De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 4

Onze schilders

Een bezoek aan de honderden schilderstukken, die naar onze driejaarlijksche tentoonstelling gezonden werden, brengt al de schooltwisten voor den geest, die de kunstwereld verdeelen en leidt ertoe zich af te vragen in hoeveer stelsels en manieren eenigen invloed op de kunst uitoefenen; waartoe al de geruchtmakende krakeelen van impressionisten, naturalisten, materialisten blauwzieners of bruinschilders leiden. En, als men met bedaarden en onpartijdigen geest den uitslag van het streven in zoo uiteenloopende richtingen gadeslaat, komt men tot het besluit, dat ware kunst verre verheven staat boven alle vooringenomen stelsels. De kunstwaarde der gewrochten van het gothiek tijdvak staat immers niet beneden die van de werken der wedergeboorte, alhoewel deze groote omwenteling eene nieuwe school deed ontstaan, die beter stemde met de opvattingen van haren tijd; en de meesterstukken uit de xvi^e eeuw dwingen de bewondering niet af, omdat zij volgens de nieuwe leer behandeld werden. Vernieuwing, modernisatie, zijn onbetwistbaar aanzienlijke faktoren in het bestaan der kunst van een volk, zooals zij voor den kunstenaar in het bijzonder eene voorwaarde van jongblijven zijn; maar zij maken niet alleen zalig. De geest, die de hand leidt, doet meesterwerk ontstaan, niet de hand, die dees of geen middel gebruikt. Alle middelen zijn goed wanneer zij gevolgd en aangewend worden door mannen, waar iets meer in steekt dan in alledaagsche menschen.

Vergeleken met de werkelijkheid is een kunstwerk toch altoos zoo valsch, altoos zoo conventioneel, wat minder of wat meer, maar immer zoo verre van de natuur verwijderd, dat dit minder of meer al weinig tot de zaak doet, op voorwaarde slechts dat de kunstenaar zegt juist wat hij zeggen wil, niets meer; maar ook niets minder.

Met eene ets of eene krijtteekening, waaraan kleur, in den eersten zin van het woord, volkomen vreemd blijft; ja zelf met eene teekening in omtrek, waar alle lichteffekt en toonschakering aan ontbreekt, kan een verdienstelijk schilder dieperen indruk verwekken dan een minder begaafde met al zijne verwen en vernissen.

Maar de tentoonstelling levert de bewijzen niet op, dat de Antwerpsche school te niet gaat, of dat de Brusselsche school al de andere zou overvleugelen, wat al moeite zich sommige bladen ook getroosten om dit verval en die buitengewone vlucht te doen uitschijnen. Alleen kan men van het feit, dat gezegde uitstalling inderdaad van middelbare waarde is, afleiden dat op dit oogenblik geene nieuwe groote meesters zich voordoen, evenmin te Brussel als te Antwerpen, hetgeen in alle landen en in alle tijdstippen wel eens het geval was.

Het bewijst ook dat wij eene periode van hervorming doorleven, een tijdstip van tasten en beproeven, dat misschien de baan zal bereiden voor een Messias, die al de moderne verzuchtingen zal samenvatten, overmeesteren, bedwingen, en weer eene nieuwe school zal doen ontstaan. Intusschen leggen onze kunstenaars zich meer bepaaldelijk toe op de middelen van uitvoering en schuiven al het overige wat noodig is om een kunstwerk tot stand te brengen, op het tweede plan. Vergeleken met de voortbrengselen der oude kunst en zells met die onzer kleine wedergeboorte van na het jaar dertig, stelt dit streven een verschijnsel daar, dat aangeteekend zal worden in de jaarboeken onzer geschiedenis. Maar er is stellig wat meer noodig om een nieuw tijdperk te doen aanbreken.

Bijna al de schilderijen van onze groote en ook kleine meesters van vroeger getuigen van zekere bezorgdheid, waarvan de overlevering schijnt verloren te zijn gegaan. Laat ons een voorbeeld aanhalen om dit gezegde nader toe lichten.

In het kantoor van den belastingontvanger komen een aantal buitenlieden de tienden betalen. De ontvanger zit aan zijne schrijftafel, beladen met ontelbare papieren en boeken, rond hem heen, langs de muren, ziet men houten schabben opgepropt met archieven en lastenbrieven van zegels voorzien, stofferig en muffig, zooals in alle bestuurlijke kantoren. Op eenigen afstand van hem bevindt zich zijn klerk, een levend maar, evenals zijn patroon, uitgedroogd perkament, met vinnige oogen, scherpen neus, dunne lippen, kenmerken van een spitsvoudig karakter en eenen snuffelenden geest. Hij schijnt hoegenaamd geene aandacht te verleenen aan al hetgeen rond hem geschiedt; niettemin ontsnapt hem geene de minste beweging, niet ééne gelaatsuitdrukking, geen enkel woord van de talrijke bezoekers des kantoors. Deze laatste komen bedeesd en bevreesd met overdreven beleefdheid en vernederende onderdanigheid den ontvanger hunne jaarlijksche belastingen betalen. Zij toonen zich onderdanig en beleefd uit vrees van verhooging in het ramen hunner verschuldigde bijdragen; ja zelfs om den ambtenaar tot zachtmoedigheid te nopen bieden zij hem kleine geschenken aan te zijnen persoonlijken voordeele, schoone druiventrossen, de sappigste uit hunnen boomgaard, de best gemeste kippen

[p. 169]

uit hun hok, allerhande vruchten en moes uit hunnen tuin. De ontvanger laat zich met gemaakte onverschilligheid al die geschenken welgevallen, zonder een uiterlijk teeken van voldoening te geven. Hij weet wel dat hij zich streng moet aanstellen om in het vervolg nog met dergelijk aanbod vereerd te worden; toonde hij zich medelijdend en menschlievend voor de arme drommels, die hij helpt uitpersen en zelf pluimt, het ware gedaan met belastingbetalen en.... foeikens aanbieden! Want hier heerscht de eeuwige strijd tusschen mijn en dijn. Zulks bemerkt men al dadelijk bij het gadeslaan van de gebaren en uitdrukkingen der belastigden.

Hij die eerst aan de beurt is, schijnt te zeggen: Welnu, mijnheer de ontvanger, wat denkt ge over een zoo schoon geschenk, ik hoop dat het er u zal doen aan denken mijne contributie in het vervolg wat te verminderen; terwijl eene pachtersvrouw, die eenige schreden verder het noodlottig oogenblik afwacht, met zeer karakteristieke beweging diep in haren korf tast om er het laatste uit te putten. Achter haar treedt een arme sukkelaar op, zeer verwonderd zich in zoo schoon eene kamer te bevinden, in vergelijking met zijne boerenhut. Hij weet niet hoe zich te houden of te keeren; onbehendig draait hij zijne muts in de handen rond, en bereidt eene aanspraak doorspekt van klachten en beden, die hij echter uit bedeesdheid zal vergeten zijn, zoodra hij zich voor den heer van het kantoor bevindt. Een ander belastigde durft zoo vrijpostig niet binnentreden, hij houdt zich achter de openstaande deur verscholen en kijkt tusschen de spleet, ten einde de handelwijze zijner voorgangers af te spieden en zijn gedrag te regelen naar den uitslag hunner lotgevallen.

Zooals men ziet is het voorgestelde tooneel de vrucht van diepzinnige opmerking, gepaard met veel menschenkennis. Men verbeelde zich daarbij een prachtvol coloriet en een buitengewoon decoratief effekt, om zich eene gedachte te vormen van eene schilderij van Breughel, of aan dezen meester toegekend, uit het Antwerpsch Museum.

Zij weze al dan niet van den befaamden meester, het is zeker dat schilders en kunstkenners het gewrocht op hoogen prijs stellen en dat het, onder vele opzichten, een der merkwaardigste paneelen van de verzameling uitmaakt. Al de figuren zijn met zooveel kunde voorgesteld, de kleur is zoo schitterend, dat het stuk de oogen onweerstaanbaar tot zich trekt.

En nochtans hoe gebrekkig is de teekening en zelfs de schildering. De eerste regels der doorzichtkunde zijn er in miskend en, als het ware, onder de voeten getreden; de figuren zijn buiten alle verhouding, de hoofden veel te groot, de handen en voeten veel te klein, neuzen en oogen overdreven van maat; plans noch vlucht zijn in acht genomen, er is noch ruimte noch lucht in het paneel, vleesch en stoffen, hout en papier, het alles is op dezelfde wijze gemaald. Edoch, bij dit alles hoe treffend van waarheid, hoe plastiek schoon, hoe realistisch. En, niettegenstaande al die moderne hoedanigheden ligt er een afgrond tusschen die schilderij en de voorstellingen onzer hedendaagsche schilders. Maar van een ander standpunt beschouwd dan de stoffelijke bewerking, zou men dergelijke tafereelen te vergeefs in eene negentiendeeuwsche tentoonstelling zoeken; zij geven bij het eerste zicht te kennen dat zij het werk zijn van eenen denker; de moderne strekking bevredigt zich met een schilder die ziet. Bovenstaand voorbeeld werd aangehaald omdat het treffend is in zijnen aard, andere voorbeelden zijn misschien nog treffender omdat zij dichter bij ons liggen. Zoo het gansche werk van Leys, waarvan men geen enkel stuk zou kunnen aanwijzen dat uitsluitelijk aan de factuur zijne hooge waarde te danken heeft, ook zoo het werk van Karel Verlat, waarvan men op dit oogenblik de bijzonderste deelen bijeenverzameld onder de oogen heeft. Staat op al die doeken, zelfs op de nietigste, den stempel niet van den denker, dichter, hekelaar, geschiedschrijver of filosoof? Men zou zeggen, dat onze vroegere meesters zich van de zending des kunstenaars en het doel der kunst een gansch ander denkbeeld vormden dan op onze dagen het geval is. Het schijnt hun meer te doen zijn geweest wezenlijke tooneelen, gebeurtenissen, hartstochten, zeden af te schilderen, in een woord gedachten of gevoelens te vertolken, plastisch, zooals dichters en schrijvers dit met het woord doen, dan wel menschelijke figuren, stoffen lucht en lichtspeling af te beelden, wat voor hun een middel, niet het eindelijk doel was.

Hunne bezorgdheid is tweederlei: Ten eerste leggen zij er zich op toe iets voor te stellen, dat door zijne beteekenis of door zijne dichterlijke zijde waardig is door de kunst vereeuwigd te worden, maar ook schijnt het hun te doen dit zoo te vervaardigen dat het tafereel aangenaam om zien is, door de bevalligheid van lijn en kleur. Daarom treffen en trekken hunne gewrochten aan, reeds vóór men nog den tijd heeft gehad te onderzoeken wat zij voorstellen. En is dit niet eene eerste vereischte voor een kunstwerk; is schoonheidsgevoel, goede smaak, niet eene van de zuiverste bronnen der kunst.

Het blijve echter wel verstaan dat de denkbeelden, wel gekozen onderwerpen geen kunstwaarde aan een werk geven, wanneer de vertolking der gedachten, de inkleeding der voorwerpen gebrekkig zijn. Zien wij bij voorkeeld het zoo druk besproken triptiek van Leo Frederic. Stellig ligt daar gedachte in, wellicht te veel gedachte om op plastieke wijze te kunnen uitgedrukt worden. Maar, de wijze van voorstelling der personen en zaken schiet aan de eischen der kunst te kort.

Waarom zijn de kinderen, die door doornen en distels zich den weg des levens banen, zoo terugstootend van vorm en kleur, waarom hunne wezenstrekken zoo ruw, hunne huid zoo onmenschelijk, hun bloed zoo bedorven, hunne lokken zoo overdreven log en zwaar? In de wezenlijkheid bestaat zoo iets toch niet; en, indien men het houden moet voor verbeelding, is het onbetwistbaar dat men voor schoone, lieve kinderen, zij wezen dan ook mager en door gebrek uitgeteerd, meer sympathie zou gevoelen dan voor de onooglijke schepsels, die de schilder voorstelt. Nu wendt men de blikken af voor het onaangename van kleur en vorm; waren deze laatste waar en treffend, dan zou men de slachtoffers der samenleving met hetzelfde medelijden aanschouwen als men een gegeeselden Christus van Matsys,

[p. 170]

of eene Mater dolorosa, van Van Eyck, die andere slachtoffers der samenleving, gadeslaat.

Zoo is het ook gelegen met de twee overige luiken, en in het bijzonder met het laatste. Indien de rozen er frisch en weelderig uitzagen, de kinderen rozig als rozen, zouden zij eenen diepen indruk te weeg brengen, terwijl de verwelkte bloemen met verschoten kleuren en de meisjes met onnatuurlijk gekleurd vleesch, dat vuil en morzig schijnt, afkeer verwekken. Alzoo mist de philosoof evenals de schilder zijn doel.

Het doel der kunst, ziedaar twee woorden die, nevens elkander gesteld, valsch klinken in de ooren van gansch eene schaar hedendaagsche artisten. Voor hen heeft de kunst geen doel; en, den waren zin van l'art pour l'art verdraaiende, schilderen zij om te schilderen, en alles, zelfs het onbeduidendste voorwerp, verdient bij hen afgebeeld te worden, zoodra het zich in een zeker licht en in eene zekere omgeving vertoont.

Of zulks voldoende is om een kunststuk uit te maken, hoe behendig ook de natuur weergegeven wordt, of de nakomelingschap aan dergelijke gewrochten onzer modernisten denzelfden eerbied zal wijden, die wij koesteren voor de nalatenschap onzer voorouders, of zij paleizen zal bouwen om die doeken te bewaren en te vereeren, zal de toekomst leeren.

Onder oogpunt der stoffelijke uitvoering onderscheiden zich de tafereelen der nieuwerwetsche strekking niet minder dan door hunne opvatting. Ter zijde gelaten de handeling, de oogenblikkelijke en dadelijke beweging, die de moderne schilders pogen te vertolken, noemen de naturalisten en realisten alleen goed wat volkomen naar de natuur bewerkt wordt. Zoo worden hunne landschappen, met of zonder figuren, geschetst, of liever aangelegd, (want eigentlijke schetsen worden niet meer gemaakt), en voltooid in het open veld. Daar alleen is hunne werkplaats; het vroeger atelier is voor hun slechts eene bergplaats geworden, die tot niets meer dient dan om hunne doeken te laten drogen. Zij trotseeren weer en wind, zoolang hun werk duurt; stellen zich bloot aan verkoudheden en rhumatism, en..... verzuimen niet in vertrouwelijke gesprekken te laten hooren dat zij uit liefde voor de kunst aan jicht lijden, en niettegenstaande zij sedert zooveel en zooveel jaren aan al die ellende blootgesteld zijn, niet begrepen worden door het dom publiek.

En het dom publiek antwoordt: ‘Wat schelen mij de middelen, die gij aanwendt om uwe schilderijen voort te brengen, van het oogenblik dat andere mij meer bevallen? Is overigens uw schilderen in volle veld, tot dat het doek af zij, eene verdienste? Ik weet het niet, en bekreun er mij niet om. Het is mogelijk dat uwe schilderijen juist zijn, gezien op de plaats waar zij vervaardigd werden; maar verliezen zij de meeste hunner hoedanigheden niet, zoodra ik ze overbreng in mijne huiskamer, tot versiering derwelke zij dan toch dienen. Hebben zij daar genoeg licht, is de afstand niet te kort, schijnen zij er niet ruw, schril en koud; gaan de kleuren en tonen, die in volle lucht misschien hunne waarde hebben, hier niet over tot vaal, krijtachtig grijs; ginder geven zij wellicht zeer juist de natuur weer, hier echter schijnen zij minder natuurlijk.’

Gaat men van de landschapschildering over tot de genrestukken en het portret, dan ook treft de nieuwerwetsche behandeling.

In het laatste tracht men minder de ziel, het innige van den persoon te vertolken, zooals de vroegere meesters dit deden, dan men ingenomen is met lichamelijke, stoffelijke hoedanigheden, en onder dit opzicht niet zoozeer met de karakteristieke trekken en kleuren dan wel met de verlichting en het spel der omgevende lucht. Maar die verlichting is ook niet steeds kundig en smaakvol aangebracht, zooals een Rembrandt dit vermocht te doen; die karaktertrekken zijn niet immer geestig en vinnig uitgedrukt met de zekerheid van een Frans Hals of een Van Dyck. De vormen zijn twijfelachtig afgeteekend, de verlichting is brutaal en snijdend zonder daarom aan kracht te winnen; de vleezen worden wit onder het slaglicht, blauw en paarsch in de schaduw; en, wemelt er lucht en licht rond het beeld, de voorgestelde persoon zelf is meestal geestelijk een lijk.

De borsteltoetsen zijn wel is waar breed en vast, maar daardoor juist moet het portret op zulken afstand gezien worden dat al de bijzonderheden van het beeld verloren gaan; en van dergelijken afstand aanschouwt men gewoonlijk den persoon niet waarmede men dagelijks omgaat, die men lief heeft en waarvan men de beeltenis wil bewaren.

Ook deze opmerkingen zijn toepasselijk op de genreschilderijen. Men voege daarbij de heerschende mode van op onmetelijke doeken, die in geene burgerswoning plaats vinden kunnen, de onbeduidendste tooneelen voor te stellen: een werkmansbinnenhuis, eene visschersfamilie, eenen ploegenden boer, en men zal toegeven dat de moderne kunstenaars zich over hunne zending een gansch ander gedacht vormen dan hunne voorgangers.

Wel is waar de kleine hollandsche meesters der xvi^e en xvii^e eeuw legden er zich ook op toe huiselijke tooneelen voor te stellen; maar nimmer deden zij het op doeken van meters oppervlakte en telkens lag er in hun beeld iets meer dan de eenvoudige nabootsing van personen en voorwerpen. Bij de handeling, de eigenlijke scène, voegden zij eene dichterlijke noot, die men te vergeefs zoekt in de voortbrengselen der meeste moderne schilders. De gansche omgeving bracht er toe bij niet alleen het voorgestelde af te schetsen, maar ook de zeden, den gewonen handel en wandel der bewoners van het huis te doen raden. Een openstaande deurken of een geheimzinnig vensterken, een donker hoekje of eene lichtstraal, honderd andere kleinigheden gaven den beschouwer aanleiding tot nadenken en veronderstellen; omdat het werk meer bevatte dan het stoffelijke gedeelte, zichtbaar voor de lichamelijke oogen, omdat het in zijnen bekrompen lijst, als een poëma in eene of twee bladzijden druks, de vrucht was van lange overweging en diep gevoelen, en niet, zooals de dagblad-literatur, die andere moderne kunst waarmede de hedendaagsche schildering uit meer dan een opzicht mag vergeleken worden, het uitvloeisel van overhaasting, bejag op nieuwigheid en verassende effekten, zonder bezorgdheid

[p. 171]

om schoonheidsgevoel, en soms stelselmatig tegen alle aangenomen wetten van schoonheidsleer in.

Onnoodig hier te zeggen dat die wetten niet als onfeilbaar moeten beschouwd worden, en dat de middelen in vroeger jaren aangewend, mogelijk hunnen tijd gehad hebben; doch, zoo men dit gereedelijk aanneemt, is men gerechtigd te vragen wat in de plaats gesteld wordt om hetzelfde doel te bereiken, en die vraag blijft, ons dunkens, onbeantwoord.

Wij hebben gezien dat sommige schilderijen, die nochtans eene wereldberoemdheid verworven hebben, zeer gebrekkig zijn onder opzicht der techniek; maar toch beroemd blijven ondanks die gebreken; en, voorwaar, de kunst heeft wat techniek betreft, aanzienlijke vorderingen gedaan. Een beeld geschilderd in den trant van eenen Engelenval van Bosch, of eenen Alchimist van Breughel, zou zonder genade van der hand gewezen worden in onze tentoonstellingen.

Maar hoe komt het dan dat beelden, waarvan de stoffelijke uitvoering oneindig hooger staat dan vele werken, waaraan de openbare stem den naam van meesterstuk vergunde, niet den algemeenen bijval genieten, welke aan de laatste te beurt viel? Is het niet omdat de oude meesters in hunne tafereelen hun gemoed wisten uit te storten, en alhoewel weleens door gebrekkige middelen, toch treffend hunne gewaarwordingen weergaven, en dat hunne werken alzoo hoofdzakelijk de kinderen hunner ziel zijn, terwijl bij de moderne schilders, lichamelijke begaafdheden, vaardigheid van oog en hand, meer in eere gehouden worden?

Uit drie oogpunten werden in deze vergelijking tusschen de oude en nieuwe schilders, hunne werken beschouwd. Het zijn de drie bestanddeelen van elk kunstgewrocht: De vinding, het onderwerp en de wijze zijner voorstelling; - de esthetiek, de goede smaak, het schoone, bevallige, aantrekkelijke dezer voorstelling - en eindelijk de techniek: teekening, schildering, behandeling der grondstoffen.

Wat dit laatste aanbelangt, heeft onze eeuw weinig of niets aan de voorgaande te benijden. Het tweede daarentegen schijnt van dag tot dag meer verwaarloosd te worden, of de waarde ervan minder herkend; terwijl het eerste slechts nog door eenige beoefenaars in acht genomen wordt.

Uit bijna al de werken der meesters uit de verleden eeuwen blijkt dat zij bekend waren niet alleen met de wereldsche, maar ook met de gewijde geschiedenis, de fabel- en de godenleer; daaruit trokken zij meermaals de onderwerpen hunner tafereelen, en de kennis die zij erin opdeden diende hun tot gids voor de behandeling van tooneelen uit hunnen leeftijd. De moderne kunst put aan die laatste bronnen niet meer; zelfs poogt zij niet die oude gedachten, die toch steeds een brokje eeuwige waarheid inhouden, in een hedendaagsch kleed te steken of met de tegenwoordige beschaving in verband te brengen. Zij bepaalt zich bij het ophangen van hedendaagsche tooneelen, zonder bijbedoeling, zonder zinspeling, en houdt het voor meer verdienstelijk waar dan waarschijnlijk te zijn; daarvan grootendeels dan ook het ondichterlijke harer voortbrengselen; want, daargelaten dat

Le vrai peut quelquefois n'être pas vraisemblable,

wordt het slaafsch weergeven van de natuur droog, mekanisch, en daarin zal de photografie, die tegenvoeter en aartsvijand der kunst, immer de bovenhand hebben, omdat overdreven waar zijn niet meer kunstig is; omdat de toondichter, die op het klavier den zang der vogelen interpreteert, immer dieper zal roeren dan den boerenjongen die op eenen doorboorden krieksteen, nauwkeuriger nochtans, den waterslag der vink of het gekweel des nachtegaals nafluit.

En, om op onze tentoonstelling terug te komen, hoeveel tusschen de twee honderd landschappen, stad- en zeegezichten, die zij van inlandsche meesters bevat, zou men er aantreffen, die door poëzie, kleur en coloriet schitteren, en waaraan het denkvermogen, de intellectueele kracht des schilders iets bijzet. De geschiedenis wordt er slechts door een twintigtal doeken vertegenwoordigd, het portret door zestig, terwijl er nagenoeg honderd vijftig genre- en zedenschilderijen voorhanden zijn, waartusschen weinige een belangwekkend tooneel voorstellen; bijna geene spreken tot den geest, zij laten het gemoed onverschillig.

De personages zijn doorgaans boeren of geringe lieden, zeer alledaagsch onder alle opzichten; geene enkele echt moderne scène uit de meer beschaafde denkende en fijner voelende klas der samenleving, geene daden of driften die belang inboezemen door hunne edelheid of hunnen gruwel, geene hartstochten of dramatische handeling, geen dier typen of karaktervolle figuren, hetzij in portret, hetzij historiek of allogoriek beeld, die treffen en eene diepe herinnering nalaten het leven lang, werken van phrenologen of physionomisten, als portretten van Holbein, van Dyck, Simon de Vos, Frans Hals; of zinnebeeldige figuren van Rubens, Floris of Jordaens.

Wat eens tot luister strekte aan de moderne en de middeleeuwsche kunst zoowel als aan de kunst der oude Grieken en Romeinen; laat bij de modernisten slechts schrale sporen na. Groote kunst, zelfs op kleine schaal behandeld, bestaat niet meer.

En wat is de oorzaak van dien toestand. Is zij niet te zoeken in het feit dat de toegang tot de kunstenaarsloopbaan al te gemakkelijk gemaakt wordt. Zou men niet aan de kunst eenen uitstekenden dienst bewijzen met meer bekwaamheid te eischen van de jongelingen, die zich in de werkzalen onzer al te talrijke kunstscholen verdringen, alvorens ze te aanvaarden; en met zich veel strenger te toonen bij het opnemen van schilderijen in onze openbare tentoonstellingen.

Onze kunstenaars zelven schijnen dit te verlangen, althans ziet men, dat zij kleine kringen vormen, als de xiii bijvoorbeeld, waar slechts eenige uitgekozenen uitgenoodigd worden; en zij ook zouden wellicht met genoegen boven den ingang van elke Academie de volgende, eenigzins gewijzigde, verzen van Boileau zien prijken:

Soyez plutôt maçon si c'est votre talent
Ouvrier estimé dans un art nécessaire
Que sculpteur du commun, et peintre du vulgaire.

Het is niet voldoende, om den titel van kunstenaar waardig te worden, aanleg te bezitten en de begaafdheid om op geestige wijze de natuur te aanschouwen. Die aanleg, die begaafdheid, moet gelouterd en versterkt worden door

[p. 172]

onophoudende studie en overweging. Een ontwikkeld verstand alleen plaatst den schilder en den beeldhouwer boven den gewonen handwerker.

Twee aanzienlijke medekampers bedreigen op dit oogenblik, zoo niet het bestaan onzer school, dan toch den rang dien zij in de wereld houden moet om eer te doen aan haar verleden. Buiten de Franschen zijn daar de Hollanders met hunne buitengewone vaardigheid in het hanteeren van het palet en penseel, de Duitschers met hunne diepzinnigheid, hunne geleerdheid en hunne geestesontwikkeling.

Deze laatste hoedanigheden ontbreken het meest bij onze kunstenaars, en hun aanleg, hun kunstzin, hunne ingeboren gevatheid voor het schilderachtige zijn, alleen, niet bestand om aan de opkomende tij weerstand te bieden; want door oefening en praktijk bekomen ook anderen hoedanigheden die zij vroeger niet bezaten. Men vergete niet wat een onzer medewerkers aanteekende in zijn overzicht der Berlijnsche tentoonstelling: ‘Het is een treffend verschijnsel, zegt hij, dat in onze dagen de schilderkunst beoefenaars, en nog wel degelijke beoefenaars, vindt in landen waar niemand vroeger het penseel hanteerde. Overal treft ons eene behendigheid, eene vaardigheid die bewijst dat, wat in de kunst kan onderwezen worden, door de nieuwelingen in het vak is aangeleerd.’

P.B.