Vlaamsche Arbeid. Jaargang 5

[p. 468]

Vreemde Arbeid

Kunstkroniek

Indrukken van de ‘Salon d'Automne’ te Parijs. - In één der reuzengebouwen die overgebleven zijn van de wereldtentoonstelling in 1889, heeft dit najaar de Salon d'Automne haar achtste expositie gehouden. Het is mijn voornemen, u eenige indrukken te vertellen; eerst van de schilderijen, daarna van de Fransche kunstnijverheid, die men er vindt in verband met de groote afdeeling van toegepaste kunst uit Munchen. De catalogus van de schilderijen stijgt tot het respectabele nummer van 1235, Er zijn inzenders van alle landen - ook eenige landgenooten.

Wat is een noodzakelijk gevolg? Dat onmogelijk alles zuiver en aandachtig door den bezoeker getoetst kan worden. Er ontglipt hem veel, en meer dan hij wil. De eindelooze zalenreeksen interesseeren eerst, vermoeien dan, tot men zich aan het eind onmachtig voelt, om alles in zich op te nemen. Men komt een paar maal terug en begint van een anderen kant: dezelfde gewaarwording. Ik meen daarom, dat het 't beste is, u een totaal-indruk te geven, zonder lang stil te staan bij namen, of beschrijving van enkele schilderijen afzonderlijk. En dan heeft mij het sterkst dit getroffen: dat er wel degelijk een zekere eenheid te bespeuren is in het streven van de honderden kunstenaars wier werk hier is bijeengebracht. Het spreekt van zelf, dat bij zeer verschillend kunnen en willen, de uitingen uiteen loopen, toch: er loopt één groote lijn doorheen. In welke zaal men ook sta: daar is altijd een eender zoeken naar meer licht, naar nieuwe oplossingen voor de schaduwen, naar dieper gloed, naar frisscher compositie. Zooals in Holland Vincent van Gogh nawerkt, zoo is diezelfde richting uit alle landen aanwezig.

De schilderkunst is oud geworden, men vindt geen bevrediging meer, men zoekt andere kleuren, andere samenstellingen. En een felheid slaat u tegen: een ruwheid van teekening, een overdrijving van het licht. De natuur is dezen kunstenaars niet genoeg: ze willen meer. Ze gooien de verf op hun doeken, ze laten de zon heftig kaatsen en hun schaduwen hebben iets bars: er zit nergens rust is, nergens bezonkenheid. En op deze wijze is wel wat verkregen: enkelen

[p. 469]

reikten tot deze nieuwe schoonheid, ze geven een ontroering om hun durf zóó het schrille licht aan te pakken, zóó het neer te zetten. Maar helaas! wat is er van de groote rest terecht gekomen. Het is angstig na te gaan, waar deze kunst op uit moet loopen, of wellicht: waar ze al op uitgeloopen is. Want hoevelen, die er met of zonder talent geheel aan ten onder zijn gegaan. Wie zich van de direkte natuur afwendt, moet wel buitengewoon sterk staan. Die moet een vasten schat in zich weten en heel sterk zijn.

Deze tentoonstelling is bedroevend, omdat we zoo oneindig veel te zien krijgen, dat onrijp is, zonder eenige voorstudie, terwijl het zich met een air van meesterschap voordoet. Toen wij in den Rotterdamschen kunstkring van Rysselberghe mochten genieten, was het of nu een uiterst van lichteffecten, van de straling der zon gegeven werd. In Parys is men daar veel overheen, maar tegelijk is de kunstwaarde gedaald. Het peil staat lang zoo hoog niet meer: men komt voor werk, dat absoluut niet af is. Er schuilt een groot gevaar in de beweging van een groep schilders, die zoo overtuigd zijn van hun eigen genie, dat ze noch studie, noch onderricht of kritiek meer noodig achten. Integendeel: dit zou hun ongerept talent kunnen schaden. Zij zetten zich eenvoudig voor een ezel en beginnen dan in vage kleur-vegen te werken, de rest komt vanzelf. Ze willen als kinderen blijven. En om van de meesters in de musea vol ootmoed te gaan leeren, achten ze overbodig. Hun eigen geknoei is van het meeste belang. Zoodoende wordt er de grootste prul-kunst gefabriceerd. Een treurig bewijs daarvan levert deze expositie. Hoeveel kaf onder het koren! Wie geen talent heeft, verbeeldt het zich en al treft men deze waan ook elders, dan geeft het vaak niet zulke stootende uitkomsten als met deze begrippen. En wat grooter ongeluk is: Wie wel talent heeft, brengt het niet heel veel verder door de afwezigheid van techniek. De teekening telt niet meer mee: die kan verwaarloosd worden. Maar in welke kunst doet inspiratie alles! Neen, als de schilderkunst dood is, zal ze zoo niet herleven. Niet, wie zich alwijs, maar wie zich nederig zet voor de natuur zal haar grijpen.

Tusschen het in den overvloed sporadisch-mooie werk, zijn de excessen soms pijnlijk. Ik wil er u een enkel staaltje van vertellen. Er zijn twee stukken van een Franschman: Mattise, die u in de zaal tegemoet schreeuwen. Stel u voor: een groot doek, waarop van onderen egaal hard-groen is gezet. Daarboven in golvende lijn gemeen hemelsblauw met een paar figuren zonder eenige teekening, die niet staan en niet zitten, en een steen-kleurtje, dat vleesch moet weergeven. En toch wilde een artist beweren, dat er misschien meer lijn in zat, dan men zou denken. Ja waarlijk, je kunt 't nooit weten! Een ellendigen indruk geeft ook de zoogenaamde kubist. Zijn hoekje wordt door nieuwsgierigen druk bezocht, maar gelukkig degene, die weet wat hij ziet.

Deze arme kunstenaar heeft de bizarre uitvinding gedaan, dat we feitelijk

[p. 470]

alles als een kubus bekijken; dat elk vlak, elk lichaam uit een opeenhooping van kubussen bestaat, en dit wil hij bewijzen.

Er is meer zoo. Men weet vaak niet, of een stuk misschien als karikatuur bedoeld is, ja of neen. Ik zal u niet langer bezighouden met de beschrijving van deze gedegenereerde kunst; het blijkt ten slotte waarlijk onmogelijk, elk streven te waardeeren.

Ook zou ik uitgebreid worden, als ik u van de beeldhouwerken of andere onderdeelen ging vertellen. Daarom nog slechts een praatje over de Münchensche afdeeling.

Duitschers in Frankrijk! Ik zal u het bewijs geven, dat de rassenhaat nog fel kan zijn. Het October-nummer van ‘l'Art décoratif’ is geheel aan de tentoonstelling gewijd. Met alle mogelijke waardeering voor wat Fransch is tracht de schrijver Louis Vauxcelles op allerlei manieren het Duitsch element dood te bijten. Hij heeft er geen woorden genoeg voor, en wel voornamelijk, waar hij de Duitsche met de Fransche meubelkunst vergelijkt. Nu geloof ik, wat juist bij de meesten van ons, onpartijdige Hollanders de Munchensche kamerinrichtingen het zullen winnen. Zonder alles onverdeeld te bewonderen: (een Duitscher wordt gauw bont), krijgt men een gevoel van eerbied voor het ernstige zoeken van deze kunstenaars. Er is een slaapkamer in roomkleur met even blauw-grijs combinatie, die uitmunt door vroolijke frischheid, hygiëne en doelmatigheid. De vormen zijn zonder pretentie, de tint is waarlijk héél fijn, en het praktische van een dubbelen muur die van onder uit verschillende kasten en kastjes bestaat en bij de deur in een diepen boog eindigt, is bewonderenswaardig van vinding en nauwkeurige uitwerking.

Ook de kasten voor de eetkamer heeft men op een gelukkige wijze opgelost. De muziekzaal mag wat groot en kaal zijn: in een hol vertrek klinkt alles veel mooier en het gezellige is toch verkregen door een grooten hoek. Hier vooral trekt onze waardeering de kleine nis, waar het orgel in staat. Die nis is van een plechtige rust. Zij steunt op zware zwart-ebben pilaren: waartusschen donker paarse gordijnen en is in een fijn-grijze tint. Louis Vauxcelles ontdekt aan alles een groot tekort, maar het meest kenschetsend is wel zijn uitspraak over de bibliotheek: ‘Jamais parole spirituelle et gaie ne pourra être prononcée dans cetté salle solennelle.’ Het mooie van deze bibliotheek is juist, dat hij met zware donkere meubelen en groen-leeren stoelen tot studie wil dwingen. Ik denk even aan de bibliotheek uit ‘The Philanderer’, van Shaw, waar borden met reuzen-letters: Stilte, stilte zijn opgehangen. Maar de Franschman vindt het alleen noodig, dat men er geestige dingen zegt!

Wat hebben de Fransche kunstenaars in ruil gegeven? Zeker niets. dat beter is. Hun eetkamerinrichtingen zijn conventioneel, de vorm een beetje zus of zoo, met gewoon een buffet, tafel en stoelen. Hun slaapkamers zijn heelemaal niet buitengewoon, en van de luxe en weelde die Louis Vauxcelles bij

[p. 471]

de Duitschers miste, is niets te merken. Het zijn meer of minder goed geslaagde meubels, in een kamer gezet, terwijl de Duitschers veel meer hebben getracht een onafscheidelijk geheel te krijgen. In de fransche afdeeling ook niets dat erg practisch is en dit mag men toch wel degelijk van een gebruiks-voorwerp eischen. Aan den anderen kant hebben zij het gezocht in het bizarre, het buitenmissige. En dan laten de uitkomsten ons óf koud, óf wij worden een oogenblik door het grillige en het felle van de kleuren geboeid. Maar niets zal op den duur aan een meubel zoo vervelen en hinderen, dan dat het zich door zijn grilligheid gaat opdringen. Het ergerlijkst in een paar kamers zijn wel de ontwerpen voor groote stukken behang door Pierre Bonnard: afschuwelijk van kleur, hard en gemeen geteekend, zoodat men even de gewaarwording kan krijgen, of men in een stoom-caroussel te land was gekomen!

De Franschen vinden te gauw iets mooi, dat alleen buitengewoon is en nog lang geen aanspraak op schoonheid kan maken. Zij achten dit van meer belang dan een noestig voortwerken in een bestaande richting, zooals de Muncheners het trachten.

Louis Vauxcelles verwijt het hun ernstig, hij heeft overblijfselen uit oude stijlen, maar: gewijzigd en toegepast, ontdekt en komt daarom tot de conclusie, dat 't mindarwaardig is. Staan wij in onze ideën hier niet aan de zijde der Duitschers?

Het is waar, sòms is er te angstvallig aan het oude vastgehouden, vooral door de leerlingen van de Münchensche kunstnijverheidsschool in de afdeeling voor beeldhouwwerk en reliefs. Maar dat is dan ook slechts werk van beginnenden, die zich later na ernstige studie vrij kunnen ontplooien. En vaak al, komt men voor een verrassende voortzetting te staan, waarvoor wij niets dan lof moeten hebben. Ik zag bv.: een alleraardigste gevelsteen voor een vleeschhouwer; een stier, heel origineel behandeld in zandsteen. 't Was iets nieuws en herinnerde tegelijkertijd aan onze oude gevelsteenen... Moet men niet blij zijn, dat deze kunst weer blijkt te herleven? Ook bij het aardewerk was veel moois, onder meer in die warm-bruine kleur, die de oude baardmannetjes vertoonen. En zoo zou ik u nog veel kunnen opnoemen van het porselein, de handwerken, geweven stoffen, borduur en batik-kunst, het kralenwerk, het nieuwe gebrand-glas-in-lood, van de bijouterieën en het leerwerk.

Nog een woord over theaterkunst: Zelfs Louis Vauxcelles weet daar waardeerend over te spreken: ‘Une nouvelle et agréable surprise nous attend à la salle du “Münchener Künstler Theater”. Nos invités, cela n'est point niable, sont plus forts que nous en ce qui concerne l'art de la machinerie, de la mise en scène et du costume de théâtre. Chez nous, sauf de rarissines exceptions, les salles de spectacle ont été mal établies quant à l'hygiène, le confort et l'accoustique.’

En verder: ‘Les décors qu'on nous présente ici du Faust de Goethe, des

[p. 472]

Oiseaux d'Aristophane, du Marchand de Venise et d'Hamlet valent qu'on les étudie et qu'on les admire.’

Inderdaad, het is knap en bemoedigend, wat wij te zien krijgen. Behalve de mooie decor-ontwerpen, waarin alles wat vulgair of overdadig is, werd geweerd om tot een grootsch en sober geheel te komen, bijvoorbeeld met mystieke gordijnen; en de geestig-gesneden houten janklaassenpoppen, troffen mij de teekeningen van hoofdfiguren uit stukken afzonderlijk. Die zijn op grauw karton, de kleuren voor het kostuum aangegeven en het geheel er even met een andere kleur uitgehaald. Maar het aardigste is wel, dat ernaast een lapje hangt van het kleed, zooals het in werkelijkheid geworden is; dus eerlijk en duidelijk het resultaat naast de fantazie van den ontwerper. Van dit theater in München mogen we nog veel verwachten!

Jo Lajoost

Parijs, November 1910.