Vlaamsche Arbeid. Jaargang 4

[p. 515]

Vlaamsche Arbeid

Kritisch Proza

Les Lettres flamandes d'aujourd'hui. - Het betaamt André de Ridder niet uit geest van diletantisme een dun boekje geschreven te hebben over ‘Les Lettres flamandes’ waar dit bij een Vlaming even goed en wellicht beter in het vlaamsch hadde mogen gebeuren. Zonder redelijker bedoelingen dan een diletantisch inzicht immers is het een nuchtere onzin over zonlicht te klappen wanneer men in een duistere kelder gaat zitten om de waarde der zonnekracht experimenteel te doen bevinden. Ik voorzie een goedkoop antwoord. ‘Hebben uitsluitend fransch-sprekenden niet het recht over de vlaamsche letterkunde ingelicht te worden?...’

Het voorrecht, meent ge? Want ik beschouw het als een min of meer twijfelachtig voorrecht op zulke dartele wijze te mogen gaan likken aan den boord van het linzenschoteltje dat in déze omstandigheden best ons voorbehouden bleef... Op deze wijze toch nam geen enkel van ons, in het fransch opgevoede burgerjongens, bezit van den schat eener vreemde letterkunde! Het ware gansch logischer bijaldien de fransch-sprekende Belgen op eene gevoegzame manier de Nederlandsche Taal aanleerden om langs natuurlijke wegen in het gelukkig bezit te komen der gezonde kern onzer letterkunde.

Onze verfranschte opvoeding heeft er altoos de hand aan gehouden de meesterwerken der fransche letterkunde ons door haar-zelve te doen opdienen, omdat goede waar zich-zelve uitnemend zal prijzen. Daardoor geraakten we het meest rechtstreeks in het geestelijke merg der fransche producten zelve. Anderszins toch - ik bedoel door vlaamsche resumeetjes en tractaatjes-achteraf uit de derde hand - hadden wellicht onze inzichten op de fransche letterproductie eenen schee ven kijk genomen en we zijn Godlof nog niet van diegenen wier stand van beoordeeling inwendig-scheel kan zijn. Ge moet maar eens de hollandsche recencies over fransche literatuur nalezen om tot de overtuiging te geraken hoe fijner en raker de Vlamingen tot de binnenste inhoud van een fransch boek zullen doordringen dan een Hollander, wiens fransche taal - en hier daaruit volgende schoonheidskennis somtijds effenaf

[p. 516]

bedenkelijk is. Komt zulks nu daar we dichter tegen Parijs liggen? Mechelen is anders ook niet verre af.

En ware het nu dat de waalsche Belg eens betamelijk de nederlandsche taal ging aanleeren om daardoor zonder verdachte bemiddeling een bescheiden uitstap aan te durven door de ruime waranden onzer letterkunde, de misstanden en verkeerde opvattingen over den aard onzer literatuur zouden zich zoo gereedelijk niet voordoen als wel nu bij de lezing van de Ridders kleine boekje gebeurlijk is.

Want - laat het me maar gladaf zeggen - De Ridder's brochuur deugt niet eens als handleiding voor fransch-sprekenden.

Nochtans minder in eene verkeerde toegeeflijkheid van De Ridder aan het waalsch-belgisch element, noch zelfs in de dilletantische oorsprougreden van dit boekje, is de bittere noodzakelijkheid besloten die ons de verschijning van ‘Les Lettres flamandes’ doet spijtig vinden.

Eene grootere reden daartoe is wellicht dat ándere. André de Ridder is namelijk nog een betrekkelijk jong mensch die vooralsnu nog niet langdurig genoeg de gulle koestering van ons literatuur-vlammetje in zijn anders zeer ontvankelijk gemoed mocht gewaar worden en daarom in den vorm van een te haastelijk toebereide koeldrank onze waalsche broeders vele verkeerde opvattingen zal te slikken geven.

Ik wil eenvoudig zeggen dat de fransch-sprekende Belgen, na lezing van ‘Les Lettres flamandes’ op verscheidene punten verkeerdelijk zullen ingelicht worden over wat eigentlijk onze vlaamsche literatuur is.

Waar de waalsche Belg aan de hand van De Ridder de vlaamsche literatuur doorgeleid wordt - als stonden we allemaal in een officieel Staatsmuzeum - en na een oppervlakkig onderzoek van ieders etiket, op zijne vingeren niet minder dan 60 bekendheden onzer literatuurwereld mag natellen, zal zijn verstand bijster staan, nu zich bij hem de bevinding voordoet dat de gulden bloeitijd der romeinsche letterkunde onder Keizer Augustus eenvoudig overtroffen werd. Verbeeld u heusch: de vlaamsche literatuur die het europeesch record houd. Niets minder dan dat.

Het ergert ons bovendien te moeten bestatigen hoe weinig onderscheiding De Ridder aangeeft tusschen verdiensten én verdiensten, namen én namen der door hem aangemelde vlaamsche letterkundigen. Dit is opvallend. Want bijwijlen onder de lezing dacht ik onwillekeurig op de schilderdoeken sommiger vlaamsche primitieven, wier voorstellingswijze zoozeer nog eenvoudig is dat ze geene behandeling van het perspectief kennen en de menschen met het landschap gelijkaardig vooraan zetten.

Alsof het mogelijk ware aan dichter Van de Kasteele in de vlaamsche letterkunde een zelfde stand te doen innemen naast dichter Prosper Van Langendonck? Vooralsnog is dit de algemeene indruk die het tractaatje van De

[p. 517]

Ridder in mij nalaat, wat eigentlijk op een groot en ernstig kritisch gebrek van de Ridder ons doet aandachtig zijn. Maar zijn mogelijk open zin voor waarheid - van welke richting zij ook kome! - zal ons dit noodzakelijk oponthoud bij een der bijzonderste uitzichten van het boekje niet euvel op nemen, daar het ons slechts te doen is hem een klaren en wantrouwigen kijk te doen geven op het feit dat wie Beethoven kan genieten dit genot minder gevoegzaam kan volhouden aan Puccini... en wederzijds; want Huysmans stelt nog altijd eene waarde voor alle goede kunst: ‘En matière d'art il faut avoir des partis pris farouches...’ De personnagies van het boekje hebben dan ook een matig relief; de schrijver geeft aan hunne letterkundige beteekenis soms weinig uitsprong en juiste opvallentheid.

Het is nu in geenen deele te doen eens naar hartelust te gaan plukharen in de veelvuldige verkeerdheden van het nederige boekje van De Ridder. Enkel wil ik bij een zijner middelpuntvliedende voorstellingen even een standje houden, inzonderlijk waar hij met kranige beslistheid wil voorstaan dat Van Nu en Straks de oudere vlaamsche traditie niet verbroken heeft maar ontwikkeld en daarin hoofdzakelijk schijn van reden meent te vinden in de wisselvallige vereering van Van Nu en Straks voor de Conscience-periode en in de schoonheidsverwantschap tusschen Streuvels en Conscience...

Naar deze voorstellingsmanier zou de Ridder haast de schijn van gelijk halen, zoo de eigentlijke waarheid niet dieper en verder lag.

Want dat Van Nu en Straks somtijds eene weldadige vereering nahield voor zoo bewegingsvol eene periode als deze van Conscience - die ge zoo onwetend voor ‘vieille rhétorique’ en ‘ferblanterie’ uitmaakt - en er ontegensprekelijk zelfs eene traditioneele verwantschap bestaat tusschen het romanwerk van Conscience en Streuvels, sluit deze feitelijke waarheid volstrekt niet de waarschijnlijkheid buiten dat op dié oogenblikken waar Van Nu en Straks op eene gemeenschappelijke anarchistische basis stand hield en Streuvels zelve de fatalistische oplossing in zijne novellen huldigde, die beiden de zedelijke factors waren waardoor de vlaamsche traditie verbroken werd; immers aan de hoedanigheid dezer factors is onze diepere volkseigenaardigheid voluit weerzinnig.

Want waar de Ridder zelve enkele bladzijden verder onaandachtig bestatigt hoe het groote gedeelte van ons volk nog maar zonder ophouden het oudere werk van Conscience en Snieders blijft voort lezen, zonder zich vooralsnog ernstig te bekommeren om het zooveel smaakvoller werk van Vermeylen en Teirlinck, doet hij daarvan onwillekeurig de moreele oorzaken vermoeden; moreele oorzaken waarmee de leeslust van het volk in verband staat en die de kern der vlaamsche traditie uitmaken. Weet nu wel dat déze moraliteit meestendeels niet ten gronde ligt van Van Nu en Straks en duidelijk zal het

[p. 518]

worden hoe in dit tijdschrift de vlaamsche traditie van den nationalistischen weg afweek of zoo ge wilt... ontwikkelde.

Zelfs dan nog wanneer wij zekere andere factoren terecht konden gaan aannemen die aan de Van Nu en Straks Beweging het voorkomen zouden geven den band der vlaamsche traditie niet verbroken te hebben, is het gebrek aan géne moralieteit voldoende om over deze veronderstelling twijfelachtig gestemd te zijn.

Zooals ik dan ook in mijn verslag over de vlaamsche tijdschriften te Mechelen kon aantoonen is dit zoo ver eene waarheid dat het tijdschrift ‘Vlaanderen’ willekeurig de anarchistische levensopvatting op zijde liet en August Vermeylen op geleidelijke wijze een vernieuwd levensinzicht gaan vooropzetten is; Streuvels zelve heeft zijn hardnekkig fatum in een hoekje te vinden gelegd. En daar juist wist Vermeylen over Van Nu en Straks te verklaren ‘Sommige onzer gevoelens hadden in de anarchistische literatuur reeds een vorm gekregen en we grepen dus tijdelijk naar die denkbeelden’. Wat wilt ge nog meer?

Neem nu nog als eene gemeene waarheid aan dat de nieuwe tijd - in Vlaanderen vooral - de antitraditioneele anarchistische oplossingen, waarvan toch geen heil voor de schoonheid te verwachten valt - langzamerhand los laat. Dit begon met ‘Alvoorder’, zette zich zeer bewust voort in ‘Vlaanderen’ en het tijdschrift ‘Ontwaking’ zelve - deze welgeaarde revue voor burgerlijk anarchisme - begint in hare nieuwe reeks over deze dingen de kluts kwijt te raken...

En waar ge nu toch eene uitvlucht nemen wilt langs den kant der ontwikkeling, zoudt ge me vooraleerst moeten aanwijzen welke voorgaande vlaamsche toestanden de anarchistische strekking van Van Nu en Straks aanraakten om daarvan de geleidelijke voortzetting te kunnen zijn. Dit embryonnaire uitgangspunt zal niet gemakkelijk aan te wijzen vallen door den inhoud der geschiedenis van het vlaamsche volk sinds 1830; naar mijn gedacht is het anarchisme hier slechts een individueel en apaart verschijnsel van voorbijgaanden aard dat in persoonlijke onvoldaanheid zijne aanleiding had en om wiens bestaan te verklaren slechts eene europeesche of internationale reden kan uitgedacht; immers eene nationale oorzaak - anders gezegd eene traditioneele - vind ik er niet in het minste ten grondslag. Wat slechts eenigszins waar schijnt is het feit dat Van Nu en Straks onder de letterkundige beteekenis stond van Guido Gezelle en Rodenbach; maar zelfs tusschen beteekenis en traditie past het niet eene noodbrug te leggen.

Maar er is erger: er komen enkele ploertigheden voor in dit boekje. Ik ga me bepalen bij het geval waar hij me door eene verdachtmaking naar het hart tast. Wat zijne meening betreft me gemakkelijkheidshalve aan Max Elskamp en Francis Jammes te moeten vergelijken, dit laat ik best voor zijne

[p. 519]

rekening; het is zoo goedkoop alsof ik zeggen zou dat de Ridder's oogen dezelfde tint hadden als deze van zijn nichtje. Comparaison n'est pas raison!

Maar als ik hem nu in het wit zijner oogen kijk, zeg ik hem: André de Ridder, waarom hebt ge u niet geschaamd over de onoprechtheid van dingen als deze: ‘Nous ne pouvons résister parfois a certain doute concernant la sincérité catholique de ce poète’.

De moed ontvalt mij op deze satanische verdachtmaking gevoegzaam te antwoorden. Toch zal ik en zeg: Waarom hebt ge uw eigen geval het mijne gemaakt? Waarom déze redelooze onwaarheid wanneer ge door vele bevindingen mijne geloofsoprechtheid niet betwijfelen mocht? Fi donc, jonge lasteraar! Het is uw kritisch recht de letterkundige waarde van laborieuse opstellen te betwisten, maar ge houdt uw handen af van de dierbaarste dingen binnen-in-mij, waarvoor ik in Jezus-Christus alleen een gewetensvol beoordeelaar heb gevonden.

En werkelijk is mijn Katholicisme geen kinderspel! En ook niet eene toepassing, noch een systeem! Nu dat ik mij reeds enkele jaren in de Groene Linde en in Vlaamsche Arbeid tot beu wordens toe verzet heb tegen de systematische opvatting van het Katholicisme komt er een hardhoorig jong mensch - als iedereen mijne houding erkent heeft - uit zijn bedilzuchtig hoekje en zegt ‘toch systeem! toch aanpassing!’ alsof de zon nooit in Keulen geschenen had.

Uwe kwaadwilligheid zegt ook nog dat het wezen mijner katholieke poezie eene navolging is op deze van Constant Eeckels. Gij geeft weer een onnavolgbaar bewijs van oppervlakkige literatuur-kennis. Weet dan, wijze jongeling, dat in Van Stille Dingen katholieke verzen gedrukt staan die lang reeds gevoeld en geschreven waren vooraleer Constant Eeckels zijne eerste proeven in de dichtkunst begon af te leggen. En dit kan ik zonder achterdocht op tegenspraak gerust zeggen daar ik de eerste letterkundige persoon was in Vlaanderen die omstreeks 1901 Eeckels eerste gedichten in handen ter keuring kreeg en - overtuigd van zijn groote dichterschap - hem op alle mogelijke wijzen beslist heb aangemoedigd. Immers zijn eerste gedicht eener reeks ‘In stillen nacht’ verscheen in 1903 door mijn toedoen in het tijdschrift ‘Nieuwe Arbeid’, waarvan ik destijds mederedacteur was. Toen had ik volstrekt niets van Constant Eeckels te leeren. Intervieuweer ‘den’ Eeckels daar slechts eens over! Hij kan u daarvan onvermoede waarheden aan de hand doen die stellig eene waarde hebben in de ontwikkeling onzer literatuur.

Weet ook dat Van Stille Dingen verscheen in 1904 en Heimwee in 1905. Met kennis dezer jaartallen zal de lezer raadselachtig gestemd zijn over een zin als deze: ‘Mr Constant Eeckels a trouvé son imitateur en Mr Karel van den Oever...’

Waarachtig, ik heb een gevoel van treurlust, mijn beste, wanneer ik u op

[p. 520]

zulke onbedachte wijze over de vlaamsche literatuur hoor babbelen, alsof ge sterkere temperamenten dan gij in Vlaanderen gingt nafluisteren. Uw anderszins waardeerbaar kritisch talent heeft zich met dit dunne boekje gladaf vergist; dat is spijtig; ge hadt moeten nadenken en niet zoo onsmakelijk den gaven appel onzer literatuur doorknagen wat de vrucht wormstekig maakt; ik beken aan uw boekje letterlijk aan geesteshonger gestorven te zijn; Labruyere zou me knipoogend en schalksch in zijn bedaagd fransch opmerken: ‘Je vais faire un livre sans autre talent pour écrire que le besoin qu'il a de cinquante pistoles’. Maar zoo ver zal ik dien onkieschen franschman niet willen gelooven!

Karel van den Oever

Op de Bloemlezing uit het verhalend proza van J.A. Alberdingk Thijm gaf de begaafde secretaresse van het hollandsch-katholieke maandschrift ‘Van onzen Tijd’ eene veel-zeggende inleiding, waarmede zij toont een buitengewoon en liefderijk inzicht te hebben op de persoonlijkheid van J.A. Alberdingk Thijm. En vooral is haar principieel standpunt tegenover dezen ouderen Noord-Hollander van eene zeldzame hoedanigheid in de hedendaagsche hollandsche kritiek; om geene reden ter wereld heeft zij dit standpunt gaan wijzigen, maar het tot in zijne kern behouden; Thijm's persoonlijkheid immers was dit kritisch standpunt zijn gansch leven gemeen; geen ander was er daar neven te dulden; het roomsch-katholiek criterium kon alleen hier gelden om den kristelijken Thijm dóor en dóor te mogen begrijpen.

Wie daaromtrent met mijne opvatting zou verschillen, volstaat het te antwoorden hoe zijne beschouwing dan ook niet meer een onderscheid moet maken tusschen vénsters en vénsters die een binnenhuis belichten.

Voor hem zal iedere morgenklaarte die door zacht-stemmige ramen naar binnen weifelt eene zelfde intensiteit moeten hebben, zelfs waar het onderscheid inderdaad opvallend is.

Het Katholicisme van J.A. Alberdingk Thijm is het ruime en vriendelijke venster waar langs Gods licht gerust afschijnt op den aangenamen vloer zijner ziel; de tint en het voorkomen der dingen is anders dan bij wie een enger raam of een matter ruitglas tusschen Gods licht en déze dingen-in-hem zal stellen; daarom kan geen ander standpunt tegenover Thijm aangenomen als datgene welk hem gelijkwaardig is; anderszins toch zou men, door een kwaadbedoelend of onverstandelijk inzicht geleid, het atmosferische raam veranderen en Gods licht aanmerkelijk wijzigen, waardoor de dingen hunnen

[p. 521]

juisten stand en hunne noodzakelijke schakeeringen op een daarmêe overeenstemmend oogenblik vast verliezen.

Wie zal niet aannemen dat Maria Viola wél gedaan heeft?

Karel van den Oever

Albrecht Rodenbach en Albert Verwey. - In Holland wrijft men zich stilaan de oogen wakker over de wezentlijke beteekenis van Albrecht Rodenbach. Ieder belangrijk tijdschrift verklaart meening tegen meening, oordeel op oordeel wier kritische bedoeling niet altijd op een paar rechtstandige pooten loopt, maar soms bekoorlijk hinkelt door een ingebeeld tuintje van hollandsche heimathbloemen.

Ik versta dat er daartoe wellicht ondeugdzame redens achter schuil gaan die moeten redelijk maken wat door vroegere onwetendheid al te lichtveerdig bedorven werd.

Men begrijpe mij wel: waar nu de ‘Beweging’ van A. Verwey de uitnemende persoonlijkheid van Rodenbach als dichter met een norsch gebaar van minachting heeft afgeweerd, past dit onovertreffelijk naast het boersche stilzwijgen van dezen hollandschen dichter over A. Rodenbach in zijne ‘Inleiding tot de Nederlandsche Dichtkunst’, dat niet alleen voorgaf de Nieuwe Gids-beweging voldoende te bepalen, maar eveneens over vlaamsche dichtkunst eene onveranderlijke uitspraak in den zin had.

Eene te verwaarloozen kleinigheid waar men breed-uit moet over heen denken, zal mijn lezer waarschijnlijk meenen? In zijne enkelvoudigste opvatting, juist; maar in zijne literaire beteekenis, geenszins. Want het bewijst eenvoudig hoe A. Verwey tot aan het publiceeren zijner ‘Inleiding’ in 1905 het voorkomen nam van iedere poetische en literair-historische beteekenis van A. Rodenbach niets af te weten en verder in 1909 aan zijn aangenomen ‘zoon’ Maurits Uyldert - op het historisch moment der algemeene uitspraken, waar men niet langer meer gemakkelijk zwijgen kon, - de gevolglijke bepalingen uit eene vooraf-geweten onwetendheid tot een artiekel over A. Rodenbach in opdracht gaf.

Immers zoohaast niet was onze jong-vlaamsche skald in de bevooroordeelde omgeving der ‘Beweging’ aangemeld of reeds werd hij in den rug gestooten en door M. Uyldert het achterpoortje buitengeduwd, terug midden de rethorische beunhazen uit den Hilda-Ram tijd!...

Dat is maar de braafste consequentie op een stilzwijgen dat nu reeds algemeen in Vlaanderen en Holland verbeurd geraakte: want de historische beteekenis - let nu niet op de poetische - van den ‘goethiaanschen jonge-

[p. 522]

ling’ wordt nu reeds een tijdje lang toegegeven door wie er in de Nederlandsche provinciën iets meer af weet dan Rodenbach's geboortejaar en stamboom.

Omdat nu juist dit aktueele, vluchtig toernooi rond Rodenbach's letterkundige persoonlijkheid dezes historische beteekenis boven al het andere aan het licht bracht, - wat trouwens in Vlaanderen reeds lang uitgemaakt was -, blijkt het voor A. Verwey eene aanmerkelijk letterkundige fout Rodenbach's standpunt niet alleen nooit gewaardeerd, maar zuiver-af in zijne ‘Inleiding tot de Nederlandsche Letterkunde’ onbesproken gelaten te hebben.

Deze kortzichtigheid - of hoe ge 't ook noemen wilt - is minstens onkritisch en pleit geenszins gunstig voor Verwey's vooruit-zichten op den stand der Nederlandsche letterkunde.

Hoe kan het ook anders: Verwey was de schoonheidsbegaafde man die omstreeks 1899 in het Tweemaandelijksch Tijdschrift het Vlaamsch-vaderlandsch gedicht ‘Groeninge's Grootheid of de Slag der Gulden Sporen’ van Guido Gezelle wel tot den druk toeliet, maar om eene onaanzienlijke reden diens letterkundige waarde niet vol-uit mocht goed vinden, waarom hij het ook noodig achtte in de ‘Inleiding’ daaromtrent eene tactische verontschuldiging uit te stamelen. Hij aarzelde één oogenblik tegenover Gezelle; niets meer.

Karel van den Oever

De vervlaamsching van het Vrij Onderwijs. - Er wordt met een zekeren zin van redelijkheid beweerd dat de vervlaamsching van het onderwijs minder eene kwestie is der Hoogeerweerde Bisschoppen dan der Huisvaders, daar deze laatsten onrechtstreeks aan deze eersten de richting mogen aanwijzen der voertaal van het onderwijs. En waarlijk heeft deze wijze van redeneeren genoeg logische innerlijkheid dat zij tot nu toe voor de Hoogeerweerde Bisschoppen de sterkste redens aan de hand geeft om niet ten volle toe te stemmen in de eischen eener volkomen vervlaamsching van het vrij onderwijs. Er is immers geene mogelijkheid te ontkennen dat ieder vlaamsch huisvader in betrekkelijke verhouding deelneemt aan de geestelijke opvoeding van zijn kind, door hem naar eene vrije school gezonden. Het recht van zijn vaderschap waarborgt hem - zonder last van tegenspraak - deze inmenging in eene methode van onderricht en niemand anders dan de belanglooze tegemoetkoming der Hoogeerweerde Bisschoppen, waar het de opleiding van het kind geldt, biedt langs dien kant ruime toegeeflijkheid genoeg aan den huisvader om dit recht te bevestigen, desnoods uit te breiden. Nu is het spijtig genoeg dat de aard van dit recht der huisvaders juist eene zoodanige wending nam -

[p. 523]

sinds het jaar '30 reeds - om bij iedere gelegenheid aan de hoogere geestelijkheid met anti-nationale bedoelingen den grondwettelijken wensch uit te drukken hunne kinderen niet minder of meer dan een verfranscht onderwijs te zien geven. Nog is het een groot genot voor de huisvaders wanneer hun kind eene opvoeding geniet met het fransch als voertaal; deze vrije scholen welke het meest aan dien onvaderlandschen wensch te gemoet komen, zullen ook op het hoogste aantal leerlingen mogen wijzen en de voorspoedigste inkomsten gaan genieten...

En zeer logisch wordt de eindpunt gesteld: iedere parlementaire inmenging in de regeling van het vrij onderwijs heeft een schijn over zich van ontijdige willekeur in de wederzijdsche rechten der huisvaders en der Hoogeerweerde Bisschoppen en doet de Vlaamsche Beweging enkel op eene negatieve wijze vorderen; er moet gewacht worden tot er in Vlaanderen een genoegzaam aantal huisvaders kan gevonden, wier zelfstandige vlaamsche ontwikkeling zoo verre reeds staat, dat zij uit den aard dezer zelfbewustheid van hun vlamingschap, van zelve zullen gaan eischen het onderwijs hunner kinderen volkomen te vervlaamschen. De franschgezinde huisvaders zijn tot nu toe legio tegenover eene betrekkelijke minderheid flaminganten, die altijd niet door hun maatschappelijke stand de staatkundige weerde hebben waarop het huisvaderschap dier eersten het meest recht heeft. Indien het verfranschte geweten der huisvaders een dezer dagen in zoo verre verbeterd dat zij de redelijkheid eener opvoeding door de moedertaal gaan inzien, is het onderwijs der vrije scholen morgen voluit vervlaamscht.

Maar dit natuurlijk en logisch inzicht op de dingen heeft eene eenzijdige overdrijving door aan de opvoedkundige taak der huisvaders in de school een al te overwegende invloed toe te kennen; de stelling zal vast gaan kraken voor wie er te stevig met de ellebogen over leunt. Want hoe wij ook het recht der huisvaders in zake onderwijs zeer moeielijk zullen ontkennen is het opvoedkundig recht der leeraars een haast onbeperkt gebied, dat zekers gauw zal ‘beschränkt’ worden moesten de Hoogeerweerde Bisschoppen de volstrektheid der eerste stelling al te ruim en te degelijk doen gelden. En dat het paedagogisch recht van den professoor onder alle opzichten veel aanzienlijker is dan dit van den burger-huisvader, hoeft geen lang betoog om redelijk aangenomen. Het ware minstens belachelijke onzin moest huisvader P. zich morgen even bij den Collegedirekteur Z. aanmelden om hem den wensch uit te drukken zijn zoontje naar eene andere methode de grieksche grammatika te zien onderwijzen!

Een belangrijke factor in de opvoeding is trouwens de psycho-physiologische kennis die elk ernstig en ervaren leeraar als grondslag van aanleering en onderwijs onmiddelijk waarneemt tegenover het kind en waar enkel zakelijke en verscheiden ondervinding doorslag en weerde geeft; door een betrekkelijk

[p. 524]

gemis aan deze opvoedkundige kennis houdt het recht van den huisvader voorzeker hier eene zeer zwakke stelling en moet onverwijld ieder leeraarskorps vrij-uit handelen naar rechtstreeksche ondervinding, zonder aandacht te mogen houden op het persoonlijk inzicht van een apaart huisvader; slechts het ‘collectieve’ inzicht van vele huisvaders op eene bepaalde onderwijsmanier, heeft weerde door de menigvuldige eenheid van dit inzicht... De vervlaamsching van het onderwijs kan dan ook maar het natuurlijkst geregeld worden door zulke soort collectiviteit. - Waarom het opvoedkundig recht van den huisvader niet mag overschat worden is nog duidelijk door de zedelijke beteekenis van het feit dat - buiten hem om - een huisvader vrij-willig zijn zoon toevertrouwt aan eene school waardoor hij reeds gedeeltelijk zijne paedagogische rechten verbeurt en aan een vrij-gekozen leeraarskorps het recht verleent - naar dezes zin - de opvoeding van zijn kind te verzekeren.

Is het dus niet waarschijnlijk dat de geestelijke professorale overheid met het meeste recht over den aard der opvoeding mag beschikken en blijkt het niet hoe de vervlaamsching van het vrij onderwijs hoofdzakelijk in handen berust der hoogere geestelijke overheid?

Karel van den Oever

Stijn Streuvels heeft in ‘Hooger Leven’ (4 September 1909) eene onuitschrijfelijk opstel over Vlaamsche Hoogeschool en Roesselaersche feesten. Het zijn wellicht de openhertigste woorden het laatste vijftal jaren over Vlaanderen gesproken. De Vlaamsche Hoogeschoolstudenten zullen onder de lezing den zuurachtigen nasmaak wel proeven en hun lippen verbijten! maar elk hunner - zoo hij slechts van goeden wil is - krijgt toch van Streuvels een fakkel in de hand die laait...

In hetzelfde Hooger-Levennummer valt eveneens op te merken de zaakrijke redevoering van Lod. Dosfel over de beteekenis van twee vaderlandsche feestdagen: 11 Juli 1302 en 21 Juli 1830. Zulks is het verspreiden alleszins waard op déze feestdagen. Wie doet het?

Inlichting. - Door een misverstand van den drukker werd onder het Vliebergh-artiekeltje van vóórgaande nummer mijn naam weggelaten. Ik meen mij in den vorm van dit opstel vergist te hebben.

Karel van den Oever