De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 8

[p. 107]

Piet Verhaert

Antwerpen mag onder de Europeesche steden van tweeden rang voorzeker geroemd worden als eene der schoonste en belangwekkendste, die er bestaan, wat ieder belezen en bereisd vreemdeling, bedeeld met een greintje smaak voor schilderachtigheid en kunst, dadelijk zal toegeven. Ook heerscht er eene rumoerige bedrijvigheid, eigenaardig en aantrekkelijk; er wordt veel geld gewonnen en lustig verteerd, en 't leven schijnt er geene zorgen te kennen, het gaat op in een genot van goede en prachtige dingen.

Toch heeft de Scheldestad, zooals de geschiedenis leert, nog weelderiger dagen gekend, en hare burgers betoonden zich niet weinig fier over zulke bakermat en zooveel welstand. Elke gelegenheid werd waargenomen, ja opgezocht, om uit te pakken en te schitteren, want de naburige steden en buitenlandsche natiën moesten immers weten, hoe het er bij den Sinjoor op een handvol goud niet aankwam!

Dit pronkerig karakter van den echten Antwerpenaar is nog immer niet veranderd.

Evenals vroeger het voorgeslacht, houdt hij van pret en praal, van optocht en feest. Er moet gedurig ‘iets te doen’ zijn, zoodat onze aedilen, al niet minder dan die van Oud-Rome, geweldig hebben af te rekenen met het ‘panem et circenses’!

Maar aan die kinderlijke, licht vergeeflijke behoefte wordt gaarne te gemoet gekomen.

Wie herinnert zich niet het heerlijke Landjuweel van 1892?

En pas was de opgetogenheid bedaard over die bewonderingwekkende ontvouwing van prijsbaren burgertrots, diep gevoel van eigenwaarde en ontwikkelden kunstsmaak, of men begon aan de Wereldtentoonstelling te timmeren!

En zie! als een bloemtuil in dien reuzenbazar rijst Oud-Antwerpen op, een wonder van kennis der oudheid, gepaard met eene machtige scheppende verbeeldingskracht.

Hier, in dit schilderachtig, onvergetelijk hoekje was de echte Sinjoor waarlijk thuis, hier droomde hij zich terug in de roemrijke tijden van weleer, in de eeuwen van steekspel en plechtige inhaling van vorsten, van tooneelen in de open lucht en fantastische optochten bij fakkellicht.

Is het wonder dat een kunstenaar als Piet Verhaert, zoo op en top een Antwerpenaar, niet alleen door de geboorte, maar voornamelijk door opvoeding en gemoedsaard, zich de borst voelde zwellen van fierheid over eene vaderstad met zulk grootsch verleden?

Is 't wonder dat hij, zijne fantazie in gloed gezet door die tooverachtige heropwekking van Oud-Antwerpen, penseel en teekenstift greep, en, in zijnen winkel van prenten en schilderijen aldaar, eene tentoonstelling opende, die het beste en schoonste van 't wezenlijk Oud-Antwerpen teruggaf?

Al mijmerend zweefde zijn speelsche kunstenaarsgeest over de geschiedenis zijner lieve geboor-

[p. 108]

testad en van haren breeden prachtigen stroom, en hij deed beider wel en wee gedeeltelijk herleven in zijne twee zoo buitengewoon fraai geïllustreerde albums: Croquis et Impressions de la vieille Ville



d'Anvers en Le Centenaire de la Réouverture de l'Escaut, verleden jaar bij den uitgever der ‘Vlaamsche School’ verschenen.

Onder het vertellen en schetsen werd onze kunstenaar getroffen door het heuglijk feit, dat het in de Meimaand van 1895 juist honderd jaar zou wezen, dat de vrijmaking der Schelde officiëel plaats greep door het verdrag van Den Haag, en ziedaar hoe hem de eer toekomt, den eersten wenk te hebben gegeven tot het vieren der luisterrijke herrinneringsfeesten in de maand Augustus aanstaande.

Piet Verhaert is niet alleen als mensch een Antwerpenaar in merg en been, maar ook de artist in hem is van den besten Antwerpschen stempel. Zijne wieg stond niet verre van de Plantijnsche drukkerij en hij sleet zijnen kwâjongenstijd aan den waterkant, de werf, waar zich in hem onbewust dat verfijnd gevoel voor licht- en kleurenspel ontwikkelde, die opwekkende levenslust en dat gezond realisme, die het kenmerk zijner kunst zijn. Dáar, aan de kaai, langs dok en vliet, op brug en schip, ademde hij met de verfrisschende zeelucht eene liefde voor de Scheldestad in, welke zelfs weinige Sinjoren in zoo hooge mate bezitten. ‘Vlaanderens landstroom’ is zijn afgod! Spreek hem van geen boschlandschap noch bergpanorama: hij zal u bewijzen, dat geen één natuurgezicht kan halen bij den aanblik van de Schelde vóor Antwerpen.

En of Piet Verhaert ze kent, bei zijne stad en zijnen stroom!

Geen schilderachtig hoekje of hij heeft het gevonden; geen gebouw of monument van eenig esthetisch of geschiedkundig belang, of hij trok er de aandacht op, niet alleen met woorden, die bij hem zoo gemakkelijk van de lippen vloeien, ook niet uitsluitend met penseel of teekenstift, maar tevens met de pen, welke hij voert met de bedrevenheid en speelschheid van den geboren schrijver en dichter, zooals zijne twee bundels Croquis voldingend bewijzen.

Men beelde zich nu niet in, afgaande op die Fransche werkjes, dat Verhaert geen Vlaming is. Integendeel! Hij is veel te goedrond en denkt veel te nationaal om anders dan vlaamschgezind te wezen; zelfs beschikt hij over een even groot talent van stijl in zijne moedertaal als in 't Fransch, getuige zijn prachtig artikel ‘Kunst en Overlevering’ in de ‘Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle’ van 1884.

Piet Verhaert behoort tot de keurbende van artisten, in de jaren 70 opgekomen: Emiel Claus, Jef Lambeaux, Alexander Struys, Jan Van Beers, Frans Van Kuyck, Theodoor Verstraete, Eug. Joors en meer andere. Zijn talent is zeer oorspronkelijk en vertoont al de goede eigenschappen der oude Vlaamsche School: realistische opvatting van 't leven, schitterend en tevens malsch coloriet, helder en alles doortintelend, doch min of meer gelijkmatig



licht. Hij ziet en schildert op zijn Antwerpsch, in den allerbesten zin van 't woord, en wij mogen hem beschouwen als den jongeren kunstbroeder van Hendrik De Braeckeleer, Jozef Lies en Rik Schaefels.

[p. 109]

De kleinere doeken van Verhaert vonden al vroeg bewonderaars en koopers; geen cabinet van naam te Antwerpen of men treft er aan. Het onderwerp omvat gewoonlijk niet veel: een oud stadsgezicht of een paar treffende typen uit de wereld der zeeliê en de buurt der Schelde. Voor een dichter met het penseel zooals hij, is dit weinige niettemin voldoende, want hij weet het gemoedelijke, de schilderachtigheid en het geheimzinnige, kortom: de poëzie van vorm, licht en kleur te versmelten tot eene kleine harmonieuse symphonie

STEMPEL VAN DEN ZEEMAN, naar de geschetste schilderij van Piet Verhaert

van verrukkelijke schoonheid. Bijwijlen, als ter afwisseling, maalt hij aardige binnenhuisjes, b.v. zoo'n snoeperig hoekje van een atelier, ofwel een burgersalon in rococo, gestoffeerd met een paar personages in achttiendeeuwsche kleederdracht. Bovendien kennen wij van hem zeer verdienstelijke portretten, breed aangelegd, vrij van alle onnoodige détails, eer het uiterlijke voorkomen dan de ziel der afgebeelde menschen vertolkend, maar dat uiterlijke weergevend met een scherpen blik voor het bijzondere en het typieke, dat er inzit.

Onze kunstenaar heeft ook groote stukken gemaakt. In 1881 behaalde hij te Brussel de gouden medaille met zijn uitmuntend tafereel: ‘Voorhof eener Hoef,’ dat velen zich nog wel herinneren. Te Parijs werd hem in 1889 de zilveren medaille geschonken voor zijn: ‘Stempel van den Zeeman’, het heerlijk gewrocht uit de moderne verzameling van ons museum. Wie heeft daar het geestig tooneeltje niet met welgevallen beschouwd?... Het hoekje der kajuit, waar de scheepsjongen getatoueerd wordt, is zoo tooverachtig warm, zoo Rembrandachtig verlicht. De personnages, een groepje oude en jonge schippers, zijn zoo waar, zoo springend levend als degene, welke wij dagelijks aan de kaaien voorbijloopen: gebruinde aangezichten, getuigend van krachtige gezondheid; zware stramme handen, die gewoon zijn met pek en teer in aanraking te komen; breede, gespierde schouders; loomheid van beweging, maar een vaste, vurige blik; donkere losse kleeding, waarvan een gebreid slaaplijf, doorgaans in blauwe saai, liefst het overheerschend bestanddeel uitmaakt. Bokkebaarden, zuidwesters en baardbrandertjes doen zich insgelijks machtig gelden. Geen kenmerkend, typiek trekje werd vergeten: wij staan vóor de natuur zelve, maar 's kunstenaars ziel ligt er in, en de geest der poëzie zweeft over het prettig tafereel.

Verhaerts werkzaamheid beweegt zich in verschillige richtingen, zooals men dat bij de begaafden ontmoet. Zijne faam als etser is sedert lang gevestigd; hij had mêe de thans ontbonden Antwerpsche Maatschappij van Etsers gesticht, en éene zijner platen, getiteld: ‘De Kuipers’, werd door het voorname Weener tijdschrift ‘Die Graphischen Künste’ opgenomen als het beste specimen van aquaforti door Belgische graveurs. Tusschen zijne talrijke etsen verdienen nog vermeld te worden: de Zeerobben, Bij Winterdag en - last not least -

[p. 110]

de zooeven voltooide naar de heerlijke schilderij van Hendrik Leys uit ons museum: Rubens op het Feest van 't Kolveniersgilde, een prachtstuk, zoo juist geschikt voor 't talent van onzen artist.

Piet Verhaert is professor bij de Academie en lid van den provincieraad, doch ondanks zijne talrijke verdiensten werd hij nog niet geridderd, misschien alleen omdat hij 't op zoo'n onderscheiding nooit heeft aangelegd. Immers, van al onze artisten, die jaren beginnen te krijgen, is Verhaert wel degene, die meest zijn jong, ongedwongen, opgeruimd en jolig voorkomen uit den studeertijd en 't Bohemerleven heeft weten te bewaren. Hij ziet er zoo niets officiëele-persoon-achtig uit, en 't is van hem niet, dat de dichter De Génestet zou zingen:

‘........... zoo min of meer gebuikt,

Zoo min of meer gedast en min of meer gepruikt;

Een man, die even stijf geschroefd zit in zijn boorden,
Als in zijn préjugés; die aan zijn minste woorden

Een klank geeft en een klem, een nadruk, een gewicht,

Als bracht hij, waar hij sprak, een misdaad aan het licht.’

Hij heeft veel gereisd, in Italië, in Spanje, - ook veel gelezen, - en 't is een lust, een paar uurtjes met hem te praten op zijn gezellig atelier. Onder 't schilderen of graveeren rijpen in zijn hoofd twee plannen, die, tot een goed einde gebracht, 's kunstenaars faam niet weinig zullen vermeerderen: een boek over 't groene Zeeland, en de geschiedenis van den Scheldestroom, beide rijk opgeluisterd met etsen en teekeningen.

Dus spreken we later nog wel eens over hem!

6 Juni 1895.

Frans Van Cuyck.