Vlaamsche Arbeid. Jaargang 3

[p. 177]

Kunstkroniek.
(Slot)

Als wij spreken over figurale kunst, de teekening, de lijn wordt hoofdzaak voor een kunstwerk en hetgeen nog droom en stemming mocht blijven in een landschap wordt gedacht in eene figuur of in de figuren van een groep, wordt karakter en zielsuiting in een portret.

Onder dat opzicht was er veel en degelijke arbeid in het Salon der Kunst van Heden, minder maar toch nog in de Driejaarlijksche tentoonstelling.

Daar was Fantin Latour. Dat is de fransche schilder, de hoog-aristokratische artiest. In een stil-rijk koloriet van purperend rood, van diep groen, van innig blauw, staan figuren geteekend met zachte lijnen, voorzichtig en teeder, als met waas overtogen door een eigenaardig pointillisme. En die figuren zijn zoo naief onschuldig in hunne naaktheid! Zij hebben stille gedachten van bloemen en licht, van groen en van geuren en beginnende liefde.

Manfred et Artarte, Nymphe sous bois, Le génie de l'air, Causerie dans le parc, Trois baigneuses, Sara la baigneuse waren intense poema's van een schilder, die een zeldzaam fijn-voelend en literair denkend mensch is. En zou ik zwijgen mogen over die schoone vrouw-portretten? Eene schilderes, met palet, penseel en schilderstuk, gezeten voor het onbegonnen paneel, waarnaast de vaas met frissche bloemen. Het licht achterover hellen van het lichaam, het neigen van het hoofd, het droomend denken van de oogen laten eene conceptie vermoeden die volworden is in den thans rustenden geest, maar die wacht, angstvallig, op den eersten penseeltrek, die haar op het nog zuivere doek moet verwezenlijken. Ook dat andere portret, La Lecture geheeten, geloof ik, was zeer schoon. Eene jonge vrouw met overwimperde oogen, lezend in een boek, dat hare fijne handen op haren schoot open houden in rustig gebaar. Dat zijn geen portretten meer van die of die mevrouw of jufvrouw met aardigen naam, dat zijn stukken om eeuwig te bezien, dat zijn mensch-gestalten, die ons

[p. 178]

innig verwant worden en veel nader dan grootvader of grootmoeder die daar fijn-gedaan in onze salon hangen.

Om met de vreemde tentoonstellers voort te gaan, wil ik hier een woord zeggen over den engelschen schilder, professer G. Sauter. Dat is de mystiek, symbolistische kunstenaar en de mauve tonen van zijne schilderstukken dragen er veel toe bij om het etherische van zijne concepties doen uit te komen. Ik kan geen beter symbool vinden om heel zijn werk te verbeelden dan de schilderij uit Kunst van Heden en die toehoort aan het Museum van Brussel: eene slanke vrouw te voeten uit, in lichte kleedij en die met gracelijk gebaar van hand en arm, den boog strijkt over de vedelsnaren: Muziek. De subtiele tinten, want hier zijn geen kleuren meer, het bleek groen, het teer mauve, maar zoo teer dat alles wit gaat worden, geven aan alle zijne stukken die bizonder muzikale uitdrukking. Onvergetelijk was het groote werk, De bruiloftsmorgen: Vele figuren als in een droom-waas verloren. De hoofdfiguur, de naakte bruid, ruggelings gezien, de rilde beenen gesloten en omhelsd door hare zuster in het opperste afscheid op dezen laatsten maagden-morgen. De aangezichten verduiken elkander in den zoen en de hals-omstrengelende armen, maar tranen zijn te vermoeden, tranen van geluk, van stil verdriet ook om het onoverkomelijke dat zal gebeuren. O zij is maagd nog en zoo teeder! Links staan nog zusters en hunne voorzichtige handen dragen de gewaden. Zij zullen smukken de schoonheid, de maagdelijkheid in dat naakte paradijslijf verscholen. Over alles weeft de morgen een wit mystiek licht, wonderschoon. Merkweerdig waren nog dat naakte purperachtig vrouwenfiguurken, tot onder de knieen gezien, ook in zoo zuivere onschuldige stemming gehouden, en de vele portretten, vooral dat portret van een ouden man met witten baard, een man die zou kunnen zijn een natuurkundige met de schelp in handen, en schoon was de tegenstelling van dat machtig sterk uitgevoerd oude vleesch naast de jeugdige frischheid van een fleurend meisjeskopje.

Arnold Böcklin was slecht vertegenwoordigd. De Melancolia, de tryptiek ‘Horch der Hain erschallt von Liedern’, ‘Das Frùhlings lied’ geven geen gedacht van de statige idealistische concepties van dezen grooten meester.

Onder de belgische tentoonstellers stonden zeker de idealisten de hoogsten. Emile Fabry is een meester die met Jean Delville naast groote buitenlandsche meesters als Puvis de Chavannes en Gustave Moreau kan gesteld worden. Bij Fabry is de uitvoering misschien volmaakter, bij Delville is de gedachte altijd van eene indrukkwek-

[p. 179]

kende grootschheid. Zijn Prometheus, hoewel bepaald onaangenaam van kleur, pakt u aan door het geweld van de conceptie.

Een buitengewoon talent is ook Auguste Levêque. Hij had in de Driejaarlijksche tentoonstelling twee kenmerkende stukken. Het rubeniaansche, De Maas en hare bijrivieren en de verbazend sterk getypeerde Studie voor eene Lucrecia Borgia. Dat is sterk werk, dat is geen schoon werk. De man die dat maakte kan schilderen wat hij wil, hij is, ik herhaal het, een buitengewoon talent. Herrinnert ge u nog die Lucrecia? En bevroedt ge de monsterziel die leeft onder het strak-gespannen slangenvel van deze vrouw? De groote handen, wonderlijk geteekend in hnnne akeligheid, zijn als tangen en, al rusten zij nu op het panen kleed, zij kunnen wurgen in trage foltering. De oogen zijn koud en wreed en de dikke lippen zijn dierlijk wellustig en zij zullen nog kussen het warme lijf dat stierf in marteling. Het raffinnement van die afschuwelijkheid wordt nog verhoogd door het aristocratische der kleeding en den rijkdom van den zetel en de met gouddoorstikte draperijen. Maar zulk werk paalt aan het karikaturale. Het zou misschien t'huis hooren in eene machtige conceptie als de monsters in de Divina Comedia, maar alleen en op zich zelf beschouwd, blijft het afzichtelijk.

Twee eigenaardige kunstenaars temperamenten zijn ook Walter Vaes en Emiel Vloors. Zij waren beiden in Kunst van Heden goed vertegenwoordigd. Vaes heeft iets archaiek en gewild-naief in zijne onderwerpen, waarvan de keus zelf en de zeer eigenaardige kleurgamma van eene sterke persoonlijkheid getuigen. Hoe nieuw-gezien was zijne Salome met de naakte borsten, dansend naast de feesttafel van den ouden Herodes, zoo kostelijk ook getypeerd; en wat al innige ziel spreekt er niet uit de weergave zijner oude architecturen.

Emiel Vloors heeft een vrouwen-type gevonden dat hem alleen eigen is. Op velen zijner doeken vindt ge dezelfde hysterieke schepsels wier beangstigende, ziekelijke oogen ondervragend staren in heimelijke spiegels die vele vreemde dingen weerkaatsen. Ofwel ze zitten onbeweeglijk, de knieen overeen onder het wijd-hangend panen kleed en droomen met de kin op de witte hand, te midden de exotiek-kleurige tapijten en bibelots, die de ledigheid van hun leven, in de kamer rondom haar, moeten vervullen. Zeer schoon waren van hem die twee decoratieve paneelen: Le pays des fruits d'or en L'Oranger.

Als schoone idealistische poging moet de Studie beschouwd worden van Pascal de Beucker. In dat grootsch-opgevatte stuk, de zangberg of de harmonie van het leven, waren er edele vormen, was

[p. 180]

er schoon licht en gedacht, verbeelding, droom konden er toch eens wat dieper asem halen.

Ik zou nog willen een woord zeggen over de menigvuldige portretten maar 't zou zijn om ze aftebreken. Want zoo weinige waren artistiek. Wat geeft mij een portret van Jozef Janssens of De Jans of Piet Verhaert hoe goed en kundig en gelijkend het ook gedaan zij? Maar iederen keer dat ik door de Drijjaarlijksche tentoonstelling wandelde, ben ik stil gebleven voor dat hoogst-aantrekkelijk mensch-gezicht, De kunstschilder Viérin door Franz van Holder en voor het portret van Roel de Ruyter door Pieter de Mets. Deze laatste is een veelbelovend kunstenaar. Hij heeft een scherp zicht van de realiteit, eene sterk-teekende hand, eene eigenaardige kleur-opvatting Hij doet zijne figuur opleven uit de omringende atmosfeer, en die atmosfeer zelf, als bij den grooten franschen schilder Carrière, wordt een voornaam bestanddeel, waarin de nauwelijks aangeven vormen te vermoeden zijn. Daar is ook vooral een sterke wil en een koppig pogen in al het werk dat ik van dezen jongen man mocht zien.

Van de brokken marmer en brons uit de beide tentoonstellingen leven nog voort in mijne memorie: de Blinden van Charlier, de Offerande van Rousseau, sommige koppen van Lagae en een vrouwe-buste van Paul Dubois: dat zijn sterke meesters. Goed werk mag ook genoemd worden de fries van Huygelen en de stout-opgevatte en zwieriguitgevoerde Jacht van de Cuyper. De mistroostigen die treuren bij de gedachte van het nooit weer te bereiken grieksche ideaal in de beeldhouwkunst, zou ik willen voeren voor dat fragement uit de Burgers van Kales van Rodin om hun het moderne ideaal te doen bevroeden. Zooals een stuk romp van Phidias nog schoon is, omdat de schoon heid als een licht gelijkmatig over alle deelen lag gespreid, zoo ook is een vingerlid van Rodin merkweerdig, omdat van aan de voeten tot de uiterste vingertoppen zijner figuren het expressieve van inwendige menschelijke passie ligt uitgedrukt. Dat wisten de Grieken niet: hoe dat de innerlijke ziel het menschelijke lijf kan vervormen tot gestalten van superbe schoonheid...

Ik eindig. Ik sprak over het werk dat mij het beste toescheen. Toch waren er dagen dat ik genot had van veel, dat hier onbesproken bleef, dat ik staan bleef voor de wondere tonaliteiten van de grootschgeziene waterzichten van Frans Claessens, dat ik staan bleef voor... het minste uit den tentoongestelden arbeid. Want in alles is iets schoons te vinden, het absoluut slechte bestaat niet. Het slechte is maar eene ontaarding van het goede, zooals duivelen afgevallen engelen zijn. Maar de impressies zijn zoo vluchtig dat wij mistroostig weer

[p. 181]

de straat oploopen en tot ons eenig' profijt de voorbijwandelende menschen kleuriger beginnen te vinden dan eertijds. Onze ziel ververlangt meer, wij zijn nu reeds jaren gewoon aan diezelfde tentoonstelling, wij willen iets anders, wij willen beter, onze geest is nu zoo gemaakt, wij willen nu eindelijk eens de stukken zien die ons kunnen verbazen en onze verwende menschheid vernieuwen.

Zullen die dagen komen? Bestaat er een streven in Antwerpen of elders dat eens zal botten en bloesemen in schoonheid onvergetelijk?

Een der meest-herhaalde motieven in het werk van Gustave Moreau te Parijs is dat van den Reizenden Engel, l'Ange Voyageur. Met toegevouwen vleugelen zitten zij neer tusschen de pinakels en chimeras van oude cathedralen en zij bedieden, volgens het inzicht van den kunstenaar, den goeden geest die over de steden waakt en bij wier afreizen het slecht weer oprankt uit de diepe donkere straten.

Wanneer zullen van de belforten en kerktorens van Vlaanderen de goede engelen neerzien en waken, de sterke geesten oproepen en leiden en het land vernieuwen?

Jozef Muls.