Vlaamsche Arbeid. Jaargang 5

[p. 217]

Een Tijdloos Geslacht
Proeve van inzicht op een letterkundig verval

De personnagies van dit geslacht figureeren op den achtergrond der vlaamsche literatuur als schimmen, die verlangen de Styx over te steken maar wien de roeispaan van Caron tegenhoudt. In den omtrek van een erkend en talentvol letterkundige, musicus of kunstschilder slenteren zij met voorliefde en dan nog bij voorkeur in het openbaar, opdat het publiek deze goede dingen in hen meenen zou die ze eigenlijk zelve geheel missen.

Gaarne offeren zij op het altaar der vlaamsche Muzen een ontroerend huldedicht aan de verdiensten van een overleden vlaamsch dichter, dien ze tijdens zijn leven met een glimlach van onderschatting gestadig hielpen miskennen of zonder aandacht voorbijgingen.

Dit verschijnsel is zeer typisch. Zoo zij zich in de waarde van den tijd bedriegen, missen zij de gelegenheid vooraan hun tijd te gaan en omgekeerd is dit even waar.

Nog meer zijn deze beide dingen te samen waar: de tijd is hen ver vooruit en zij wijd achteraan, terwijl ze niet voldoende onderscheiden die geestelijke waarde van den tijdsinhoud.

Ik verbeeld mij hen als onbekwame legerhoofden die door een gebrek aan krijgskundig inzicht en een gebrek aan goede oogen, de gevechtsfeiten aan de kim niet onderscheiden en de zegepraal bemerken wanneer eigenlijk de nederlaag gebeurde.

Met dit inzicht van een zich-zelf-bedriegend legeroverste geraken zij er toe groote, lyrische, dithyrambische landtafereelen te scheppen die verscheidene bladzijden aan eenen adem lang zijn en zangspelen te neuriën waar zeldzaam een toonkundige zich in vergist; de snoeperige realiteit van Streuvels is er zichtbaar in verbeterd en de fransche dichter Delille ver in de schaduw gelaten; het is een gewoon feit dat iemand hunner goede kennissen in een vlaamsch dagblad er dure wierookkorrels voor opbrandt en de keurige taal roemt waar niemand anders dan hij-zelf reeds lang aan gewend is. De achtbare schrijver stipt dit met voldoening aan, terwijl hij betamelijk

[p. 218]

vind een gebonden exemplaar van het gehuldigde werkje in de laatste rustplaats zijner voorgaande volledige werken bij te zetten; meer dan waarschijnlijk is het hem dat zijne vruchtbare pen de vlaamsche letterkunde met een parel van het zuiverste water verrijkte.

Het is buitendien zijne maandelijksche gewoonte een tijdschrift uit te geven waarvan de medewerkers onschuldig zijn als pasgeboren lammeren; er verschijnen daar verzen in, rein en maagdelijk van gevoelen, en een proza voor iedereen bevattelijk, waaraan zonder twijfel het tijdschrift ook zijn hooge ouderdom verschuldigd is.

Omtrent elke maand komt er op de laatste bladzijde eene zeer overtuigde, vaderlijke en rechtveerdige kritiek aan het woord die het gulden midden houdt tusschen de baldadigheid van het jonge geslacht en de bedaardheid der ouderen, waardoor alleen het mogelijk is de verdiensten van een leesboekje voor het lager onderwijs te onderkennen, de uitgaven der Koninklijke Vlaamsche Akademie te beoordeelen en de geschied- en zedekundige romans der medewerkers naar waarde te huldigen.

Bij geval zelve ontbreekt niet eens eene beknopte levensschets een onzer oude, vlaamsche letterkundigen, die niet alleen uitmunt door de beknoptheid van den vorm maar ook door de juistheid van het geboorte- en sterftejaar en de nauwkeurigheid der boekenopgave.

Op deze wijze waardeeren zij de verdiensten van een voorgaand geslacht, gevoelen er zich onmiddelijk aan verwant en beelden zich vlijtig in dat zij de levenslijn der vlaamsche traditie zonder ophouden voortzetten.

- Anderen van deze geaardheid hebben niet zoozeer eene roeping voor het scheppende kunstwerk; bij voorkeur houden deze gaarne geleerde voordrachten over voorname uitlandsche letterkundigen en liefst dan nog over William Shakespeare.

Bijtijden zelf ontziet men zich niet tot in de verste oudheid op te klimmen en bij gebreke aan eene hoogere ladder zich tot de blinde en bebloede figuur van Sophocles, Oidipous te bepalen.

Ik herinner mij dat deze laatste zeer geleerde voordracht gebeurde in den schoot van het Davidsfonds voor een publiek zoo vér uitgekozen dat maar enkele vlijtige toehoorders aan de lippen van den achtenswaardigen spreker hingen.

En ik weet niet wat mij meest afschrikte: het afgrijselijk gebaar van den declamator die Oidipous bebloede oogen beproefde na te bootsen of het tragische woord van Sophocles zelve die Oidipous laat uitroepen: ‘Oimoi, oimoi, mall' autis...’.

Ik wil aannemen dat aan mijne gewaarwording Oidipous geene

[p. 219]

schuld had, Sophocles ook niet, maar enkel de ontzettende mimiek van hun voorlezer, wat den indruk waarborgt.

Een andere hunner zal zijn geweten verlicht gevoelen wanneer hij van de ondeugden en de bandeloosheid der jongste richting ons een trouw beeld zal opgehangen hebben.

Op gepasten tijd zelfs schijnt het hem eene vaderlandsche plicht een welgekozen fragment uit een landelijk familieroman naar een bevriend tijdschrift te zenden, waarin de lezer opmerkt dat het den gullen schrijver ernst is niets minder dan een waardig volgeling van Hendrik Conscience te zijn, wat blijkt uit de feiten dat de handeling meestal in de kom eener gemeente plaats grijpt, de hoofdpersoon eene noord-brabantsche hoeve in rooden baksteen, met eene verdieping, bewoont en in vele opzichten fel op de overige Kempeneers gelijkt.

Hij waagt het zelfs, bij gelegenheid eener bedaarde geestdrift, de aandacht te trekken op de weergalooze schoonheden van Vondels Lucifer, wat hem zeker de rechtmatige hulde van het nakomelingschap zal bezorgen en voorzeker dan ook de onbezonnen minachting van het jonge geslacht.

Ik betreur dit laatste oprecht, daar niemand der Kerkvaders zoo eenvoudig als hij ons wist te zeggen dat de Engelen zuivere geesten zijn, (eene omstandigheid die een katholiek lezer van Lucifer ongetwijfeld zal uit het oog verliezen) en dat de aartsengel Gabriel eene lieftallige figuur is die zoetaardigheid aan kracht paart.

Nog anderen verpozen zich in hunne vrije uren, - de meesten onder hen besteden den lieven dag in het middel-baar onderwijs - aan de volledige dichtwerken van Mr. Guido Gezelle of aan de een-en-vijftig zangen der Dertienlinden van Weber, waarover zij minzame boekjes schrijven van algemeenen en bevattelijken aard, wier belang in hoofdzaak bij hun schrijver zelve gebleken is.

Ook wanneer hunne brilglazen zich vermoeid gevoelen in het langzaam keuren der alliteraties en het naproeven van den goeden smaak dier groote Meesters, gaan zij, aan de hand van Mr. Kervijn de Volkaersbeke, een wandeltochtje doen op historisch gebied, waarvan zij wederkeeren de mond vol geleerde opmerkingen over de beteekenis der scheede van Sobieski's sabel in den schat van Czentochowa.

Alleszins eene rijpe vrucht hunner uitspanning die verrassend aanvult wat bedaagde dichters onder hen ons op gepaste seizoenen aan harpklanken en luitgalmen langs het murmelende beekje van den vlaamschen beemd, bevallig en met zwier, laten hooren.

[p. 220]

De meeste onder hen zijn gewichtige bestuurleden van ééne der twee groote vlaamsche vereenigingen van het land en bevlijtigen zich met toewijding, vooral met toewijding, aan de bevordering van Godsdienst, Taal en Kunst.

De taalkundige wetenschappen zijn hen dan ook in het geheel niet vreemd en verscheidene hunner hebben als verdienstelijke leden der Koninklijke Vlaamsche Akademie een achtenswaardige naam verworven met de uitgave van bloemlezingen als ‘Edelgesteenten’ en ‘Rozeknopjes’, ten behoeve van het lager onderwijs, wier verdienste het is dat zij niet altijd als robijnen of turkoozen blinken, noch als jonge rozen geuren.

Ik houd niet aan de mededeeling van kwaad-zeggers die dachten aan ongeblonken schoenen en late pissebloemen; dit is alleszins overdreven en zondigt door onwelvoegelijkheid.

Maar de soort hunner dichtlievende uitspanningen zouden ze volgaarne stellen onder den stand van het letterkundig gestarnte van Ledeganck, van Van Duyse en zelfs van Conscience, welke aanmatiging niemand onzer mag goedkeuren daar hun vers den deugdzamen, vlaamschen klank van dit drietal moet missen, wat niet belet dat zij zich even zwaar miskend gevoelen naar de wijze waarop Dr. August Snieders zaliger zulks nu door hunne veronachtzaming is, waarvan zij alle schuld het jonge geslacht toekennen.

Evenals Van der Palm beroepen zij zich nu meer dan ooit op het oordeel van het nakomelingschap, waarvan zij het gewicht schatten uitsluitelijk aan de grammen van weegschalen die in deze bedoeling bij ordening naar den ijk gebracht worden.

Zij veronderstellen dat op deze wijze de grijze dichter Vergilius de waarde van zijn Aeneidus af-mat en bijzonderlijk Vondel - de antwerpsche dichter bij uitstek - in eene weegschaal niet alleen de saai zijner kousen, maar ook de alexandrijnen zijner treurspelen, wat aanduid de voorname wijze waarop zij zich in het scheppen van een dichtwerk verhouden tot deze edele geesten.

Er is nog iets anders: Hun gevoelsleven is zoo rijk en overvol dat zij zich genoodzaakt voelen, ongeveer op dezelfde tijdstippen wanneer de Schelde hare oevers buitentreedt, dit gevoel eveneens naar buiten uit te storten midden het vlaamsche Volk, wiens geroep om medelijden zij van gulle allelujah's verdenken.

Het gebeurt daarom dat zij regelmatig deelmaken van Komiteiten, waarin zij als bekwame bestuurleden zetelen wat hen de vereering en dank toezegt hunner minder bedeelde collegas die tijdens het sluitbanket voor geene hesp zouden verwaarloozen de vlijt en toe-

[p. 221]

wijding van hun achtbaar medelid tot aan den zelfkant der sterren te huldigen.

De Komiteiten in Vlaanderen zijn immers zoo noodzaak als de boter op het brood; men beraadslaagt tot zeer laat in den nacht over den aankoop van guirlanden, vetpotten en strooipapier voor de gouden bruiloft van een deftig burger, over de keus van een treur- en blijspel (iemand spreekt heel dikwijls den naam van Shakespeare uit) voor het solaas en jolijt der leden eener groote vlaamsche vereeniging; totdat men met blijdschap en verademing instemt op de namen van twee zeer bekwame bestuurleden, waarvan de eene in voordeelige prijzen het feestalaam levert en de andere een eigenhandig drama zal doen opvoeren, wat een spel van Shakespeare zoo niet overtreft, dan toch zonder twijfel evenaart.

Het spreekt van zelf dat hun rol in het openbaar leven niet zeer gewoon is, evenals het buitengewoon staat dat een ordelintje het knoopsgat van een dagbladventer zou bekleuren.

Niet alleen dan is hun oordeel opmerkelijk in de Komiteiten, maar hun toost kleurig op banketten, hun nawoord kruimig op de spreekbeurt van belangrijke redenaars, hunne inleiding leerzaam in de zware boeken van journalistieke vrienden, hunne bezorgdheid zorgwekkend in het vieren van vaderlandsche gedenkdagen, hunne bespraaktheid ongewoon gedurende het getijde der Nederlandsche Kongressen.

Zij huldigen den Koning met eene geestdrift die Tollens hen zou benijden, gewagen over kunst waarbij de meening van Schaepman verbleekt, oreeren over de Taal zooals geen Kollewijn ooit voordeed en verhandelen plechtig over het nut van den Godsdienst om St-Thomas te beschamen. Ja, bijzonderlijk over de Vlaamsche Beweging hebben zij den mond vol groote waarheden, wat mij twijfelen doet of wel ooit Jan Frans Willems vóór hen bestaan heeft.

Beatus ille, qui procul negotiis. Gelukkig geslacht dat zich een gemakkelijk ideaal opdoet uit de levenswaarde van wat hen voorgaat of nabijstaat, zich vergenoegt met een middelmatig woord en een burgerlijk gebaar, de stand van een letterkundigen tijd op eene onschuldige wijze uitlegt en met een glimlach van braafheid en gemoedelijkheid zich over het werk van een jong geslacht teleurstelt en heenzet.

Karel van den Oever