Vlaamsche Arbeid. Jaargang 7

[p. 37]

Vlaamsche Arbeid

Muziekkroniek

Het Vlaamsch Kwartet. - In mijn vorige bespreking over toonkunst heb ik in den aanvang de bemerking gemaakt dat bij de ontwikkeling der Vlaamsche muziekkunst werk van allerlei vorm en karakter tot stand gebracht wordt, daarbij denkende aan de Maatschappij der Nieuwe Concerten, de Maatschappij der Symphonische Volksconcerten, de oprichting van het Vlaamsch Zangtooneel met als onmiddellijk gevolg van groot belang de schepping der Vlaamsche Zangspelen (Winternachtsdroom, Prinses Zonneschijn) en wat zich verder hier aan menschen en werken een weg heeft gebaand en doen kennen. Nu zou ik er ook het Vlaamsch Kwartet willen bijvoegen. Het Vlaamsch Kwartet - ik had het dikwijls met lof hooren noemen, lof die mij volkomen gegrond toescheen omdat mij eenige der medespelers als ernstige werkers bekend waren. Nu hebben zij een arbeid van beteekenis tot stand gebracht door uitvoering van al de kwartetten Beethoven's onder weglating, om onbekende rede, van het 16^de kwartet (B. hard). Het is noodig dat hier een oogenblik bij worde stil gestaan al kan het bespreken van zulk een werk in een tijdschrift slechts in algemeenen vorm geschieden waarbij beoordeelende op- en aanmerkingen ten uiterste moeten worden beperkt.

Anatole France heeft in een van zijn boeken de toekomst besproken die volgens hem aan de verschillende kunstuitingen te wachten staat. Is zijn oordeel juist, iets wat volstrekt niet zeker maar altijd mogelijk is, dan is de letterkunde, het drama in de eerste plaats, ten doode gedoemd. Hij verwacht dat de mensch eenmaal tot zulk een evenwicht van neigingen en daden zal komen dat wat ons nu als schokkend verbeeldingsleven het grootste belang kan inboezemen door de menschheid van dien tijd klein, onbeduidend en vooral onbelangrijk zal worden gevonden - een verwachting die, een oordeel dat wel waard is gedurende een rustig schemeruurtje te worden doorgrond en overwogen. Maar de belangstelling die zich ter eene zijde afwendt zal zich ter andere zijde voelen aangetrokken door de muziek en dan vooral door de muziek in haar schoonste uitingen: de symphonie en het kwartet - een

[p. 38]

tweede verwachting, ook weer onzeker maar verbonden aan een juist oordeel. In de symphonie is de muziek het rijkste aan klankschakeeringen, aan wat dikwijls overdrachtelijk kleur genoemd wordt. In het kwartet is de klanksoort eenvormig (die van het snaarinstrument) maar zij is zoo rijk aan uitdrukkingsvermogen dat alleen de menschelijke stem haar meerdere is. De altviool en de cello zijn door de diepere lagen waarbinnen hun toonenreeks zich beweegt aan zekere perken gebonden maar wat kan er niet lachen of weenen, lokken, streelen, bidden of droomen, wat kan er in één woord niet leven in het spel van een viool. Het is die rijkdom aan uitdrukking die bij voorbeeld Ysay maakt tot zulk een onovertrefbaar violist. Zijn spel is minder klassiek in de beteekenis van feilloos volmaakt dan dat van Kreisler; in technische vaardigheid zullen zoowel een Myscha Elman als een Kublic hem de meerdere zijn maar zijn boogstreek is van zulk een uiterste fijngevoeligheid dat zijn viool zingt als ware zij begiftigd met adem en leven. Geen oogenblik blijft de toon zich zelve gelijk. Zij klimt, zij daalt, verdooft in een gefluister dat nog altijd wemelt van schakeeringen, zet zich uit, hier gloeit zij, ginds wordt zij een vlam van alles doorbrandende hartstocht maar zij zal weer minderen, verstillen, verzachten, wegvloeiën, rustig deinend, kabbelend, spelend en streelend en u alles schenkend aan schoonheid en vreedzaamheid wat natuur u kan schenken met zonnelicht en groen. Ik heb tot nu toe slechts één kunstenaar gehoord die zoo kan spelen - Ysay - maar die heeft mij dan ook doen begrijpen wat vioolspel is. En een kwartet is een samenspel van vier violen met dien verstande dat van de vier instrumenten er twee zijn die een anderen toonomvang hebben. Wat een ideaal-schoon samenspel kan hiermede worden bereikt. De klanksoort is natuurlijk veel eenvoudiger dan die van een orkest maar dat wordt vergoed door eenheid, zuiverheid, door dat onmiddellijk aansprekende waardoor het geluid van de viool zich van dat aller andere instrumenten onderscheidt. Het zijn die verwonderlijk weinig gewaardeerde hoedanigheden die mij deden zeggen dat de woorden van Anatole France zulk een juist gevoel voor muziek aanduidden, iets dat ondanks een druk bezoek aan opera- en concertzalen een schaarsch gevonden gave is. Ware het anders, de uitvoering van kwartetmuziek zou veel meer belangstelling wekken dan nu het geval is. Er is maar weinig publiek voor te vinden. Ik heb vaak muziekliefhebbers bij het woord ‘kwartet’ een bezorgd gezicht zien zetten. Somber werd dan gesproken over zwaarte, hoogte, diepte, over ‘moeilijk te verstaan’, soms wel over droogte. En die theoretische bezwaren worden in de praktijk omgezet in handelingen van ontkennenden aard. Wordt een kwartetavond ingericht dan blijven de muziekliefhebbers thuis. Dit lijdelijk verzet is zoo algemeen dat de afdeeling voor kamermuziek van de Maatschappij der Nieuwe Concerten na het eerste jaar verplicht is geweest het aantal kwartetuitvoeringen te verminderen. Daarom kan het ook niet genoeg

[p. 39]

op prijs worden gesteld dat hier vier jonge kunstenaars het hebben aangedurfd zestien kwartetten van Beethoven uit te voeren. Het was toch wel te voorzien dat zulk een onderneming niet met goud zou worden bekroond en dat had nochthans wel hebben mogen zijn want zij hebben hard en degelijk moeten werken om tot den uitslag te komen dien zij bereikt hebben. Want die uitvoeringen zijn goed geweest. Dat zij volmaakt waren zou ik niet durven getuigen. Ik zal een ernstig gebrek en eenige fouten moeten aanwijzen maar waar ik onbevangen mijn meening uitspreek handel ik in de overtuiging dat alle eerlijke en duidelijke kritiek een kracht ten goede is. Laat er mij bijvoegen dat het een grievende onrechtvaardigheid zou zijn moesten tekortkomingen misprijzen opwekken, te meer nog daar de taak van het Vlaamsch kwartet zoo zwaar en weinig loonend is geweest dat het werk van maanden niet veel anders heeft opgeleverd dan erkentelijkheid.

Wat voor mij in de uitvoeringen zich het onaangenaamste heeft doen gevoelen is gebrek aan warmte. De crescendi werden ook daar waar het niet noodig was met een zekere schroom gespeeld. De piani en dubbele piani klonken bij oogenblikken wonderschoon maar een dubbele forto waarbij het geluid als met geweld door de zaal sloeg, de ruimte vullend tot in de diepste hoeken, een dubbele forto waarbij de klank u omtrilde en de voelbare gewaarwording gaf dat hij als iets tastbaars rond u heen golfde, die heb ik niet gehoord - is mij geen enkelen maal te genieten gegeven. Nochthans waar Beethoven dubbel forto voorschrijft behoeven de uitvoerders zich niet te sparen. Ruw spel is natuurlijk altijd verkeerd maar geef klank, geef desnoods klank dat de ruiten er van rinkelen!

Een der leden van het Boheemsch strijkkwartet moet eens, in Amsterdam zijnde, de opmerking gemaakt hebben dat de piani van het orkest van Mengelberg die van een kwartet nabij kwamen. Als antwoord werd hem toen verteld dat de forti van het Boheemsch strijkkwartet die van een orkest bijna evenaarden, een gezegde dat niet veel vleierij bevat zooals menigeen zou kunnen meenen. De Bohemers of het Schörgkwartet kunnen bij oogenblikken de zaal doen daveren en nogeens - dat is geen ruwheid maar mannelijke kracht.

Ook is er bij het Vlaamsch kwartet gebrek aan eenheid - eenheid van opvatting en eenheid van klanksoort. Het is gebeurd dat de cello een muzikalen zin op geheel andere wijze behandelde dan de alt die alweer anders ‘phraseerde’ als de tweede en eerste viool. Zoo, om een bepaalde aanwijzing te geven, werd het thema van de eerste variatie uit het andante cantabile van het A hard kwartet (op. 18 n^o 5) door van Sintruyen rustig en zelfs eenigszins mat gespeeld. Distelmans nam het thema over, maakte een creszendo met een klemtoon op de g achter de versiering en wat te voren droef klonk werd nu opgewekt en fleurig. Merkbaar was ook het klankverschil tusschen de vier instrumenten. Vooral in de pizzicati werkte dat hinderlijk. Dan zinderde de

[p. 40]

cello als een gong terwijl de overige instrumenten er bovenuit knapperden. Maar genoeg. Het lust mij niet lang te spreken over nauwlijks te vermijden feilen waar zooveel goeds tot stand is gebracht. Ik heb op die avonden onbeschrijfelijk genoten maar ik zou veel meer luisteraars hebben willen zien. De zaal was telkens goed bezet maar zij had kroppensvol moeten zijn. Vlamingen kom toch eens uit uw schulp! Er wordt zooveel aangeplakt en nog veel meer gemanifesteerd maar het kunstleven dat aan de Vlaamsche beweging haar beteekenis zou moeten geven wordt niet gekend of niet geteld. Het zou nochthans uw schild en uw wapen moeten zijn. Wat door het Vlaamsch kwartet gedaan is heeft meer waarde dan een kilometerlange betooging en daarom worde het hier toegeroepen een rond en welgemeend: Heil!

Ruth Klop