Vlaamsche Arbeid. Jaargang 3

[p. 188]

Vreemde Arbeid

Algemeen Overzicht 1908.

- De beperkte plaats waarover ik voor mijne Vreemde Arbeid-Kronijk beschik, laat me niet toe regelmatig genoeg de veelzijdige beweging der vreemde productie en de verwikkelingen der uitheemsche literaire wereld bij te houden. Zoo zie ik me gedwongen - om toch eenigzins de actualiteit te volgen - in deze kronijk, eenige korte, algemeene nieuwsjes en inlichtingen mede te deelen.

Frankrijk - De winter 1907 is een dood seizoen geweest, wat aangaat de fransche literaire productie. Buiten Mademoiselle Dax van Claude Farrère, L'Invasion van Louis Bertrand en de Dialogues des Amateurs van Remy de Gourmont verscheen er weinig dat onze aandacht verdient te vestigen... Daarentegen heeft ons het voorjaar 1908 een zeer rijke oogst van voortreffelijke werken bezorgd. Ik noem: de geniale eersteling van Henri Barbusse, L'Enfer, een roman die, te midden de overstrooming van drukpapier, die ons van uit alle uitgeverswinkels bedreigt, te midden de opéénstapeling van werken, waarvan er niets overblijft en die een half jaar na hun verschijnen, voor altijd, zijn vergeten - en zoo verschijnen er jaarlijks een paar duizend in Frankrijk - voorzeker verdient bewaard te blijven in ons aller bibliotheken - onze literaire Noë-arken - en met overtuigde vereering te worden herlezen. Ik noem daarna: de zoo lyrisch-wulpsche, rein-lyrische Temps d'aimer van Gérard d'Houville, het zoo simpele en aandoenlijke boek van René Boilesve Mon Amour, de teer-stemmige Contes pour les enfants d'hier van Albert Mockel. Daarna nog: La Figurante van Léon Frapié, Un vieux bougre van Charles Henry Hirsch, Les Jeux qui s'ouvrent van Henry Bordeaux. Ik zag nergens een weerdig werk van een Mr A of een Mr B ‘de l'Académie française’: van Bazin's Blé qui lève of van Bourget's Emigré durf ik niet gewagen; ik moet trachten te vergeten dat het dezelfde menschen zijn, die eens Donatienne en Le Disciple geschreven hebben...

Tusschen de dichtbundels durf ik de aandacht mijner lezers roepen op drie hooge uitingen: Les Visages de la Vie van Emile Verhaeren, Les Royautés van Abel Bonnard en Les symphonies voluptueuses van Maurice Gauchez. Ik stip ook het verschijnen aan van Anatole France's Jeanne d'Arc.

[p. 189]

De Prix Goncourt 1907 werd toegekend aan Emile Moselly voor zijne buitenromans Jean des Brebis en Terres Lorraines: Emile Mossely lijkt me de dubbele invloed ondergaan te hebben, én van Alphonse Daudet én van Maurice Barrès; van daar een paar zeer sympathieke werken. Ik herinner dat de prijs Goncourt werd toegekend, de vorige jaren, aan John Antoine Nau voor zijne Force Ennemie, aan Claude Farrère voor zijne Civilisès, aan Léon Frapié voor La Maternelle en aan J.J. Tharaud voor hunnen Dingley, l'illustre écrivain.

J.K. Huysmans werd, als lid der Académie Goncourt, vervangen door Jules Renard, de zeer persoonlijke schrijver van die curieuse, eerlijke werken: Le vigneron dans la vigne, Poil de Carotte, L'Ecornifleur enz. In 't voorbijgaan: van Huysmans kwam er een nagelaten werk van de pers Trois églises et trois primitifs.

Na reeds Sully Prud'homme verloren te hebben, heeft nu de fransche literatuur de dood van François Coppée te betreuren. Coppée laat een zeer ongelijk werk na: naast de idioot-domme verzen van zekere zijner faubourg-gedichten (herinner U bijv. Au jardin des Plantes), naast de vervalschte sentimentaliteit van vele zijner volks-rijm-verhalen, de passionneel-sterke verzen van de Intimités, de dichterlijk-subtiele en spontaan-fleurige reeken van Le Passant en Le luthier de Crémone, naast vele klein-literaire romans, de rechtzinnige en nederige bladzijden van La bonne Souffrance.

Italiën - Te Milaan, werd eindelijk de zoolang verbeide La Nave (Het Schip) van den genialen Gabriele d'Annunzio, onze moderne Dante, opgevoerd: eene grootsche verheerlijking van Venetiën, door het italiaansche volk met vervoering aanhoord. D'Annunzio heeft ook de publicatie van zijne briefwisseling met Eleonora Duse ‘aux belles mains’ (de heldin van Il Foco (Het Vuur), alwaarin d'Annunzio zelf onder de gedaante van Stelio Effrena verschijnt) aangekondigd: een zeer interessant document, ter oplossing van een der eigenaardigste liefdes-betrekkingen dezer eeuw. Van Grazia Deledda, verscheen onlangs L'Edera (Klimop), een nieuw siciliaansch verhaal, zoo geurig en zoo wild en sterk als haren Elias Portolu; van Giovanni Papinni Il Piloto Cieco (De blinde Loods), van Matilde Serao Dopo il Perdono (Na het vergeven), van de dichter Giovanni Cena, een epos Homo (Mensch).

In Italiën stierf Edmondo de Amicis, een goede romanschrijver van tweeden rang, (zijn beste werk heet Cuore) wereldberoemd, geestdriftig door het publiek gegeerd, maar nog al streng door de kritiek bejegend.

Scandinavïen - Een weinig vroeger kwam ons uit het Noorden, de droevige mare toe der dood van Holger Drachmann, Denemarken's beroemde auteur der Digti - zeer lyrische gedichten, nog een weinig te veel echter opgevat volgens de wijze van het oudere duitsche romantisme - en der zeeromans Storm, Stilte, Zeemanswoord enz.

[p. 190]

Ook stierf een der rechtzinnigste Noorsche romanschrijvers: Jonas Lie, een zeer kloek talent, bewezen in eene lange reeks verhalen, waartoe behooren De Driemaster ‘Toekomst’, Rutland, Voorwaarts! enz.

Buiten het nieuwe drama van Helge Rode Morbus Tellerman verscheen er weinig bezonders in Scandinavïen.

Rusland - Aan mijne lezers die belang stellen in de russische literatuur beveel ik het standaardwerk van Prins Kropotkin aan: Idealen en Werkelijkheid in de Russische Letterkunde, alsook de russische bibliotheek van Maas en Van Suchtelen, waarin goedkoope uitgaven van Dostoievsky, Tourguenieff, Gorki, Lermontoff enz. het licht zagen.

Maxim Gorki gaf een nieuwe roman uit De Moeder, door de Russische censuur in beslag genomen, doch alreeds in het fransch vertaald. Sociaal en humanitaristisch lijk al de andere werken van Gorki, is dit jongste boek echter zorgvuldiger afgewerkt - op meer volledige en aanschouwelijke wijze een homogeen levens-fragment voorstellend - en sterker gestijleerd dan veel der vorigen. Over Gorki, verscheen in de reeks Die Literatur van Georg Brandes, een lezenswaarde studie van Hans Ostwald.

De jonge russische schrijver Leonide Andreiff, zòò plotselings vermaard, gaf twee machtige, schoone en verschrikkelijke dramas De Koning en Honger.

England - Sully Prud'homme en Coppée in Frankrijk, De Amicis in Italiën, Drachmann en Lie in Scandinaviën, Thompson nu in England: de dood heeft geen ontzag... Op 13 November 1907, 's morgens, bij 't krieken van den dag, stierf te Londen, de dichter Francis Thompson, de fantasmagorist van de Sister Songs, van de Poems en de New-Poems, ‘a true poet, one of a small band’, zooals Meredith hem noemde in den brief die zijne zending van rozen vergezelde dier mooie, witte rozen, die werden in den kist van den dichter gesloten, en wier assche nu - ik voele hier de schemering van een teer symbool lichten - vermengd met de assche van den dichter-mensch begraven liggen.

Nieuwe werken: The secret agent van Joseph Conrad, The stooping Lady van Maurice Hewlett en The Dynasts von Thomas Hardy.

Met veel luister, werd de 80^ste geboortedag van George Meredith, England's grootste romanschrijver van dezen tijd, een der edelsten auteurs onzer eeuw, gevierd.

Duitschland - En terwijl de bewonderaars van Meredith hunne liefde en hunne vereering van den ouden artiest uitdrukten, liep er door de duitsche kunstmiddens ook een geestdriftskoorts, ter gelegenheid van Hermann Sudermann's 50^ste verjaring. Heel de duitsche pers was het ditmaal eens om in Sudermann Duitschland's prinselijksten dramaschrijver dezer eeuw te erkennen en om zijne stukken Die Ehre, Morituri, Der Stùrmgeselle Sokrates, Schmetterlingenkampf enz. te noemen als de levendigste, rechtzinnigste, kunstrijkste

[p. 191]

van thans. Tevens verscheen het 100 duizendste exemplaar van zijnen roman Fraù Sorge.

Frank Wedekind gaf Fruhlings Erwachen en Totentanz, Hugo van Hofmansthal Kleine Dramen, Gerhart Hauptmann Griechische Briefe, Edward Stilgebauer, pas na Der Börsenkönig, als tweede deel van zijnen cyclus Die Lügner der Gesellschaft, de nieuwe roman Das Liebesnest. De bewonderaars van Theodor Fontane publiceerden een bundel nagelaten stukken Aus dem Nachlasse.

Aan het werk van Coppée, van Meredith en van Sudermann alsook aan eenige der nu vernoemde werken, hoop ik in volgende nummers uitgebreidere bepreking te kunnen wijden... Op die belofte, sluit ik dit halfjaarlijks bilan van 't vreemde letterkundig leven.

_**_*

Duitsche Literatuur: Der Börsenkönig van Edward Stilgebauer

(Nederlandsche vertaling: De Beurs-Koning bij L.J. Veen te Amsterdam). Ik voel me droevig, wanneer ik er op denk dat een kerel lijk die Stilgebauer nu door duizende menschen aanzien wordt als een der eerste - ja, dikwijls wel als de allereerste - der duitsche romanciers van den tegenwoordigen tijd. Zijn Götz-Kraft - die breede-van-opzet maar korte-van-vleugelslag ‘Geschichte einer Jùgend’, wiens vier deelen Met volle zeilen, In de Branding, In Engen Kring en De kroon des levens zoo'n zonderling mengelmoes van hyperrealisme en van dweepend-romantiekerig gemijmer, van frisch landleven en onzuiver passiegewoel vertegenwoordigen - is, volgens de statistiek, het meest gelezen boek van dezen tijd... Nu moge dat succes verdiend zijn of niet, de naam van den schrijver blijft en Stilgebauer kan voor al zijne volgende werken op een gretig onthaal, met zekerheid, rekenen...

Onder het pompeuze opschrift De Leugenaars der Samenleving begint Stilgebauer een nieuwe cyclus, waarvan deze Beurskoning het eerste boekdeel.

Nu moet ik erkennen dat die Beurskoning zeer knap vertelwerk is en dat hij weer al de noodige elementen tot een nieuw populair succes inhoudt.

Onder literair oogpunt echter, = O. Daarom begrijp ik geenszins de noodzakelijkheid eener nederlandsche vertaling van dat sensatie-boek.

De onmacht van Stilgebauer om levende figuren te scheppen, om de realiteit met ziel te doorleven - natuurlijk dus ook om het geziene tot kunst te verwerken - mocht ons bijtijden een glimlachje van medelijden ontlokken. Stel die anemieke Beurskoning tegenover L'Argent van Zola: aldus vergeleken, smelt De Beurskoning weg onder het gestraal zijner vretende tuberculose, lijk sneeuw in de zon. In L'Argent, daar zit epiek in! daar wentelt het leven door, het bewogen leven der beurs-speculanten en der geld-sjachelaars, een wilde leven belicht met den rosgouden schijn der napoleons, doordaverd

[p. 192]

met het geklank van goud- en zilvermunten, doorruischt met het zijig geschuif der bankpapieren... daar voelen we de tragiek van 't algemeen-menschelijke in, achter den schitterenden schijnmuur van het leven dier echte ‘leugenaars der samenleving’...

Als ge ziet met wat 'n onmacht Stilgebauer bijv. de samenstrooming van het volk rond de Handels-bank beschrijft! Geef die stof in handen van Zola: hij knakt u neer onder den wilden wind van dien volkshaat, onder de dringendde stuwing van die verhitte menschenmassa, onder de dramatieke diepte van levensleed van dien angstigen samenloop. Bij Stilgebauer, kuchen eenige oudjes...

Zoo is, heel dat boek door, de menschheid: een gevolueer van poppen in een prentjes-atmosfeer.

Men begrijpt licht dat dusdanige romantiekerij - onder schijn van brutaal pseudo-realisme verborgen - en zoo 'n miserabele onmacht tot psychologische bezieling en tot epische uitbeelding. verlammend werken moeten op iedere stijl-oorspronkelijkheid... en zoo durf ik feitelijk beweeren dat de romans van Alexandre Dumas père honderd maal beter geschreven zijn, met persoonlijkeren woordkeus en keurigere zinsverzorging, dan dit spiereloos, steriotipiek, gemeen-eau de cologne-uitstinkend proza van Edward Stilgebauer.

Indien men op zulke werken steunen moest om de hedendaagsche duitsche literatuur te beoordeelen, dan vrees ik dat men zou gedwongen zijn die literatuur te aanzien als de verachterdste, de grofste, de ademlooste, de excrementieelste van Europa... Gelukkiglijk, leven er nog in Duitschland een paar Gerhart Hauptmann's en eenige Hugo von Hofmannsthal's: ik voeg erbij dat nog geen enkel hunner werken 200-duizend exemplaren opbracht.

A.d.R.