van een geweldigen indruk en schijnt van gisteren gedicht te zijn. Vele der volgende stukjes doen soms aan als oude japansche prenten. Buitengewoon plastisch is de uitdrukking. Zij leveren het bewijs hoe de letterkunde van een land steeds verwant is met hare beeldende kunst, zooals wij ook op onze dagen het verband kunnen voelen tusschen eene bladzij van Streuvels, een vers van Gezelle en een schilderij van Claus: De hemel is gelijk een groote zee waar 't fijne wolkendons als witte golfjes breekt en buitelt De maneschijn is als een ranke boot, die naar het zomerstil en noodend sterrenpaviljoen de witte riemen even rept en dan zich drijven laat. Buiten de chineesche en japansche verzen bevat dit kostbare bundeltje ook Perzische kwatrijnen en gedichten, zigeuner liederen en een Hebreeuwsch lied. Het pleit voor den eclectischen geest en den goeden smaak der Uitgevers-firma ‘De Sikkel’, dat zij naast deze oostersche lyriek, ook de uitgave heeft bezorgd van Heynken de Luyere, ‘een schoone ende Geneuchlicke historie of cluchte warachtelijck geschiet zeer verheuchlijck om lesen ende deur Cornelis Cruls eerst in dichte ghestelt’. In de aanteekeningen van de hand van Lode Baekelmans lezen wij dat ‘in de belgische bibliotheken geen exemplaar voorhanden is van dit zeldzaam boekje. De herdruk is getrouw aan het exemplaar der Koninklijke Bibliotheek te 's Gravenhage’. Dat exemplaar werd ‘Ghedruct Thantwerpen op de Lombaerde veste, in den Witten Hasewint bij Jan van Ghelen, Anno MDLXXXII’. Het boekje is mooi uitgegeven op Waldorf-papier en met eigenaardige teekeningen verlucht die zich bij de sappige klucht van Heynken, die een Uilenspiegel is, goed aanpassen. Met een inleiding van Marnix Gysen bezorgde De Sikkel ook de uitgave van De twaaf sonnetten van de Schoonheyt door Gerbrand Adriaenszn Bedero, die eerst in 1913 door D^r J.B. Schepers in ‘De Nieuwe Gids’ uit den vergeethoek werden gehaald. Marnix Gysen vindt in deze sonnetten invloeden van Ronsard en van eene lyonsche dichteres, Louise Labé (1555). Zij zijn van eene eeuwige schoonheid en ‘laten blijken hoe diep Breeroo de rijke schoonheidsliefde van de Renaissance begreep’. Jozef Muls.

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs