Vlaamsche Arbeid. Jaargang 10

[p. 53]

Vreemde arbeid

Korte inleiding tot de jonge Fransche letterkunde.

Er bestaan in Frankrijk, dat was en altijd nog is het rijke literatuurland waar de fijn-proevers, de schoonheid verlangenden en degenen die de eenzaamheden van het geestelijk hooggebergte bewonen, hun vreugde en hun voedsel zoeken en vinden, - trouwens evenals elders, twee literaturen: de officiëele, wier vertegenwoordigers bekend zijn over gansch de wereld en die echter héel zelden iets te maken heeft met waarachtige kunst; èn de eigentlijke, de weinig-gelezene, voortgebracht door hen die werkelijk iets te zeggen hebben en ons verhalen van het leven en van hun ziel, en hun werk meestal tot gave brokken schoonheid weten te wrochten.

Ik denk hierbij aan de ouderen, aan Laforgue, Hello, Lucien Ducasse, die onder den schuilnaam van Comte de Latréaumont zijn ontstellend boek, Les Chants de Maldoror geschreven heeft, aan Léon Bloy, Verlaine, Rachilde, Claudel, om maar enkelen te noemen van die schrijvers welke onder een wonderen drang, de boordevolheid van hun geest of hun verbeelding uitstortten over de gretige lezers. Dit zijn menschen. Zij verwoorden en verklanken hun zoekend inzicht of hun zekerheid. Na hen gelezen te hebben zijt ge rijker geworden van geest en van begrijpen, er gaat een nieuw licht over het raadselachtige leven. Ge voelt u sterker, en een groote liefde verteert uw hart met oneindige deernis om de menschen, om de zielen die nimmer den verschrikkelijken glans van het Verloren Paradijs, waar zij de Schoonheid van aangezicht tot aangezicht zagen, kunnen vergeten.

De dichters nu, deze dolende ballingen, zoeken met hartstocht de schoonheid, dezen afschijn van de goddelijke werkelijkheid. Zij willen een schamp van dat eeuwige licht vastleggen in hun woorden. Dat hebben zij altijd getracht, bewust of onbewust, in meer of minder mate.

En midden in hun droom barstte de wereldramp los, de oorlog.

_* * _*

De jonge Fransche dichters en schrijvers werden vastgegrepen door het bloedige monster der realiteit, een realiteit die hen dwong al hun inzichten, hun opvattingen, hun kijk op de dingen en de menschen en op henzelf te herzien, te wijzigen en te verdiepen.

Het resultaat van de ervaringen welke zij opdeden gedurende die vijf bloedjaren, in loopgraaf, in kazerne, in gevangenschap, in hospitaal, of van hetgeen zij doorleefden in hun geest buiten het onmiddellijk gevaar, klinkt door in hun werk.

[p. 54]

Het is een tintelende levenslust, een sterke wil om te leven.

En dit is wel het gemeenschappelijk kenmerk van al de jongere Fransche schrijvers en dichters, hoe onderling uiteenloopend zij ook mogen zijn in aanleg, technische uiting en levensbeschouwing.

Dien levenslust, dien wil om te leven, dien wil tot daden, ge vindt ze terug bij sommigen heel duidelijk, bij anderen grof-weg als een blinde natuurkracht, bij enkelen edel-vergeestelijkt tot een gave sterke synthese van leven en godsdienst, bij velen in louter menschlijkheid en hevig gevoel van handelende deernis, bij de meesten op meer verborgene, onbewuste wijze.

Het werk der jongeren heeft een zekere uitbundigheid, een overmoed, een ruimte, en toch ook een fel begrip der werkelijkheid.

Zij laten zich niet meer verblinden door holle frazen en door woorden die geen realiteit meer dekken. Zij zijn geen leege droomers meer. Zij staan stevig òf in de menschelijke òf in de goddelijke werkelijkheid, want zij hebben niet te vergeefs de bittere en zware leerschool van den oorlog doorgemaakt.

Het tempeest dat vijf lange verschrikkelijke jaren aanhield, heeft de zwoele broeikast-atmosfeer, waarin de Fransche literatuur gekweekt werd, weggevaagd, en de jongeren kijken weer met frissche oogen door de wereld.

Er zijn er altijd wel geweest die zich niet thuis voelden daar in die troebelheid, en in zuiverder geestelijke lucht leefden. Péguy en Psichari zijn zulke jonge mannen geweest die moe van woorden, de daad zochten en met hun offerenden dood, de edele ontbloeiing van hun werk en hun leven, een diepen invloed uitoefenen op den eeuwigen trijd op geestelijk gebied.

Een groote groep van jongeren heeft zich deze twee waarachtige menschen, tot meesters gekozen. Zij gruwt van den chaos, zij ordent, zij stelt de synthese van leven en Christendom, zij jaagt geen onmogelijke droombeelden na, zij kent te goed de werklijkheid, zij houdt er rekening mee. Binnen de altijd nieuwe horizonten der Kerk, waar immers telkens oneindige verschieten opengaan, bouwt zij haar werk; zij wil dat de kunstenaar en de kunst weer de hun toekomende plaatsen innemen. Zij bouwt voort op de levende traditie, met nieuwe, jonge kracht.

Tot deze groep behooren Henri Massis met zijn oorlogsboek, Le Sacrifice; de medewerkers van La Revue des Jeunes, die wel heel bloeiend is, maar waarboven ik het tijdschrift Les Lettres verkies, met schrijvers als René Johannet, Paul Cazin, Bernoville en Jacques Maritain, die in de September-aflevering een hoogst-merkwaardig artikel begon over ‘L'Art et la Scolastique’. (Ik ben van plan in mijn maandelijksche kroniek nog nader terug te komen op deze studie).

Deze schrijvers waartoe historici als Johannet, romanciers als François Mauriac, dichters als Salomé, filosofen als Maritain, publicisten als Vallery-Radot behooren (ik noem alleen de jongeren), weten het verband der dingen en begrijpen dat een groote kunst en een groote literatuur die méer zijn dan enkel amusement en verpoozing voor handelsreizigers

[p. 55]

en beurslieden, slechts ontstaan en leven kunnen, wanneer de maatschappij zoo harmonisch mogelijk saamgesteld is. Ik behoef u niet te zeggen dat dezen jongeren, die allen overtuigd katholiek zijn, geen ideaalstaat van volmaakt aardsch geluk voor de oogen zweeft en zij zich niet verdroomen aan utopieën: zij kennen de menschheid te goed, zij zijn realisten in den waren zin van dit veel misbruikte woord. Hun verlangen is: omnia restaurare in Christo, in de volle beteekenis van dit hooge doel, met alles wat dit omvat aan rechtvaardigheid, schoonheid en liefde.

_* * _*

Een andere groep in wien men een eenheid van streven erkennen kan, wordt gevormd door Charles Vildrac, Jules Romains, Georges Duhamel, René Arcos e.a. Zij zijn in zekeren zin de geestelijke volgelingen van Romain Rolland. En hiermee is hun geestelijke houding voldoende geteekend.

Vildrac en Duhamel, de twee meest begaafden en reeds vóór 1914 bekend door hun werken en drama's, - vooral Vildrac is een ras-echt dichter, - hebben den oorlog meegemaakt, de eerste als soldaat, de tweede als dokter. Zij hebben zich met wilde deernis gebogen over het lijden hunner makkers. Zij zijn de dichters van de menschenliefde en van het meêlij. Ook zij hebben hun gevoel en hun inzicht in het leven verdiept, en hun gedachten en ervaringen spraken zij uit in proza en in poëzie, vaak in ontroerend schoone vorm.

Tot een derde groep zou ik willen rekenen al de onafhankelijken, al degenen die in felle persoonlijkheid zonder een vaste levensbeschouwing of systeem zich te zingen zetten, of hun verbeelding uitvieren, of ruime visie van de tragische en barokke werkelijkheid binnen acute woorden willen vastleggen. Rauw is het soms, het is altijd intens. Het barst van leven. Het kan van een kleinheid uitzwaaien en grootsch worden van omvattend gezicht. Het doet soms denken aan Walt Whitman, maar is fijner, scherper, saamgedrongener. Het is vaak een edel spel van woorden, een goochelen van den geest.

Terwijl ik aldus het zeer verscheiden werk dezer jongeren te definiëeren tracht, denk ik aan Guillaume Apollinaire (ongeveer een jaar geleden gestorven), aan Jean Cocteau, aan Max Jacob, aan Blaise Cendrars, en vele anderen.

_* * _*

Deze groep-indeeling welke ik u hier geef, heeft slechts de overzichtelijke waarde van elke classificatie. De werklijkheid is te veelvuldig, en het leven is te barstens-vol en te weelderig, om zich te storen aan mijn bepalingen! En ik zelf zal wel menigmaal in mijn maandelijksche kroniek gelegenheid hebben om mijn netjes-opgezette groepeering der jongere Fransche letterkundigen te vertroebelen!

De Fransche literatuur is van een al te verrassende, rijke verscheidenheid.

Pieter van der Meer de Walcheren.

[p. 56]

Indische letterkunde.

VERHALEN EN LEGENDEN VAN HINDOES EN BOEDDHISTEN, door D^r Henriette J.W. Salomons, uitg. te Zutphen, door W.J. Thieme & C^ie.

Het is heugelijk eindelijk in 't nederlandsch een degelijke vertaling te bezitten der groote oud-Indische epische werken.

Een prachtig boek is het werk van D^r H. Salomons van inhoud en vorm. Het is versierd met vele zeer belangwekkende afbeeldingen naar Indische schilderijen van best gekende moderne Indische kunstenaars.

Ofschoon de schrijfster zulks beweert, is haar boek niet voor iedereen. Wil men het werk recht verstaan dan is een zekere kennis van Indische gebruiken en mythologie noodzakelijk. En alhoewel de schare van lezers, die belangstelling gevoelen voor al wat uit het Oosten komt, zeer uitgebreid is, toch blijven zij die voor Indië echt diep voelen, die kennis hebben van Indische volksgebruiken, van Hindoe-geloof en mythologie, een zeldzaamheid; zelfs tusschen deze die Indië bezochten of er als ambtenaar verbleven.

Opdat de lezing van dit werk vruchten drage voor een Europeaan... en voor Indië, moet de Westersche lezer naar het boek gaan niet alléén met belangstelling, maar met liefde; hij moet in Indië gelooven. Alle Indische kunst staat véél te ver van ons, dan dat wij er zouden mogen heen gaan met het verstand alleen - wat we trouwens met gééne kunst mogen doen en zeker niet met deze -. Deelt de lezer niet min of meer het mystieke leven van Indië, dan is er kans dat dit boek hem verkeerd doet oordeelen over Indisch volk en beschaving.

Wel kan voor velen de vermenging van het zinnelijke en het gewijde in de oud-indische letterkunde, stootend zijn - hetzelfde ondervindt men in moderne Oostersche werken - (alhoewel dit zeer nauw verwant is met het mystiek-sensueel gemoed van velen onder de grootste moderne Europeesche kunstenaars.) Maar mij dunkt het steeds, dat wij moeten trachten naar indische letteren te gaan in den eenvoudigsten geest, en zoover mogelijk zonder vooringenomen princiepen of gedachten. Willen wij Indië verstaan - voor zoover een Westerling dat kan - laat ons dan Indië's kunstwerk niet toetsen aan Christen moraal. Wij mogen dit werk niet verdeelen, maar het zachtjes laten werken op ons gemoed en het bewonderen in zijn geheel. Indien wij Indië naderen met de levende bewustheid onzer superioriteit, als rechters, blijft Indië's ziel voor ons een gesloten boek.

Spijtig is het dat in de algemeene inleiding, de scheiding tusschen oud-Indische gebruiken en hedendaagsche niet scherp genoeg voorkomt. B.v. ‘deze noodzakelijkheid van nakomelingschap leidt tot het gebruik dat, wanneer een man zonder zonen sterft, of zich door ziekte of zwakte, of om welke reden ook niet in staat weet kinderen in 't leven te roepen, een ander, liefst zijn broeder, zijn plaats bij zijne vrouw inneemt totdat hij een kind voor hem verwekt heeft...’

Juist daarvoor wordt over Hindoes geschreven in een zeer algemeenen

[p. 57]

zin, zoodat een oningewijd lezer, waarschijnlijk den indruk krijgt dat dit nu zóó nog gebeurt. Wat verder: ‘Immers een Hindoe heeft gewoonlijk méér dan één vrouw...’ Dit is voor de Hindoes der xx^e en vorige eeuwen volstrekt onwaar. Polygamie komt voor in wilde stammen (meest in N.W. en N.-O. Indië), maar die stammen behooren niet tot het primitief Indische of Aryaansche ras, en zijn zeker geen ‘Hindoes’.

Het voorbeeld van wetenschappelijke en godgeleerde vrouwen in Indië door alle eeuwen heen, als Khana, en Mvitrejee, (wier werken over védantieke philosophie nog geraadpleegd worden) bewijst dat de heilige boeken der Hindoes niet voor de vrouwen gesloten waren. Maar tot de xix^e eeuw en nu nog in al de lagere kasten en zelfs in de drie hoogste, zijn de vrouwen intellectueel weinig ontwikkeld; en zóó blijven, natuurlijker wijze, de heilige boeken voor haar gesloten.

Niets belet de Indische vrouw haar zelf op te werken, behalve haar eigen vooringenomen gedachten. Indien de jongste weduwen een leven blijven leiden van afzondering en ontzegging, is het omdat zij het zelf zóó willen. Maar zeer hoogstaande Indische persoonlijkheden betrachten het die gedachten te keer te gaan; o.a. dichter Rabindranath Tagore, wiens zoon een weduwe huwde.

Voor wat de Krishna legende betreft, de Sanskrietteksten zijn zeer uiteenloopend en de verschillige vertalingen nog meer. Er wordt heden over dit onderwerp in Indië veel geschreven. Sommigen maken van Krishna een laag zinnelijke figuur; door andere schrijvers, als Nobin Chandra Sen en bijzonder Bankim Chandra Chatterjee (wiens leven onberispelijk zuiver was), in zijn beroemd boek: Het Karakter van Sri Krishna, in het Bengaalsch te Calcutta uitgegeven in 1871, wordt Krishna tot het sublieme verheven. Hoe nu geoordeeld?

De Bengaalsche tekst, alhoewel minder kras van uitdrukking als de Westersche vertalingen, (vergeten wij niet dat uit het Sanskriet ‘vertalen’, in den juisten zin, onmogelijk is) gaf mij ook een indruk van zinnelijkheid; maar, het gemoed van den Oosterling is geheel verschillend van het onze, en wanneer het werken geldt, die dóór en voor hen geschreven zijn, meen ik het voorzichtiger over de zedelijke waarde ervan niet geheel zelf te oordeelen, maar ons te laten beïnvloeden door de hoogststaande Indische critici. (Al kennen wij Sanskriet, daarom vatten wij altijd de Indische ziel niet)!

De vertellingen zelf zijn heerlijk geschreven, en behouden volledig hun grootsch karakter van eenvoudigheid; op dat gebied staat D^r Henriette Salomon 's werk veel hooger als ‘Myths of the Hîndus en Buddhists’ door sister Nivedita.

Over de verhalen wil ik niet uitbreiden: echte schoonheid spreekt voor zichzelf.

Juliette De Groodt.