De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 4

[p. 173]

Frank van der Stucken

Als men van de meeste kunstenaars met recht mag getuigen, dat hun levenspad, verre van rozig te zijn, met allerhande hinderende en diepkwetsende doornen overstrooid is, dan kan men die veel gebruikte doch schilderende figuur bijna immer bezigen, wanneer men in 't bijzonder het leven van een toondichter te schetsen

Frank Van der Stucken.

heeft.

Is de jonge componist de Sturm-und Drangperiode doorgeworsteld, gedurende dewelke hij zich in technische vorming op de hoogte zijns tijds te stellen, en den vorm te smeden en te hersmeden heeft, tot deze dienstbaar gemaakt zij om de subtielste idëen, bestanddeelen zijner eigenaardige personaliteit, keurig uit te drukken; heeft hij vervolgens, na pijnlijk baren, het licht geschonken aan een kunstprodukt, dan begint voor hem een nieuw tijdperk van strijd om zijn werk behoorlijk uitgevoerd te krijgen.

Een boek, een beeld of schilderij laten zich gemakkelijker beoordeelen dan eene symphonie, een opera of oratorio. Een geliefkoosd dichter neemt men daaglijks ter hand. De Oorlog heeft men sedert zijne geboorte slechts enkele malen uitgevoerd. Hoe dikwijls mocht men de ix^e Symphonie van Beethoven, den Wagner-Cyclus genieten?

Meer aanmoediging behoevende dan zijne kunstmakkers in de dicht- en schilderkunsten, bekomt de toondichter er gewoonlijk minder. En wanneer zijne trotsche natuur, wars van fijne berekening en diplomatie, of wanneer blooheid en stille berusting hem beletten om hulp en ondersteuning te gaan smeeken bij officiëele overheid of machtige kunstinrichtingen, dan kan het lang aanloopen eer het zóó betrachte oogenblik aanbreke, waarop zijn werk hoorbare, levende uiting krijgt.

De kunstgeschiedenis wijst ons componisten aan, wier leven vergald werd door dergelijke moeilijkheden, wier verbitterd gemoed tot wanhoop gedreven, kiemen van onvruchtbaarheid verwekte.

Frank Van der Stucken zal men bij deze niet te rangschikken hebben, men mag dit nu reeds vaststellen. Gelukkiger dan vele zijner kunstgenooten, heeft de fortuin hem bijna immer de schoonste zijde van het kunstenaarsleven aangetoond. In hooge mate energiek, is Van der Stucken daarbij een durver, die het lot ‘een handje helpt’ en zich ook wel verstout, soms gebruik te maken van zijne ellebogen om zich een weg te banen. Overal, waar zijn eenigszins avontuurlijke inborst hem dreef, wist zijn ongemeen symphatiek karakter hem vrienden te bezorgen, die het uitvoeren zijner werken gemakkelijk maakten. Aldus deed hij op betrekkelijk jeugdigen ouderdom - 33 jaar - zijn naam gunstig gelden in den vreemde, en gelukte hij er in het spreekwoord logenachtig te maken, vermits hij als profeet in het verre Westen geëerd, en tevens in zijn vaderland met groote waardeering bejegend wordt. De schitterende uitvoering, den 20ⁿ Sept. ll., in de Koninklijke Harmonie, waar zich een buitengewoon groote massa uitvoerders ten zijnen dienste gesteld had, heeft ons dit duidelijk doen zien.

_* * _*

Den 15ⁿ October 1858 te Fredericksburg (Texas), in Amerika, uit eene gekende Antwerpsche familie geboren, bevond hij zich spoedig in de Scheldestad, waar zijne ouders zich weldra terug kwamen vestigen, en hunnen Frank eene degelijke opvoeding gaven. Zijn aanleg voor muziek werd weldra opgemerkt, en met Jan Blockx en Emiel Wambach vormde hij het triumviraat, welke zich, onder de paedagogische leiding van Peter Benoit, met eere deed kennen.

De invloed van dezen meester deed zich bijzonder op Van der Stucken gevoelen en is hem, trots zijne cosmopolitische opvoeding, bijgebleven. Eenige zijner ten gehoore gebrachte werken, in breeden fresco-stijl, doen dit veronderstellen; zij vormen een scherp contrast met de meer geciseleerde en hupschere werken van zijn boezemvriend Jan Blockx.

[p. 174]

Met dezen ondernam hij in de jaren 1879-80 eene kunstreis door Duitschland, Oostenrijk, Zwitserland, Italië en kwam eindelijk in Frankrijk; daar leerde hij zijne vrouw kennen, toenmaals leerlinge van de gekende zangeres Viardot-Garcia, naderhand de eerste en trouwe vertolkster zijner talrijke liederen.

Als een muzikale Ahasverus, Europa doorkruisend, met eenen nog geringen voorraad gewrochten in den mars, wist hij zich overal nog al gunstig te doen gelden, en op 23jarigen ouderdom bood men hem reeds den maatstok aan in den Stadsschouwburg van Breslau. Daar werd de partituur geschapen voor den ‘Storm’ van Shakespeare; het werk beleefde er verscheidene uitvoeringen, waarna het den ronde deed van de voornaamste steden des vastelands. Men houdt het voor een zijner bestgelukte werken; de Gnomen-dans en vooral de Wilde Jacht, - Caliban's vervolging - schijnen mij zeer karakteristiek.

Met den gevoelvollen en dichterlijken Noorweger Edvard Grieg, woonde hij in den zomer van 1883 te Rudolstadt en werd weldra door Franz Liszt opgemerkt, welke toen in Weimar de Duitsche muziekbeweging leidde. Door toedoen van den beroemden toonkunstenaar werd Van der Stucken gelast met de inrichting van het jaarlijksch festival dat te Weimar door het orkest van het Groot-Hertogelijk Hoftheater gegeven werd. Het programma bestond uitsluitend uit werken van den jongen Vlaming. Onder andere meer, voerde men er uit zijne Storm-nummers, het symphonisch voorspel voor den William Ratcliff, van Heinrich Heine, en verscheidene fragmenten uit het lyrisch drama Vlasda, een poëma van den componist, naar men zegt. Die uitvoering deed de faam van den jeugdigen Antwerpenaar én als toondichter én als orkestmeester stijgen. De aanwezige gezaghebbenden als F. Liszt, Edv. Grieg, Edw. Lassen en Müller-Hartung, spaarden hem hunnen lof niet. Rond dit tijdstip verscheen er ook uit de pen van den genialen Edvard Grieg eene zeer gunstige recensie over Van der Stucken's liederen in das Musikalisches Wochenblatt, van Leipzig.

Toen gebeurde het dat de plaats van bestuurder der machtige kunstvereeniging ‘Arion’, van New-York, open viel (1884), en de Amerikanen, zich met fierheid herinnerende dat Van der Stucken het eerste licht van de Yankeesche zon ontvangen had, boden hem deze eervolle betrekking aan. Frank Van der Stucken stak den Oceaan over en sindsdien vervult hij er dit in aanzien staand directeurschap, dat gepaard gaat met het leiden van een machtig Mannenkoor.

Aan de concerten, door hem ingericht, wist hij de waarde van gebeurtenissen te geven, en onze overzeesche broeders danken aan Van der Stucken de eerste kennismaking met werken van meesters als Berlioz (De Trojaners), Beethoven, Brahms, Sgambatti (Symphonieën), Massenet (Les Erinnyes), B. Godard (Symphonie gothique), en van de Vlamingen Peter Benoit en Jan Blockx, waarvan verleden jaar nog de beroemd gewordene Milenka, te New-York uitgevoerd werd.

Wordt Van der Stucken terecht als dirigent geëerd, zoo hebben de Amerikanen nog meer waardeering voor de pogingen die hij deed tot het stichten eener jonge Amerikaansche school. Op welke basis de nationaliteit dezer muziek gebouwd is, is niet zeer duidelijk, als men denkt aan het weinig eigendommelijke van de Amerikaansche bevolking, welke toch maar bestaat uit eene heterogeene verzameling indringers en uitwijkelingen van zoo zeer verschillende afkomst. Wat er van zij, Van der Stucken is thans het erkende hoofd der muziekbeweging in Amerika. Met een twaalftal rond hem geschaarde componisten, tracht hij met een vloed van harmonie het land van zaken, aluminium en barnkracht gevoelig te maken voor de bekoorlijkheden der lieve muziek.

In 1887 bestuurde hij te Indianapolis het groot festival, door de vereenigde Amerikaansche componisten ingericht; en op de Wereldtentoonstelling te Parijs werd hij met de inrichting gelast van het concert aan werken der Amerikaansche school gewijd. Wij mogen denken dat de Parijzenaars het talent van Van der Stucken waardeerden, want korts daarop schonk men hem het lint van ‘Officier d'Académie.’

_* * _*

Zooals men ziet een bewogen leven, vol afwisseling, vooral rijk aan zonnige dagen. Zulk bestaan verruimde hem vroegtijdig den blik, deed hem eene sterke dosis levenservaring opdoen en stoffeerde zijnen geest met allerhande beelden uit de werkelijkheid, welke later, opgelost en verwerkt in zijne fantazij, tot het ontstaan van kunstwerk aanleiding moesten geven.

Men staat verwonderd, als men den jeugdigen ouderdom van Van der Stucken nagaat, en daarbij berekent hoe het gedurige reizen en inrichten van concerten hem tijd moet gekost hebben, dat hij toch nog zulk groot getal werken schiep.

Onmogelijk hier de volledige lijst daarvan mede te deelen. Noemen wij onder zijne voornaamste orkestwerken de hoogergenoemde Storm-muziek, het lyrisch drama Vlasda, zijn Feestelijke Optocht met het slotkoor Ecce quam bonum, dat een verbazend machtig uitwerksel heeft. Dan zijn Pagina d'Amore, zijn Feestmarsch in Es gr. t. en zijn Feesthymne voor mannenkoor en kopermuziek, door de ‘Arion’ in New-York op eene grootsche wijze uitgevoerd. Als bestuurder eener zangvereeniging, schreef hij verscheidene kooren, waaronder vooral bekend zijn: Wer nie sein Brod mit Thränen ass en Schön Hedwig, een Waldeslied, een Nachtlied en het in Duitschland en Amerika veel gezongene Frühlingsglaube. Meestal op Duitschen tekst, schreef hij een groot getal liederen.

_* * _*

Voor zoover ik durf voortgaan op de repetities en de uitvoering van enkele nummers op liet festival, schijnt het

[p. 175]

temperament van den aanvoerder der Amerikaansche school hem aan te zetten om zich te wagen aan het weergeven van toestanden vol beweging en leven, van tafereelen vol gejoel en gejuich, vol feest- en triomfklanken, waarin het geschetter der koperen blaasinstrumenten de heerschende kleur brengt. Er is uitbundigheid in die muziek. In deze nummers, waarin Van der Stucken met zijnen machtigen arm eene groote massa uitvoerders in bedwang te houden heeft, gevoelt hij zich het best te huis, het opgewekt tempo laat hem dan toe ferm ‘door te slaan’ en alles goed af te teekenen. Het Feestgezang en de Feeststoet met het slotkoor Ecce quam bonum zijn in dien trant schitterende tafereelen, die het gewenschte uitwerksel maken.

Men denke nu niet, dat Van der Stucken in werken van anderen aard mislukte. Zijn luchtige Nimfen - en de eigenaardige Gnomen-dans bewijzen het genoegzaam. Maar zelfs in dit werk (De Storm) b.v. in het nummer dat als Wilde Jacht geteekend staat, toont hij, dat hij vooral met gunstig gevolg en zekere voorliefde hevige kleuren op zijn doek legt, en die in harmonie weet te brengen.

Van alle nummers, zonder onderscheid, mag men zeggen, dat zij blijk geven van 's mans vertrouwdheid met de techniek zijner kunst.

Ziehier hoe de Duitsche toondichter en criticus Otto Floersheim, de waarde van den Antwerpschen toonkunstenaar schat:

‘Als scheppend kunstenaar staat Van der Stucken aan de spits dergenen, die in Amerika de muzikale Jonge School uitmaken. Met uitgelezen thematischen vindingsgeest toegerust, verbindt hij hiermede eene zeldzame techniek in behandeling, eenen rijkdom van orkestrale kleur, eene oorspronkelijkheid van rythmus en harmonieke wendingen, zooals men er slechts bij de beste moderne Franschen aan kan wijzen. Daarbij beschikt hij over eene gepastheid en sierlijkheid van vorm, die aan een Mendelssohn denken doet. In 't algemeen echter is en blijft hij in zijn voelen, denken en opvatten steeds dietsch, waar en warm, en niets, wat tot nu toe uit zijne vruchtbare pen vloeide, is bloot uit gemeen effektbejag geschreven; alles is bij hem de rechtzinnige uiting eener flinke en eigenaardige kunstenaarsnatuur, die zich geeft, zooals zij is.’

Kan men Frank Van der Stucken, met wat hij tot heden leverde, onmogelijk, zonder te overdrijven, tusschen de componisten van eerste gehalte plaatsen, tusschen degenen wier scheppingen zullen blijven lichten als starren, door de eeuwen heen, dan moet men toch van hem bekennen, dat hij een ernstig toonkunstenaar is, waarvan men het lijden mag, dat zijn naam gunstig gekend en gevierd wordt in zóóvele landen, dat hij, evenals Keizer-Karel, mag zeggen: ‘In mijn Rijk gaat de zon nooit onder.’

Joris De Bom.