Vlaamsche Arbeid. Jaargang 3

[p. 152]

Vlaamsche Arbeid.

Liederen van Herman Broeckaert

(Vlaamsche Boekhandel, Brussel fr. 2. -) Een kleur en geur van eerste lenteseringen... de zoetheid van eene teere meisjesstem in weemoedig avonduur... de lichting van een zijzacht vrouwengelaat, in gouden morgenschemer... Zoo vol frischheid, vol eerlijkheid, vol poëzie, deze Liederen... Na de volkszangen van René de Clerq en van Lambrecht Lambrechts, zijn ze ons nog altijd welkom... Van de Clerq's liederen, hebben ze het fijne dichterlijk gevoel - misschien wel zòò fijn niet, - de zacht- doorweekende emotie - misschien wel zoo kiesch en scherp niet - maar ze bezitten iets meer: hun humor: die Herman Broeckaart lijkt me vandeege een vrank- jollige, vroolijkgezonde, vrij- levenslustige kerel... Jammer maar dat zijne verzen soms zoo gebrekkelijk gebouwd zijn, zijne rijmen zoo hinkend... Dat hij die onvolmaaktheden verhelpe, en wij zullen nog met sympathieker belangstelling naar zijne blije zangen luisteren.

A.d.R.

Lena en Roza door Louisa Duijkers.

- In 't Januari nummer 1906 van Vlaanderen, schreef Lodewijk van Deyssel: ‘Ik moet u heerlijk zeggen, dat uit Vlaanderen iets bepaald onwaardig mij niet onder de oogen kwam’. Indien die zin hem niet door een overdreven beminnelijkheid ingeboezemd werd, durven wij verhopen dat Van Deyssel deze twee stichtelijke romans van Louisa Duykers niet in handen krijge, of wij zouden misschien wel die voortreffelijke faam onzer literatuur verbeuren. Mogelijk blijft het dan echter ook dat we ons wel uit den slag konden trekken met te bekennen dat wij zelf nog niet bepaald weten of die romannetjes wel in 't Vlaamsch zijn gefabriceerd.

Ik zou er bij weenen wanneer ik erop denk dat een Gezelle, een Streuvels, een Vermeylen heel hun bestaan hebben gestreden voor de waarheid van de kunst, voor de rechtzinnigheid van het leven, voor de persoonlijkheid van het woord... en dat ik daarna nog Lenas moete lezen...

Maar wanneer ik dan hoor dat clubjes-geest, dat confessionneele

[p. 153]

verbroedering er zekere critici toe drijven eene schrijfster lijk Louisa Duykers te vergelijken met George Elliott en die twee poppen Lena en Roza met Tolstoï's eeuwige vrouwenfiguren uit Krijg en Vrede, dan ga ik bepaald aan 't wanhopen over onze literatuur of ten minste over... zekere onzer literators.

A.d.R.

Van Jongere Geslachten door Leo Meert Van Holkema en Warendorf, Amsterdam, fr. 3.50)

Met eene bijzondere vreugde heb ik van M^r Leo Meert's eerste roman Van Jongere Geslachten kennis genomen: misschien wel niet zoozeer om het reeds verwezenlijkte werk, als om de beloften die het boek inhoudt...

Zeker, lijdt die roman aan een mangel aan fijne afwerking; eenigzins onsamenhangend volgen de hoofdstukken elkaar op; schematisch, in een soms telegraphischen stijl, worden de toestanden afgebeeld, de menschen getypeerd; woordkunst moeten we er ook weinig in zoeken: 'n beschrijver, bijv., is M^r Leo Meert niet.

Maar daarentegen lijkt hij me een buitengewoon knap verteller; het leven stroomt die bladzijden door, met forschen slag en breede golving; typen - typen talrijk en verscheiden - gaan en roeren, lijden en verblijden, beminnen en haten er, leven er als mensh: geene poesjenellen, geene roman-acteurs. En Leo Meert's vizie is zeer scherp; we hebben te weinig vlaamsche auteurs die eenigzins vrij het leven objectief durven afbeelden, in zijn goed en in zijn kwaad, met zijne gezonde deelen en zijn rotte elementen, dus buiten het gestooi en gekweel eener conventioneele en ganschelijk romantische menschheid om, dan dat we niet M^r Meert's eerlijk en rechtzinnig realisme zouden goedkeuren. Op dat gebied, zijn we toch reeds aan 't winnen: dat bewijze dat andere pas verschen boek Schoolmeester van Alfons Sevens...

Wat me nog verblijdde: we gerochten buiten den horizont der velden en den huiskring onzer landlieden. Alleen reeds daarom - wijl M^r Meert zich heeft weten te ontrukken aan den invloed van het ‘Streuvelianisme’ - keur ik Jonge Geslachten goed. Hier voor ons ligt gesynthetiseerd - wel met een zekere epische macht - het brutale, gemeene, dubbelvoudige leven van eene nijverheidsstad, de doening harer ruwe, zinnelijke fabriek-werkers... en mij lijken dat leven en die doening toch minstens even geweldig - en 't leven geldt juist door zijne intensiteit - als dat van onze eeuwige boeren en boerinnen.

M^r Meert komt daareven een nieuwe roman uit te geven: Op den weg des levens, die speelt niet meer in het lager midden van 't fabrieksvolk, maar tusschen de hoogere burgerij, en min realistisch maar meer psychologisch

[p. 154]

bedoeld is... De opvolging van die twee werken laat althans een zeker geestes-electisme raden, dat mijne hoop nog steviger steunt en me werkelijk doet gelooven dat M^r Meert - 't gene hem, m.i. meest ontbreekt is nog eene rijkere taalkennis en een verfijnder woord-besef: zijn stijl slentert soms nog zoo journalistiek-achtig in de steegjes van de August Snieders-woordromantiek - nochthans wel tot een onzer beste romanschrijvers opgroeien zal.

A.d.R.

De Vlaschaard door Stijn Streuvels. L.J. Veen Amsterdam.

Hoeveel schijnbaar- dezelfde en toch anders- ontroerende zijden van de schoonheid die hij in zich draagt, heeft Streuvels ons reeds laten bewonderen sedert het verschijnen van zijn eerste boek! Elk werk was eene veropenbaring van nieuwe en op-zichzelf- volledige schoonheid; en zooals wij elk jaargetijde volledig-mooi in zich zelf vinden en toch in elk volgende nieuwe kleur ontdekken en nieuwe klaarte, zoo ook genoten wij in Streuvels opeenvolgende werken de gedaanteverwisselingen der zelfde en eeuwige schoonheid. Juist door de verscheidenheid der manier waarop die schijnbaar- dezelfde onderwerpen zijn behandeld is het zoo moeilijk een keus te doen tusschen Streuvels werken. Men kan wel zeggen: ik verkies dit werk, om reden van persoonlijken smaak; maar wie zal durven beweren dat de teere en droomerige jongelingsuiting van Lenteleven meer of minder kunstwaarde bezit dan de levenszware opvatting van Minnehandel of de mannelijke rijpheid van De Vlaschaard? De Vlaschaard is weer een van die boeken die men niet ontleden kan of mag. Men moet het nemen en genieten zooals het is, niet als een werk opgemaakt volgens een vastgestelde regel van romankunst - wie toch kan die regels bepalen? - maar als een heerlijk kunstgewrocht krachtig ontbloeid in des schrijvers ziel. Toch wil ik hier even wijzen op de diepe psychologische kennis waarvan Streuvels in dit boek getuigenis geeft en die sommigen hem hebben ontkend. Met welk een vaste hand heeft Streuvels zijne personen getijpeerd! In de eerste bladzijden reeds wordt ons boer Vermeulen uitgebeeld, lichamelijk en geestelijk worden zijn aard, geest en ziel ons bekend gemaakt met schier onbeduidende maar zaak- juiste opmerkingen. En die ontleding ontwikkelt zich bijzonder harmonieus en logisch; elke zin, elk detail veropenbaart ons een nieuwe karaktertrek, toont ons in de meest-alledaagsche gebaren de gebreken en deugden aan der personen, tot dat wij deze voor onze oogen zien leven en handelen. Elk woord van den schrijver is als de beitel van den beeldhouwer die de materie maakt tot leven. Op deze wijze, iets fijner en minder ruw voor Schellebelle, iets

[p. 155]

vager en zwakker voor Louis, juist volgens het karakter van eenieder, beeldt Streuvels zijne personen uit. En niet alleen de personen maar ook de natuur is in de Vlaschaard psychologisch behandeld. Men vindt hier geene beschrijvingen meer, zooals wij er wel eens aantroffen in Streuvels werken, enkel geschreven uit bewondering en uit liefde voor de natuurschoonheid. Maar landschap en menschen zijn geworden tot een prachtig geheel, zoodat de ziel der personen weerspiegelt in de atmosfeer der natuur en de natuur op hare beurt een psychologisch gedeelte is van 's menschen geest. Daarom is de Vlaschaard niet wat eenige zouden kunnen denken: eene opvolging van prachtige natuurtafereelen waarin de kleine schimmen der menschen wandelen als noodzakelijke bijbehoorigheden. De Vlaschaard is niet samengesteld uit verschillende tafereelen elk gevat in een eigen lijst; neen, het is één enkel tafereel dat onmerkbaar verandert van kleur en toon en lijn als de natuurlijke gang der jaargetijden zelf.

De psychologische kracht van Streuvels jongste werk komt bijzonder goed uit in het laatste hoofdstuk. Men zou nog wel kunnen zeggen dat zelfs dit laatste gedeelte van de Vlaschaard niet geheel beantwoordt aan het gedacht dat wij ons van een roman gemaakt hebben. Die meening is op zichzelf nog geene kritiek en wij hebben reeds gezegd dat men een werk van Streuvels moet nemen zooals het is omdat het niet geschreven wordt volgens een voorafgemaakt plan maar zooals het geboren is in des schrijvers ziel. En in dien zin beschouwd blijkt de Vlaschaard te zijn, een der rijkste en meest volmaaktste voortbrengsels onzer hedendaagsche Vlaamsche letterkunde.

J.V.N.

Overzicht der Hollandsche Literatuur. II.

Geen vruchtbaarder tijd voor den groei eener literatuur dan dagen van strijd; geen gunstiger strijd dan geestelijke. Als oud geloof en oude zeden de zielen niet langer bevredigen kunnen; als konsekwentste twijfelmoed hechtst- gewaande levensfondamenten op zand gebouwd ontdekt, en de zielen, in tragischen waarheidshartstocht, op bangst- geschuwde gebieden den vasten bodem zoeken doet, waar zielegebouw veiliger te vestigen is, hoe dan hun steeds- mistastende ijver gemeenschap zoekt, en zich genoopt voelt tot waarschuwing van hen, die hun wankele levens gebouw met zwakke stutten te behoeden trachten! Hoe dan die twijfelloozen vol deernis, en angst voor 't onbekende, hen tot blijven zoeken te bewegen, of hoonendscherp met trotschen spot hun moed belachen!

Zòò zie ik de Hollandsche literatuur van dezen tijd: Vol deernisvolle

[p. 156]

liefde voor 't oude leven, dat, verkleind en misvormd, grootscher en breeder en rijker levensverlangen geen bevrediging schijnt te kunnen geven; vol hartstochtelijk, al telkensfalend, trachten naar te-loor-gegane glorie; maar door de algeheele ontreddering zonder ander geluksbesef dan wat zinnen geven; haast- ziekelijke gevoeligheid voor lijn en kleur en klank en rhijtme. Vol viering- en verafschuwing- van perverste levens-verhoudingen, uit louteren drang om voor ontaarde ziel eindelijk evenwicht te vinden. Zòò zijn de menschen van onzen tijd; wat wonder, dat ongewoon velen, overbewust, om uiting vragen en met veel succes ook zich uiten kunnen? Dìt, door de beweging van '80 bevorderd en grootendeels tot stand gebracht - mét het liberalisme, het modernisme en de wetenschappen - dunkt ons de voornaamste reden voor de opmerkelijke en onevenredige literatuurgroei in Holland, die voorloopig in onze waardeering wel een literatuur-bloei zal blijven.

Nu begrijpen we, hoe werken als de Confessiones en de Imitatio zoo veel verademing en uitwerking ten goede brengen; hoe nu laatst weer Willem Kloos eene vertaling van Thomas à Kempis' Imitatio Christo leveren kon; hoe een on- ‘godsdienstig,’ maar innig- religieus werk als Het geloof van den nieuwen Mensch van Dr. Mathieu Schoenmaeckers veel aftrek vinden kan.

Nu begrijpen we, waarom de kerkgenootschappen slechts voor'n deel in deze beweging kunnen betrokken zijn, zoodat Willem Smulders nader te bespreken dichtbundel Cantica Graduum eigenlijk er buiten staat, evenals In 's Levens Opgang van Seerp Anema.

Schoon buiten deze bespreking staand, dienen even genoemd: een bundel Studiën van Hollands' gewetenvolsten, schoon wat druk argumenteerenden kritikus Is. Querido en een studie van Maurits Uyldert over Albert Verwey.

Theo Weiman

Boeken van medewerkers.

- Verschenen: Paascheiren door Lambrecht Lambrechts - Mannenlijden door Okt. A. Steghers - Heikleuters van Alfons Jeurissen - Verzen door Jef Bourgaux - Nazomer door Gustaaf Vermeersch - Op den Weg des Levens door Leo Meert. - Om te verschijnen: Pastoor Hugo Verriest en Onze Schrijvers door André de Ridder - Het Rollende Leven en Internationale Iloten door Gustaaf Vermeersch - De Getijden door Edmond van Offel - De Sproken van Psuke, in medewerking door Gust. van Roosbroeck en Magda Peeters - Babel van Godfried Hermans - De Idealistische Schilders door Jozef Muls.