Vlaamsche Arbeid. Jaargang 8

[p. 252]

Hugo Verriest

Niets geldt zoo zeer voor de menschen op den aardbodem, dan het zelfstandig streven, het zich-geven aan eene algemeene noodwendigheid.

Wij noemen hier, algemeene noodwendigheid het ‘stambewustzijn’.

Of het wakker maken van het stambewustzijn eene noodwendigheid kan genoemd worden, hoeft niet bewezen te worden.

Beschouwen wij enkel dit: de volkeren op den aardbodem bewonen allen eene bepaalde landstreek door bijzondere kenmerken vastgesteld: klimaat, aard van den bodem, voortbrengselen enz. Dezen verplichten de bewoners die of gene levenswijze aan te nemen. De beschaving, de wetenschap, de kunsten en letteren zullen daarvan afhankelijk zijn.

Barbaarsche volkeren, zijn die welke geene beschaving hebben. Hun diep zelfbewustzijn dient opgeleid te worden. Zaken van stoffelijken aard komen alleen bij hen in aanmerking. Daarom ook staan ze op den laagsten trap der menschelijke ontwikkeling.

Stammen zijn beschaafd, wanneer zij zich eene levensvaardigheid hebben opgemaakt, in nauw verband met hunne landstreek, wanneer hunne levensbehoeften de werking van alle menschelijke vermogens vergen. Daardoor kunnen zij zich de grootste som geluk geven welke de mensch op aarde genieten kan.

Hun zelfstandig zijn en het uitstralen van gezonden invloed is hunne kracht en de oorzaak dat ze hoog staan op de ontwikkelingsladder.

Door ‘geluk en genieten’ moet hier niet begrepen worden: dat geluk, welk verkregen wordt door verdorvene en hartstochtelijke gewoonten, die stam en mensch in hun eigen en hunne nakomelingen verzwakken, doch wel dat genot en geluk, dat het menschelijk bewustzijn verdiept, verruimt, veredelt en daardoor ook in rechtstreeksche samenwerking is met natuur- en geesteswetten.

Gewoonten en levenswijzen, tegenstrijdig met die geestes- en natuurwetten, zijn de oorzaak der ontbinding van de innerlijke bestanddeelen der ziel van een volk, van een individu.

Dat volk dat geene ware levenskracht meer bezit, wordt door de

[p. 253]

vooruitstrevende menschenmassa niet meer in aanmerking genomen.

Verzwakt, verstooten, verdrukt, verwatert het weerstandsvermogen. Natuur- en geesteswet is niet meer de levensbron. Gewoonten en levensbegrippen, vreemd aan de streek, dringen in en dooden alle plichtbesef. ‘Plichtbesef’ het innerlijk bestanddeel, is niet meer; het zelfbewustzijn is zonder vasten grond en heeft gebrek aan aanpassend geestes- en gemoedsvoedsel. Door zedelijk verval is de stam de barbaarschheid nabij.

_**_*

Om wederom de vroegere hoogte te bereiken, den eerbied en de waardeering op te wekken, moet gansch de weg van onbeschaafd en miskend ras, beloopen worden, tot dien van levenskrachtig volk. Er moet opnieuw beleefd worden, de schimp en spot en razernij van den indringer. Er moet opnieuw gezwoegd en gestreden worden, door dagelijksche inspanning en onverpoosd willen en werken. Opnieuw moet verkregen worden de levensvorm eigen aan dat volk, op die plek der aardkorst om in en door dien vorm te komen tot de hoogst mogelijke ontwikkeling, daar waar men van het betrekkelijke vertrokken zijnde, gekomen is tot het algemeene, waar de beschaving eenen wereldschen vorm verkregen heeft en dit alleen door den drang naar volmaakter ontwikkeling van het menschelijk bewustzijn, met altijd als grondvest, den ‘eersten steen’, gelegd door den oerstam.

De herwording van een tenietgaanden stam is dus niet het gevolg van een betrekkelijk feit.

De gebroken gulden ketting der overlevering van het stambewustzijn en dezes hoedanigheden, aaneenschakelen, geschiedt niet door de willekeurige werking van een individu. Veel dieper heeft dit zijn ontstaan, en wel:

In het gemoed, in de ziel, waar ieder eene heilige en ongeschonden plek heeft en waar berust, het oersap, onvergankelijk nalatenschap van onzer voorvaderen heldenstrijd ter overwinning van duisternis en zelfzucht.

Het kwijnende hart door onderdrukking en vernedering, door verminking en overmatig indringen van vreemde bezinksels in uitersten nooddruft gebracht, wordt enkel uit zijne verdooving gewekt door de knagende pijn der diepe wonde langs waar de oersappen als bijtende zouten de verkankerde lippen afknagen.

De herwording is bij een volk een algemeen feit. Te alle kanten ontstaan er stralende schichten van diepe verontweerdiging. Eerst

[p. 254]

nauw zichtbaar, doch groeiend in kracht en duur en lichtvermogen. Als een aankomend onweder in de verte hoort men den rollenden donder, als ver kargebol. Horizon en hemelspan verdonkeren en wekken zenuwspannende toestanden. De oerziel, met menschenbloed heldhaftig opgebouwd, door onrustwekkende gevoelens en gedachten, spreekt tot het sluimerend zelfbewustzijn, dat geeuwend en uitrekkend zich opricht.

Eens daargekomen is het terugtrekken bijna niet meer mogelijk. De onmetelijkheid der taak en de schijnbare onoverkoombare moeielijkheden doen terug deinzen. Doch iets statigs en plechtigs, diep in ons, als een van overal komende drukkende kracht, duwt vooruit, opent geest en gemoed en doet meêdoogend de ellende der teneêrgedrukte stamgenooten oprijzen.

Onvergetelijke oogenblikken waar het zien van zedelijken en geestelijken ondergang, brandend in het open gemoed zijn binnengedrongen als bitterdroevige doch lavende druppelen. Bitter door de pijn, doch lavend als krachtgevend middel.

Nimmer zal voor oogen verdwijnen, het beeld van droefenis maar ook nimmer zal uit het gemoed gaan, de plicht tegenover zich zelve en zijn volk en zijn stam en tegenover geheel het menschdom.

Dit plichtgevoel zal spreken van zelfstandig zijn in denken, voelen en handelen, naar eigen aard en zeden; zal zeggen dat, door gelijkheid van aard en zeden, en dorp en stad en streek, den mensch heilig zijn, omdat hunne vrijheid de zijne is, en de zijne de hunne; dat alle vreemde levenswijze of mode in denken en handelen vijandig zijn van vrede en rust en innerlijk geluk.

Dat ieders plicht is: werken tot het verheffen en het veredelen van zich-zelf en daardoor ook van anderen en van zoo goed mogelijk te doen, wat moet gedaan worden. Dat de geestelijke, zedelijke of stoffelijke minderheid van anderen den geheelen stam treffen en dat dit alles niet moet geschieden om zelfstandig en vrij en ontwikkeld te zijn, maar omdat het de eenige en algemeene plicht is van den mensch, het zelfbewustzijn te verheffen om het dieper en juister begrip van het Eeuwige en onvergankelijke te verwerven. Begrip dat de onuitrukbare overtuiging in het gemoed neêrlegt van het ‘vrede en geluksbestaan’.

_**_*

Hij, die op het oogenblik der herwording van een volk ter wereld gekomen is en vóór zijn oogen het beeld van stoffelijke zedelijke en geestelijke armoede van den stam heeft zien oprijzen, hij die

[p. 255]

getroffen en geroerd is door de minderheid van zijnen evenmensch en stamgenoot, kan dan ook wanneer hij 't hart op de rechte plaats heeft, niet meer te kort blijven aan zijnen plicht als mensch en stamgenoot. Zijn leven lang zal eene poging zijn door woord of daad of wat het best bevalt, het diep gevallen plichtbesef te wekken bij al wie hooren kan en zien en voelen. Het zal voor hem een apostolaat en heilig levensdoel zijn. En nimmermeer tot aan den dood zal er gerust worden. Trots alle moeilijkheden en tegenwerkingen van allen aard, stoffelijke en geestelijke, zal maar een ding gelden: den ontredderde de hartklopping doen gevoelen die van in den oorsprong de kern is geweest, het innerlijkste levensbeginsel.

Met diep betrouwen in de toekomst en eene groote hoop in het gemoed, zal hij dagelijks onverpoosd en geduldig werken om het grootsche doel en op Gods genade.

Het zijn immers toch ook menschen zoo als hij, die een klaar begrip en inzicht kunnen hebben van wat ze zijn, kunnen zijn en worden, en van wat niet mag zijn van wege de natuur en de Almacht zelve, zij die zoo misvormd en misleid, en wangedrochtelijk voorkomen, zoowel die in weelde verkeeren, als die in armôe gehurkt hun leven slijten.

Ja, zonder rust is hij, die eens gevoelt wat vreemde overheersching is, en nimmer meer ontgaat het schimmige beeld van vreemden dwang op den ontaarden stam.

Overtuigend is hij dan ook, medeslepend toonbeeld, geestdriftig levensgezel; hij die eens de zending begreep van mensch en stamgenoot.

Welke andere plaats dan ook kan men aan Hugo Verriest geven zoo niet die van geestdriftig, overtuigend en medesleepend toonbeeld voor Vlaanderens herwording!

Onverpoosd, gansch zijn leven door, naar het voorbeeld van zijnen meester, den grooten werelddichter Guido Gezelle, heeft hij gestreden. Het goede zaad heeft hij geworpen overal waar hij immers kon. Met weerdige begeestering heeft hij de sluimerende oerkracht zijner medemenschen aangewezen en opgeschud en dit met eene wondere welsprekendheid en menigvuldige geestrijke beelden. Hij heeft de wonden van zijn volk, de oorzaak en de middelen tot ontsmetting aangetoond.

_**_*

Lang en bijna mager opgeschoten, iets wat verdikt met de jaren,

[p. 256]

fier doch zonder verwaandheid. Het hoofd recht op de kloeke schouders, de fijne haviksneus, scherp vooruitgebogen, verraden, eenen wakkeren en slimmen mensch; de oogen die strak op het doel in de wijde en ruime geesteswereld gevestigd blijven, scherpziende oogen, die ook minnelijk en medegevoelend kunnen toezien, oogen waardoor zijn breede en mêedoogende ziel uitvloeit, oogen die de heilige verontweerdiging van zijn gezond gemoed zullen uitstralen, die om zoo te zeggen de kracht schijnen te bezitten in het donker der toekomst te dringen, de glorie ziende die den stam te wachten staat; die scherpziende oogen, waarboven kalm en grootsch het breede voorhoofd zich verheft, waarachter kokend als in een vulkaan de ruwe beelden en zoete zinsvormen worden gaar gemaakt. Dit alles, en neus en oogen en voorhoofd, onderlijnd door een met dunne lippen omzoomden kleinen beweegbaren mond, boven eene kortafgeteekende, ietswat vooruitstekende koppige kin, een mond, waaruit eene onzeggelijke schat van vurige overtuigende welsprekendheid kan vloeien, dat alles, zeg ik, komt mij vóór als van een edel mensch, die bewust en gelaten doet wat zijne medelijdende ziel hem ingeeft. Soms komt hij me vóór met het uitzicht van eenen roofvogel, bijtend en pikkend, dan weer eens fijn schertsend of goedwillig en geestig als een meester; soms ook vermanend of verkondigend op profetischen toon. Doch het volledigst vertoont hij zich, Hugo Verriest, in zijne volle waarde van zielroerenden strijder, wanneer het geldt de schoonheid van Vlaanderens ziel en van Vlaanderens taal; wanneer hij overstelpt is van Goddelijke poëzie en iedere toehoorder, onweerstaanbaar het spel volgt van zijn fijngeslepen lippen, die wijd open of bijna toegenepen, rond vooruitstekend of platgedrukt en gerokken zijn op de mondholte, dit alles naar gelang der klanken en tonen, noodig om den geestesrythmus te verkondigen der diep geroerde ziel die trilt door Vlaanderens herlevende oerziel in het begeesterende lied van Guido Gezelle.

Zoo komt me Hugo Verriest vóór als mensch.

Raymond De la Haye