Vlaamsche Arbeid. Jaargang 9

[p. 185]

Het levende Oud-Antwerpen

Het St-Andrieskwartier

In het Sint Andries kwartier woont het arme slopjesvolk. De straatjes zijn hier niet de groote verkeerwegen tusschen de verschillende wijken en de buitenstad. Neen, zij zijn de enge gangen die uitliggen en wentelen tusschen de blokjes huizen, die als in een bijenkorf, celvormig naast elkaar zijn gegroeid tot een gedrongen menschennest.

Elk straatje heeft hier zijn karakter, zijn faam, zijn slechte naam en zijn eerbaarheid.

Geuren van koffie-met-melk, van dampend waschgoed, van doorregende kleeren en van gebakken visch hangen en drijven overal in de lucht.

Elk straatje heeft hier zijn snoepwinkeltje waar kleurige suikerbollen in glazen flesschen staan uitgestald naast de kleutering van goedkoop speelgoed en vuurwerk voor kermis, - zijn hout en koolmagazijn, zijn groenselkraam, zijn paardenbeenhouwerij, - waar bloedige vleeschklompen hangen en stukken geel vet, - zijn ontelbare vischhuizekens - waar labberdaan en stokvisch te koop is en des zomers lange latten tegen den gevel staan gereekt met groote witte drogende schollen.

Op gezette uren komen er stootwagens door de straatjes gereden met gebakken appelen en peren in bruine van sap overlekkende schotels of met witte manden vol zilverachtige schelvisschen, roode knorhanen, gouden haringen of grijs-blauwe, ros-bestippelde pladijzen. De koopvrouwen hebben hunne scherpe en lang-gerekte schreeuwen die de menschen uit de winkeltjes doen komen en een geflodder van kleine kinders doen wemelen over straat.

Het leven van die straatjes wordt verinnigd in de gangen, de

[p. 186]

stegen, en de hofkens. Ge gaat een laag poortje door en ge staat voor een groen graspleintje, rondom bezet met lage witgekalkte huisjes, waar altijd ievers een veelkleurig heiligen-beeldje hangt aan een muur of boven een deur, waar de achterkant der roode-berookte straatgeveltjes te zien is en waarboven de parochietoren uitsteekt en in de verte de spits der Lieve Vrouwe kerk, waaruit het verre beiaard-getinkel nog hoorbaar in deze stilte komt klinken.

Dit kwartier, lijk het samengepakt staat, met zijne afzonderlijk-gebouwde huisjes en de verwikkeling van zijn straatjes, rond de Sint Andrieskerk, heeft het uitzicht van een visschersstadje aan de zeekust. De huizekens en de kerk vormen een kompakten blok. De toren ziet bruin van het zout water uit de Schelde en tusschen de reten van de steenen kleeft het zwarte roet der vele schouwen die rooken in de buurt. Langs al de straatjes, die uitkomen op de Kloosterstraat en langs het Steegsken over den Oever en door de Waterpoort der Sint Jansvliet is de Schelde te raden aan de masten die spietsen op de lucht. In den avond en den nacht, tusschen een perspectief van voorovernijgende oude trapgevels, gaat ginder in de donkere diepte het gewieg en gedein van lichtjes op den stroom en spant boven den verren vlaamschen oever een stuk van den zwarten hemel open vol flikkerende sterren. Een nachtelijk zee-gezicht!

In de kerk zelf wordt die indruk van een visschersstadje nog versterkt. Die kerk is geheiligd als geen ander door een sterk-levend volksgeloof. Hier berust de zware zilveren pronkkast met de reliekwieën van ‘zes en dertig heiligen’. Hier komen nog vele vrouwen, vischverkoopsters en mosselleursters, in zwarte kapmantels gehuld en de witte gepinde trekmuts over het plat-gestreken haar, hare paternosters lezen en hare keersen offeren aan O.L.V. van Bijstand en Victorie. Onder den hoogen preekstoel - die een rotsachtige spelonk verbeeldt, waarboven een baldakijn van zware plooien, getorscht door hooge boomen -, is de wondere vischvangst voorgesteld. Eene waarachtige schuit komt aangevaren op de in eiken hout gebeitelde golfjes van het meer van Genesareth. In de plooien van het net ligt de spartelende vracht van allerhande visch gevangen. In de schuit nijgen de levensgroote figuren van die heilige visschers, Sint Pieter en Andries, in verbaasde aanbidding voorover naar den Christus die daar staat in zijn plooien kleed op het strand van Bethsaïde. Op dat strand, aan zijne voeten kruipen de krabben en de kreeften en staan de volle manden van staart-krullende roggen, van spartelende schelvisschen en pladijzen.

De schoonste straat van het Sint Andries kwartier is wel de lange

[p. 187]

Riddersstraat, die met haar grillige wentelingen loopt van de Sint Andries plaats naar de Vrijdagmarkt. Hier staan nog vele trapgevels; hier prijken op alle hoeken de Lieve-vrouwe-beelden onder hunne rood- of blauw- of groen geschilderde baldakijnen; hier gaan de gangen en de hofkens open; hier is ten einde die lange en smalle kronkeling, het schoonste zicht op den O.L.V. Toren.

Die toren wenkt en wenkt door het straatje en over de Vrijdagmarkt en langs de Reyndersstraat, staat hij weer recht en hoog in de diepte der enge Pelgrimstraat, boven de trapgevels der Oude Koornmarkt. In den valavond, als de hooge toren, rood als koraal of geelbleek als marmer van de ondergaande zon, boven de huizen uitsteekt en alles overheerscht, dan schijnen de donkere straatjes, waar reeds de nacht komt hangen, als zoovele sombere gangen en stegen die gaan, geheimzinnig, naar een fantastisch feest van licht, dat ginder op de groote pleinen nog openspat en waaruit de toren als een hooge gloeiende toorts ten hemel staat gericht.

De Kathedraal

De Lieve Vrouwe Kerk ligt achter de huizen der Koornmarkt, der Suikerrui en der Groote Markt, als binnen de muren van een klein gesloten stedeken, te midden het gewoel der groote stad rondom.

Het is een onstellend gezicht, zooals de toren verbazend hoog, boven de leien daken der oude huizen - in de diepte der Suikerrui en boven de trapgevels der Koornmarkt op de lucht staat gebouwd. Gezien van op het terras aan de Schelde, worden die huizen zoo onbeduidend klein, zij liggen daar als nietig speelgoed onder de verpletterende steenen massa die erboven almachtig uitsteekt.

Langs het Sint Pieterstraatje en de Melkmarkt gelijken de versleten geel-gekalkte kotjes met hunne kleine getraliede vensterkens en donkere gaten onder de dakgoot, op de laatste overblijfsels van een vroegere vesting die de rust van de kerkwijk moest beschermen. Als een tegenstelling met het drukke leven dat daar in onafgebroken stroom van menschen en wagens voorbij gaat, wuiven de oude boomen uit den hof der Dekenij hunne groene kruinen boven de inzakkende leien daken en de verkankerde geveltjes.

Maar de meest overweldigende aanblik is nog wel de kerk gezien over de ruimte en boven de huizenrij der Groote Markt op de ontzettende hemeldiepte die daar open gaat. Dat is buiten alle verhouding:

[p. 188]

de daken der kerk, de twee torens, de hooge spits, de kruisbeukkoepel, alles steekt boven de menschenwoonsten uit die verdwijnen in die overheerschende nabijheid.

Door den ring van huizen, die de muren zijn van deze rustig gesloten kathedraal-wijk, dalen langs alle kanten de smalle gangen: Quinten Matsys- en Appelmans-doorgang, het Papenstraatje en de Torfbrug, de Maalderijstraat en de twee enge passen van de Melkmarkt naar de Lijnwaadmarkt. Die gangen dalen, want de kathedraal staat in een diepte, alsof zij met al het geweld van haar zeven schepen, haar daken en haar torens den grond deed begeven en zinken.

En zie: een driehoekige markt gaat open achter de huizen-muren die men tegen de kerk gebouwd waande. Nieuwe rijen van donkerroode oude trapgevels worden zichtbaar en gelijk op elk geloten binnenhof staat daar terzij de oude waterput van Quinten Matsys met zijn bekroning van zwart-ijzeren gesmede takken en bladeren en bloemen.

In de diepte van dit plein wordt heel de statige voorgevel nu ontdekt met het gebeeldhouwde portaal en het hooge middenschip, tusschen de twee torens, waarvan de eene, links, opstreeft in de verbazende vlucht van zijne boven elkaar steigerende donkere bogen en gebloemde pinnakels.

Links en rechts, nevens de kerk, wentelen onvermoede straatjes met de oudste gasthoven der stad, alsof hier, in de schaduw der eeuwige kathedraal, alle reizigers moesten rusten van hunne lange tochten en alle wagens en paarden van de verre steenwegen onder dak gebracht en op stal gevoerd.

Gezien door de diepte der nauwe doorgangen op het plein, staat de kathedraal daar als een rotsenrif. Men bemerkt dan eerst de ontzaglijke fundamenten waaruit de torens naarboven schieten. Met hun diepten en uitsprongen en de spelonken der portalen zijn zij een branding boven de straatzee, waarlangs sedert eeuwen het nietig en hulpeloos bewegen gaat van rollende wagens, van sleurende paarden en voortjagende menschen. Boven al die kriebelende kleinheid steekt de eene toren zijn subliem gekroond hoofd tot in de wolken. Zijn steenen zijn langs voren gebleekt door de jaren. De regens hebben ze uitgemergeld. Hij draagt geduldig den zonnebrand tot de laatste stralen nedernijgen en alles reeds duister werd in de straten. De winden huilen door zijn galmgaten en doorluchtige kroon. In den avond en den nacht, als de vensters in de lage huizen rond het pleintje geel en rood beginnen te branden, wordt de toren als een stoere en sombere reus die suffend aan 't droomen is heel hoog daarboven in de duistere

[p. 189]

lucht en van tijd tot tijd als een zinneloos geworden koning Lear, een simpel liedje zingt, bij zichzelf alleen over de wijde zee van den nacht boven de daken. Maar op de groote feestdagen, als blijde zon de geveltoppen en de pleinen gaat vergulden, als volk rumoert door de straten, als uit volle kopers de muziek-marschen tegen de vensterruiten schetteren, als alle vlaggen uithangen en, in flapperende slingers, - rood en wit en blauw en groen en geel, - gaan wiegen van den eenen mast tot den anderen, op alle schepen, langs de onafzienbare Schelde-kaaien, als Carolus dan luidt met zijn vollen bronzen toon, dan wordt de toren de al-regeerende dictator, de goede dwingeland, en zijn dreunend gelui de stem zelf der stad die brommend bonst en doordavert al de steenen.

Jozef Muls