De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 7

Mengelingen

Van Nu en Straks, viii-x. - Sedert lang bracht geen Nederlandsch tijdschrift mij zulk een - zij het dan ook geen onverdeelde - vreugde als de laatst verschenen driedubbele aflev. van de uitgaaf van Gustaaf Vermeylen. Let wel: niet de ‘Ausstattung’ baarde mij dit genot; de Queen of the Fisches van Pissarro is niets buitengewoons, en van de overige vignetten bevielen mij alleen die van Fik Hagemans en van Morren. Neen, het genot, dat dit overigens meesterlijk gedrukte deel mij schonk, was uitsluitend literair.

Ik houd het dan ook voor een plicht der dankbaarheid, de aandacht mijner lezers - toch meest allen artisten en schrijvers - te vestigen op het allermooiste, dat ik in deze aflevering las.

[p. 141]

In de eerste plaats vermeld ik Op een Zomeravond, een in zijn kloeken, knappen eenvoud en saamgedongen kracht wel afgerond en geheel kompleet geheel, ontsierd alleen door ‘quelques défaillances de style’, overigens van luttel beteekenis. Hegenscheidt's verzen, Muziek en Leven, deden het mij uitjubelen: Habemus Poetam! Vooral Aan het Woord, Siegfrieds Dood, Gluck (De Elyzeesche Velden), verdienen bewondering. Met instemming op meer dan één punt las ik ook Hegenscheidt's opstel: Rhythmus. Ik acht zijn oordeel over Verwey's Vondel-uitgaaf echter wat onbillijk. De eenvoudige vraag: voor wien deed Verwey deze overigens mooie keuze, volstaat om mijn standpunt aan te geven. Uit de Bom's Walm van Lente bevallen mij, als geheel, het meest het eerste en derde deel.

Heel mooi gezegd: ‘De boomgaard stond heelemaal wit in dezen nieuwen Mei. De lucht, een gazige vervluchtende blauwigheid, gluurde door de feestelijke blankheid, en was over de wereld een groote geel-goudene-tintelblauwe vreêvlag. Men zag niet, maar voelde de zon, een zilveren schild blinkend achter ijle raggen sluiers.’

Ook dit:

‘En onder het zoete gewuif der takken gegaan, en tegen zijn slapen aanruischen voelen 't gestreel der bloesemknoppen, als zeer fijne vrouwevingeren over zijn aangezicht.’

Zeer lezenswaard - als een soort van ideaal toekomst-programma? - Vermeylen's opstel: De Kunst is de vrije Gemeenschap. Prachtig 't volgende:

‘Sinds is ook het groote Aangezicht van liefde (Christus), dat zijn licht straalde op het kunstwerk, langzaam verduisterd onder de menschen. En wij staan hier als verloren, in 't halfduister van den zwangeren nacht waar reeds lange sidderingen doorvaren, vreezend, maar vol hoop en open van liefde, want wij voelen dat een nieuwe annunciatie nakend is, wij voelen 't bijna physisch, alsof het lijf van God weer uit onze hoofden ging opgroeien gelijk een boom.’

Van P. van Langendonck, een kranige karakteristiek van dichter Prudens van Duyse.

Ongemeen interessant de buitentekstplaat van James Ensor.

Van Nu en Straks, dat ongetwijfeld na jaren een bibliografische zeldzaamheid zal worden, verdient ten warmste aanbevolen.

P.-t.

In Duitschland heeft zich vóor korten tijd een nieuwe vereeniging van kunstenaars gevormd, die een nieuw groot maandblad voor kunst zullen uitgeven. Dit tijdschrift, door een fraai uitvoerig prospectus aangekondigd, belooft veel goeds.

Niet alleen de beste artisten van Duitschland, ook Noren en Denen zullen medewerken, en zoo is het niet onwaarschijnlijk dat er ditmaal iets ‘noch nie dagewesenes’ zal tot stand komen, vooral wat betreft het reproduceeren van werken van groote en beroemde schilders. Niet meer de Franschen naäpend in de benamingen van vereenigingen of tijdschriften, heeft men een oorspronkelijken titel gekozen, die heel juist den aard der vereeniging uitdrukt. Zij heet: Die Genossenschaft Pan. Haar tijdschrift zal geen bijzondere richting in de kunst volgen, en bijgevolg, zou men kunnen zeggen, oorlog voeren tegen alle andere richtingen: neen! alle ware en oorspronkelijke kunstwerken en daden zullen vriendelijke opname vinden in Pan, die dan ook alleen met dit devise in zijn vaandel, aan zijn naam kan beantwoorden.

Het nieuwe tijdschrift is een zuiver kunstorgaan. Winstbejag is niet alleen op den achtergrond geschoven, maar volkomen buiten aanmerking gebleven. Het is geen blad voor de groote menigte, maar het wendt zich met een verachting voor het profanum vulgus alleen tot ware kunstenaars en ware kunstvrienden, aan menschen die werkelijk kunst voelen, hetzij dan zelf dit gevoel uitend of wel alleen deze uitingen van anderen navoelend. Daardoor is het ook alleen bestaanbaar door medewerking van goede artisten en vooral ook van de oprechte kunstvrienden. En deze medewerking is toegezegd. De meest bekende schilders hebben hunne werken ter reproductie aangeboden, en de beste litteratoren hunne medewerking belooft. Tevens schijnt ook van de zijde der grootste en machtigste kunstvrienden eene toenadering te hebben plaats gehad.

Het prospectus, mooi op hollandsch papier gedrukt en artistiek uitgegeven, heeft het groote formaat, dat ook het tijdschrift zal aannemen. Grijs, somber grijs is de omslag, en in het midden, grijnzend uit het grijs, een nog donkerder kop, een Pan's kop, maar geen gewone, een kop meer lijkend op een dier dan op een mensch, maar toch met iets menschelijks er in. Het is een koolteekening van Frans Stuck, den zonderling vreemden kunstenaar, wiens album ook in België, naar ik meen, verleden jaar nog een goede opname gevonden heeft. Het prospectus is verder nog met verscheidene andere kleine teekeningen versierd, die er een interessant voorkomen aan geven. Als medewerkers worden o.a. genoemd: Begas, Boecklin, Liebermann, Stuck en von Uhde, en de schrijvers: Garborg, Max Halbc, Przybyszewski en Otto Julius Bierbaum.

Bij zulk een naamlijst kan men hopen dat de opgewekte verwachtingen niet zullen teleurgesteld worden.

E.E.

Uit De Kunstwereld de volgende zeer lezenswaardige beschouwingen: ‘In een artikel in de laatste Nouvelle Revue over de samenwerking der kunsten, La Synthèse des Arts, bespreekt Albéric Magnard de vraag, in hoever een kunst kan bestaan, die in zich vereenigen wil bestanddeelen der kunsten van muziek, woord en plastiek. Voorzeker zal niemand hem kwalijk nemen, dat hij Wagner bewondert, en in het lyrische drama van Bayreuth een oplossing van het vraagstuk ziet, hoe men muziek en woorden kan laten samenwerken tot een harmonisch geheel. Maar wanneer hij zegt, dat ook de kleur in het lyrische drama haar deel heeft gekregen, dan krijgt een Hollandsche lezer een naar gevoel bij zulk een miskenning van het ware vraagstuk. Ik verbaas me, en vraag mij af, of een Franschman zoo iets lezen kan en rustig op zijn plaats blijven. Want iedereen kan toch wel inzien, dat als men spreekt over de vereeniging der kunsten van woord, tonen en kleuren, men het heeft over poëzie of proza, muziek en schilderkunst, en dat zelfs de meest volmaakte dekorateur een kleine jongen zal wezen

[p. 142]

naast Titiaan en Rembrandt, zoodat ook de beste theater-decorateur volstrekt niet het aandeel der kleuren aanbrengt, waarop de schilderkunst aanspraak zou kunnen maken naast de poëzie en de muziek. Ja zelfs, zoo aan een groot schilder werd opgedragen, het dekoratief in Bayreuth geheel naar zijn zin te regelen en in te richten, dan zou deze schilder een voortreflijk gebruik kunnen maken van zijn gevoeligheid voor kleuren en tinten en licht en schaduw, doch van zijn vakbekwaamheid zou hij maar enkele procenten kunnen aanbrengen, terwijl woord en klank geven wat zij geven kunnen.

Wederom schijnt de heer Magnard wat achterlijk, waar hij spreekt over de pogingen der enkele kunsten om ieder met de hun eigen hulpmiddelen effekten van een andere kunst uit te drukken. Hij is niet verder gekomen dan tot in te zien, dat de theoriën van dichters, die tonen en kleuren willen reproduceeren, tot zonderlinge uitspattingen kunnen brengen, maar in hoever de bedoeling der dichters juist kan wezen, dat ziet hij niet in. Voor vele Hollanders echter is het geen geheim meer, dat van de klanken der woorden een eigen klank-kunst is te maken en door velen gemaakt is; dat wat men noemt “de melodie van een gedicht” niet is een verzwakte nabootsing van zang of instrumentale melodie, doch een klankwerking, bereikt door kombinatie van klankfaktoren, welke in de gesproken taal te vinden zijn, en een eigen effekt, soortelijk verschillend van dat der eigenlijk gezegde muziek. Vele Hollanders weten ook, dat een dichter geen buitensporigheid behoeft te bedoelen, als hij den indruk van een eigenlijk gezegde muzikale gewaarwording wil reproduceeren. Want zijn psychische gewaarwording is het in dat geval, die hij uit te drukken heeft, en slechts zeer weinig aanwijzingen op eigenlijke muziek zijn noodig, om bij den lezer den indruk op te wekken, dat de psychische gewaarwording door klanken van zang of instrument veroorzaakt was.

Nog eens, er zijn Hollanders bij de vleet, die zich begrijpen kunnen, dat een schilder zijn schilderij “een Nocturne” noemt. Want, deze Hollanders weten het, een schilderij beoogt niet een zintuigelijken, doch een psyschischen indruk, en een schilder kan den psychischen indruk van zijn werk, ten opzichte van andere schilderijen, best vergelijken met den psychischen indruk van een muzikale kompositie ten opzichte van andere muzikale kompositiën.

“Mais, s'il est une forme en laquelle la synthèse ne puisse s'accomplir, c'est bien la peinture, art concret, art plastique, réduit à l'imitation de la nature visible ou d'éléments à elle empruntés.”

Wat duivel, meneer Magnard, wijs ons toch even het artikel der Fransche grondwet, waarin geschreven staat, dat een schilder gedwongen is de natuur na te bootsen: in de onze is het niet te vinden. Bij ons is een schilder even vrij als een vogel in de lucht, een Parijzenaar op den boulevard en een Hollander in de kroeg. Een schilder is iemand die kleuren op een doek of een paneel of een muur smeert, en met die kleuren mag hij doen wat hij wil. Hij mag de kleuren zoo naast elkander zetten, dat het geheel meer of minder gelijkt op een mensch of een boom of een huis; maar hij mag ook de kleuren zóo vereenigen dat er geen gelijkenis te zien is met een mensch, een huis of een boom, als de psychische gewaarwording maar belangrijk is. Want daarin ligt zijn eenige gebondenheid, in de verplichting om een belangrijke psychische gewaarwording op te wekken. En zelfs aan die verplichting kan de schilder, als vrij man, zich onttrekken, maar dan houdt hij op artist te zijn. Zoo zijn ónze manieren.

Al dat gefilosofeer is voor vele Hollanders gesneden koek, maar schijnt buiten het bereik te liggen van een schrijver in zulk een gewichtig tijdschrift als de Revue de Paris.’

In De Gids schrijft D^r G. Kalff, in een beoordeeling van Verwey's Bloemlezingen van Nederlandsche Dichters:

‘En hoeveel valt er nog te doen om hier te lande het rijk der schoonheid uit te breiden! Sla het oog op de poëzie. Wat al vooroordeelen onder het publiek der gegoede standen; welk een gemis aan waardeering van hen die zoeken en streven naar het schoone, indien zij daarbij wagen een platgetreden weg te verlaten; welk een hardhoorigheid bij velen - ‘auris Batava’ nog steeds - voor klank en rhythme! Wie leiden onze burgerij naar de hooge vlakten waar de schoonheid woont? De kritici zal men zeggen. Zeker, deze zijn de aangewezen middelaars tusschen kunstenaars en publiek, indien zij weten waar zij moeten staan en niet willen schoolmeesteren over wie hun meerderen zijn. Maar ook de kunstenaars zelf kunnen hier veel goeds doen. Een dichter kan in sommige opzichten slechts door een dichter worden begrepen en verklaard. Beter dan vele kritici zal een dichter de kunst van een dichter weten te waardeeren. Fijne opmerkingen als die van Beets in zijn Verpoozingen en Verscheidenheden, in zijn inleiding tot Staring toonen dat daar een dichter aan het woord is. Ik denk aan opmerkingen als die over de verschillende vormen van dat meesterlijke Herdenking: waarom b.v. ‘dropplend loover’ beter is dan ‘drupplend loover’ en ‘'t werd stiller; 't groen liet af van droppen’ beter dan ‘nu zwegen koelte en lentedroppen.’

Onze Schrijvers in den Vreemde. In ‘Friedenstimmen, eine Anthologie, herausgegeben von Leopold Katcher, eingeleitet von Konr. Ferd. Meyer und Bertha von Suttner,’ (Leipzig, Wartig und Hoppe), treffen wij, benevens uitspraken van Jules Bara en E. de Laveleye, drie vertalingen aan uit Pol de Mont: Gesang der Mohnblumen, Der Tod ist heilig, en Gerechtigkeit, nagedicht door Albert Moeser.

Noord-Nederlandsche medewerking aan Vlaamsche tijdschriften. Opgemerkt, in de laatste aflevering van het Nederlandsch Museum, een studie van A.S. Kok, over Dante Alighieri en zijn Biografen.

In het Hoogduitsch zijn vertaald en verschenen Couperus' Extase, door Freia Norden (Dresden, Beyer), Dudok van Heel's Auf weiszen Flügeln, door M. Karstens (Basel, Geering), en A.J.M. Janssens' Röschens erste Communion, door Gust. Prell (Düsseldorf, Schwann).

[p. 143]

Eene bladzijde uit het Album den Heere Frans Gittens aangeboden (zie De Vlaamsche School blz. 83)

[p. 145]

Over Symbolisme en Symbolisten. In een der zomerafleveringen van Le Mercure de France trof ik een artikel, waarop ik reeds vroeger de aandacht hadde gevestigd, ware het al te geringe bestek, waarover wij voor deze rubriek ‘Mengelingen’ beschikken, éens te meer geen hinderpaal geweest.

Dit opstel, dat niet minder dan 15 kompakt gedrukte bladzijden bevat, en tot titel voert, Apologie pour la Peinture, behelst over de moderne kunst- en letterbeweging in het algemeen en over de schilderkunst en het symbolisme in het bijzonder beschouwingen, welke ik wel niet alle zou kunnen of willen onderteekenen, maar die, verschenen in dit zeer geavanceerd tijdschrift en onderteekend met dezen naam: Charles Merki, zeker niet zonder beteekenis zijn.

Zelf gaarne als letterkundig novateur genoemd, en, zooals hij gereedelijk verklaard, allen die naar nieuwheid zoeken op voorhand genegen, werpt Merki eerst een blik op al het verdienstelijke, dat hij in het werk der allerjongsten ontdekt, hun zorg voor andere uitvoeringsmiddelen, hun voorliefde voor minder gemakkelijke en vooral minder banale onderwerpen, en wat dies meer, om zich daarna af te vragen, of - al het gerucht, rond deze essais aventureux gemaakt, wel gewettigd, - of de wijdgapende verbazing van zoovelen bij het zien van de patisseries van Vincent, en de macchabées van M^me Jacquemin, niet een heel klein beetje verdiend is.

Na, op zeer kurieuze wijze, en wel eenigszins op het spoor van den veel te zeer vergeten Lessing, de noodzakelijke grenzen tusschen plastische-, literaire- en toonkunst te hebben aangewezen, gaat Merki de hervormers aldus te lijf:

‘Des bénêts prétendirent confondre les trois arts, et que le mot aurait une couleur rouge ou bleue, et le son d'une harpe, d'une flûte, d'une trompette; nous savons où nous voulurent mener les instrumentistes, le Traité du Verbe, toutes les balivernes de M. Ghil (paix à ses cendres). La littérature, par bonheur, n'est point une charade, ni le Gymnase des OEdipes, ni l'admiration de cinq jeunes gens le but qu'elle se propose; nous déplorons simplement la niaiserie de telles tentatives, et lorsque la peinture, à son tour, déclare vouloir se manifester par hiéroglyphes, lorsque des esthètes fallacieux, en recherchant le symbolisme, ou tout uniment l'idée d'une toile bien ou mal torchée assignent aux choses une signification de position, déclarent y reconnaître la valeur d'un mot, ne plus être en présence d'un sujet reproduit ou d'une imagination projetée, mais devant une phrase; non même devant une synthèse des choses, mais devant leur symbole, nous sommes bien forcés de constater que c'est inconsidérément faire revivre un procédé quelque peu égyptien, créer à nouveau une écriture idéographique, non un art pictural.’

Merki geeft de schilderkunst, art plastique au sens le plus divers qu'on voudra bien assigner à ce mot malheureux, den wenk, noch muzikaal te zijn met Munkaczy's Dood van Mozart, noch literair volgens de leer der Magiërs of die der évolutisten.

‘Je ne recherche cependant point,’ zegt hij, ‘à faire le procès de la peinture symboliste; la peinture rébus me semble surtout une aberration, qui relève plus de la médecine mentale que de la simple critique, et le différend peut être envisagé d'autre façon. L'art doit être le témoin de la Beauté; par malheur, mais il faut le dire, l'absence du sentiment de beauté frappe à la 1^re vue dans l'oeuvre des novateurs, qu'ils soient d'une chapelle ou d'une autre, néo-impressionnistes, symbolistes, mystiques.’

Vooral op deze hoofdvoorwaarde van elk wezenlijk kunstwerk: schoonheid, dringt hij met klem aan, niet zonder er bij te voegen, dat dit eeuwige schoon ons alleen in mooiheid van kleur en vorm kan geopenbaard worden.

‘J'insiste à dessein’ verklaart hij ons. ‘Nous n'avons qu'à nous remémorer l'oeuvre d'hier, pour nous convaincre que le sentiment de la Beauté n'est point l'apanage d'un groupe, l'impression de Beauté le résultat d'une manière, d'un genre. Nous l'éprouvons devant des oeuvres très diverses, inégales de val ur, parfois contestées, et pour ne citer que des choses très connues, devant la Galathée de Gustave Moreau, le Jeune homme et la Mort, la Nymphe tenant la tête d'Orphée; devant la fresque magistrale de Puvis de Chavannes au Panthéon; l'Entrée des Croisés de Delacroix; devant certains paysages féériques de Corot, les peintures délicieusemeut vagues de Carrière, les merveilles enfin qu'on exposa des préraphaélites anglais, en 1889. Même j'éprouve une impression de beauté, moindre sans doute, devant les toiles de Régnault: le Général Prim, l'Exécution sans jugement Mais nous retombons ici dans la peinture exclusivement plastique des manuels, et je déclare immédiatement, afin qu'on ne me trouve pas trop pompier: il est difficile d'éprouver la plus petite émotion d'art près du Rève de M Detaille, malgré son patriotisme violet, près des combats plus ou moins épiques de M. Alphonse de Neuville, des mauvaises photographies de Meissonnier. Le gigantesque barbouillage noir de l'Enterrement à Ornans, et la Vague en zinc du sieur Courbet, l'Olympia de Manet me font vomir, et j'estime que l'Exécution de Maximilien déshonorerait la dernière des baraques, à la foire du Trône.’

't Is zeker wel overbodig te zeggen, dat wij het onverzoenbare exclusivisme van deze laatste regelen, waarop het aloude, banale en schoolmeesterachtige: quod gratis asseritur, gratis negatur, wel wat van toepassing is, niet voor rekening nemen. Zekere, nu heel verouderde redeneeringen van Hugo en zijn kornuiten over een leelijk-schoon en een mooi-schoon, zouden hier anders wel op hun plaats zijn.

Luisteren wij echter verder:

‘C'est l'amour du laid, de l'ignoble, hérité du macaronique Samuel Johnson; c'est le mabrulisme à sa dernière période, la besogne d'une confrérie de déments, lâchés tout d'un coup dans l'officine d'un fabricant de couleurs. Des cadres, le plus souvent passés à la craie, récèlent les moutons roses, les vaches violettes de Jeypore, puis les femmes vertes, des ciels en caca, des arbres en confiture; le vert perroquet, le bleu outrageant, le rouge de tuile se bousculent, se heurtent, glapissent, hurlent avec l'ensemble et l'effronterie d'une image d'Epinal. Sous prétexte de “recherches curieuses”, de “constatations cruelles”, en déclarant vouloir étudier, combiner les tons, on a exposé des pochades, des farces d'atelier, quelque dépoitraillement de souillon, les mamelles croulantes d'une quadragénaire, des gueules de massacre, des maisons et des terrains cerclés de noir, des pantins gauchement imités des Japonais ou dans la manière hiératique des Primitifs. Certains font “du vitrail”, ou mettent en action les choses terriblement occultes du magisme, de la théosophie, les calembredaines qui firent la fortune de M. Péladan. Les tachistes envoient des figures ou des sites grêlés jusqu'au cadre, et qui ne représentent guère mieux que le derrière des chaudrons. Surtout, on voit dominer d'invraisemblables tranches de potiron, des panneaux étranges où des tartes à la frangipane, des éclairs au chocolat, des nougats, des fromages baveux, ont été longuement et rageusement écrasés sous les semelles d'un palefrenier.’

Na eenige waardeerende woorden over de landschapstudies van enkele jongeren, barst de bom los, vlak vóor den voet of boven het hoofd van den veel besproken Van Gogh.

Merki viert den vollen toom aan zijn spotlust! Dat is

[p. 146]

geen kalme, onpartijdige kritiek meer; dat is een schelden vol brio, een afbreken vol virtuoziteit.

‘Mais je ne me tiens pas de bonheur en nommant Van Gogh. C'est un génie, un coloriste de race, (vous savez, aujourd'hui, on reconnaît du génie à tout le monde). Il a trouvé non seulement des admirateurs, mais des imitateurs. La couleur si abondante, et qui atteint en maints endroits plusieurs centimètres d'élévation, a suscité des engouements. Comment ne pas croire cependant à une fumisterie? Cet homme s'est battu avec ses toiles. Il les a lapidées avec des boulettes de glaise. Il a pris le mortier d'un pot, l'a flanqué devant lui en goûtant la joie de taper sur un mécréant. De pleines truellées de jaune, de rouge, de brun, de vert, d'orange, de bleu, ayant épanoui le feu d'artifice d'un panier d'oeufs précipités d'un 5^me étage, il a porté son affaire sous la pompe en y traçant, les yeux clos, quelques lignes avec le doigt imbibé d'encre. Il paraît que cela représente quelque chose; c'est pur hasard, sans doute, et, comme l'exprime un potin, on ne sait trop ‘si la diligence est une paire de souliers, ou les souliers la diligence.’

Een Monument voor Shelley. - Te Viareggio, het Italiaansche plaatsje, waar Shelley's lijk aangespoeld werd, veertien dagen nadat hij door het omslaan van zijn boot bij een watertocht verdronken was, is door Italiaansche bewonderaars van den grooten Engelschen dichter een gedenkteeken opgericht, dat dezer dagen onthuld is. Het monument bestaat uit een eenvoudig voetstuk, 15 voet hoog, bekroond door het borstbeeld van den ongelukkigen poëet. De oogen staren peinzend over de zee, een juist uit de hand gelegde pen komt te voorschijn onder de plooien van den mantel. Aan de achterzij van het voetstuk is een boek afgebeeld, dat tot titel draagt: Prometeo, en omgeven is door eiken- en olijftakken. Daarboven staat in het Engelsch het volgend opschrift:

‘1894. Aan P.B. Shelley, Hart der Harten, in 1822 verdronken in deze zee, verbrand op deze kust, waar hij een naschrift op Prometheus Unbound overpeinsde, een bladzijde die na zijn dood uitgegeven zou worden en waarin ieder geslacht een teeken zou hebben van zijn strijd, zijn tranen en zijn verlossing’.

Het gedenkteeken is vervaardigd door professor Lucchesi.

In de commissie voor de oprichting van het gedenkteeken zaten o.a. Gladstone, Swinburne, Bonghi, Bovio, De Amicis en Menotti Garibaldi.