De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 2

[p. 1]

De Vlaamsche School

Karel Ooms

In de verhoorzaal van het gezworengerecht, in het Antwerpsch paleis van justicie, zijn twee der vijf of zes schilderingen geplaatst, welke de wanden moeten versieren. De eerste, aan het hoofdeinde der zaal, is het werk van den heer P. van der Ouderaa en verbeeldt de Straf der valsche getuigen; de tweede is van Karel Ooms en stelt de Onschuld door de wet beschermd voor.

Het laatste is het gewichtigste werk tot nu toe door den schilder vervaardigd en, zonder zijne andere geschiedkundige tafereelen te kort te doen, mogen wij wel zeggen, dat het ook het beste is.

Ooms is een van de zeldzame schilders, die nog gelooven aan het historisch vak en aan wat men, niet geheel ten onrechte, de groote kunst noemt. Al ware het niet, dat men van de schilderkunst mocht getuigen wat in het dagelijksch leven voor waarheid geldt, dat er geene slechte vakken maar alleen slechte beoefenaars zijn, dan nog zou er veel in te brengen zijn om het historisch genre te verdedigen en zijn eererang te wettigen. En vooreerst dat het door alle eeuwen heen, en ook in de onze, door de verhevenste geesten is beoefend en dat de beroemdste meesterstukken, die de kunst schiep, er aan toehooren. Dit wil zeker niet zeggen, dat wie door zich zelven niets beteekent, iets zal worden door het vak dat hij verkiest; maar het bewijst ten minste, dat, wanneer mannen van groot talent, zooals een Leys en een Wauters ten onzent, een Puvis de Chavanne en Comerre, een Munkacsy of Makart elders, den ouden kunstvorm hervatten, zij hem zondermoeite weer jong maken. Het bewijst ook, dat, wanneer de vorsten van het penseel zoeken naar eene stof, waardig van hunne beste pogingen en hunne belangrijkste scheppingen, zij het historisch vak verkiezen. Ernstige geesten zoeken ernstige onderwerpen, en de plechtigheid, welke een gekende naam, een belangrijk feit omgeeft, steunt eerder den krachtige dan hem te hinderen.

Wij denken er niet aan voor den schilder van de Vrijspraak van den betichte, nu reeds eene plaats te vragen in den tempel, waar de helden van het penseel, wier namen wij hooger noemden, tronen; een titel, op welken wij voor hem wel aanspraak maken, is die van een ernstigen geest, een degelijken kunstenaar.

Ooms komt voort uit de school van de Keyser; hij is alles te samen de leerling, die zijn meester het trouwst is gebleven, zonder dat die getrouwheid in iets, wat naar slaafsche navolging verloopt, overgaat. Hij heeft in zijne portretten veel van de bevalligheid en van de onderscheiding die de Keyser kenmerkt, zonder dat hij den hoogen adel bereikt, die zijn meesters beste werken eigen is. In de historieschildering heeft hij zijn gemak en de smaakvolle ineenzetting der tafereelen geërfd. Als zijn meester houdt hij van schoone menschen, rijke kleedijen, dramatische toestanden. Maar hij is een geslacht jonger: hij spruit niet enkel uit de romantieke school voort. Indien de Keyser zijn meester was, dan heeft hij ook Leys gekend, en de triomfen bijgewoond, die rijker kleur en dieper doordringen in den geest van het verleden behaalden. Dat het voorbeeld van den grootsten Antwerpschen meester onzer eeuw niet zonder invloed op zijne ontwikkeling is gebleven, spreekt uit al zijne werken.

[p. 2]

Ooms is, in de eerste plaats, een idealist gebleven, die in de ware wereld de schoone zijden en figuren uitkiest, en het er voor houdt dat die brokken, welke hij het liefste ziet, ook alleen zijn penseel mogen in beslag nemen. In het verleden vindt hij overvloedige voldoening zijner behoefte aan treffende gestalten en schilderachtige omgeving. Hij vertoeft gaarne in ons XVI^e eeuwsch leven en

Karel Ooms

studeert er met nauwgezetheid de bijzonderheden van. Hij vindt er behagen in, zijne menschen in hun schoonste licht en gunstigst voorkomen te stellen; maar hij verzint ze niet; hij heeft ze gekend, zij hebben hem getroffen en hij wenscht, dat ook anderen behagen vinden in hunne aanschouwing.

Hij houdt van bewogen en dramatische tooneelen, van diepe aandoeningen. Zijne Verboden lezing heeft eenen welverdienden roem verworven; zijne Onderbroken bruiloft, zijne Huiszoeking in de werkplaats van Plantijn, zijn Philips II de laatste eer bewijzende aan zijn broeder Don Juan van Oostenrijk, en zijn Tooneel uit de Spaansche Furie, vormen zoovele tafereelen, waarsche daad met rijken opsmuk van vormen en kleuren wordt voorgesleld. Zooals men bemerken zal, werden de onderwerpen der bijzonderste van Ooms' talrijke scheppingen, aan de felst bewogen jaren der XVI^e eeuw ontleend. Te recht heeft de kunstenaar geoordeeld, dat geen tijdperk onzer geschiedenis zulke aangrijpende gebeurtenissen aanbiedt, en niet zonder reden vond hij, in den schilderachtigen kleederdos van den tijd, eene aantrekkelijkheid te meer.

Zijne Onschuld door de wet beschermd is, zooals de kostumen aanduiden, aan denzelfden tijd ontleend: ‘In 1564, zoo luidt de tekst, door den kunstenaar gekozen, werden ridder Paul van Dael, heer van Lillo, en ridder Melchior van Groenberghe van verschillige schelmstukken en onder andere van uitgifte van valsche munt, beschuldigd. Onschuldig zijnde, sprak de rechtbank der vierschare hen vrij.’

De schilder heeft een der betichten gekozen op het oogenblik der vrijspraak. Op den achtergrond, de muur der vierschaar en een brok van oud Antwerpen, links het publiek en het hek dat de binnenplaats van de straat afsluit, rechts de rechters en de bank der vierschaar. In het midden de vrijgesproken man, die de hand zijner vrouw drukt. De handeling is zoo eenvoudig mogelijk en zoo duidelijk als men het wenschen moet, in aanmerking nemende de bestemming des werks.

De handeling heeft iets plechtigs; men stelt zich zeer goed voor, dat de edellieden, hunne verwanten en vrienden, evenals de leden en beambten der rechtbank in verzorgden dos verschenen in dergelijke omstandigheid. Het uitzicht van Ooms' schilderijen heeft iets feestelijks, zelfs dan wanneer er heel wat anders dan vroolijke gebeurtenissen worden afgebeeld. Niet immer zijn het de menschen, maar meer gewoonlijk hun opschik, het lachende licht en de heldere kleuren, welke tot dien indruk het meest bijdragen. Ook in dit stuk is het uitzicht feestelijk; maar, hier meer dan elders, is dit gewettigd. De man in zijne eer hersteld, aan vrouw en kinderen weergegeven; de vrienden verheugd; de rechters welgezind door de wending, die het geding heeft genomen: ziedaar zoovele vroolijk gestemde menschen. De plechtigheid van plaats en gebeurtenis draagt er toe bij, om aan het geluk der aanwezigen een innig, ofschoon stil karakter te geven, en ze meer in den geest dan met uiterlijk gebaar feest te doen vieren. De schikking der personages, die eenigszins kunstmatig in het gelid schijnen geschaard, wordt eveneens gewettigd, door het aandeel, dat elk hunner neemt aan de gebeurtenis. Man en vrouw voorop, in eene zeer gelukkige, eenvoudige, maar wel gevoelde groep. De kinderen en de naaste verwanten opgetogen, maar door

[p. 4-5]

De onschuld door de wet beschermd, naar de schilderij van Karel Ooms

[p. 7]

Een marktdag te Orvieto (Italie), teekening van Karel Ooms

[p. 8]

het ontzag der plaats in bedwang gehouden; de meer onverschillige kennissen, pratende over het verheugende voorval, het alles genoeg samenverbonden en toch voldoende onderscheiden.

Er is in onze hedendaagsche Vlaamsche historieschildering een goed deel tooneelmatigheid. De kunstenaar, niet overheerscht door den overweldigenden indruk van het geziene of het gevoelde, neemt zijnen toevlucht tot het smaakvol schikken naar schoolsche regels. Dat hij hier niet altijd vindt en schept, maar dat zoeken en navolgen gewoonlijk nog al klaar spreken uit lijn en daad, is natuurlijk. Evenals alle kunstmiddelen zijn deze spoedig versleten. Men weet weldra op voorhand, dat hier het hoofdfiguur in volle licht, daarneven figuren in zwakkere tint zullen staan, dat de een zich wat plechtstatiger, de andere wat gemeenzamer zal voordoen, dat men in de kostumen der XVI^e eeuw de troniën en lichamen der vrienden en kennissen van den schilder zal herkennen, die in deze buitengewone stoffeering er altijd wat uitzien, alsof zij van den costumier kwamen; men weet, dat de kleedij rijk en afwisselend, dat de omgeving schilderachtig zal gekozen zijn en dat het geheel iets theatraals zal vertoonen, met min of meer smaak ineengezet, met min of meer behendigheid uitgevoerd, maar het grootsche en aangrijpende der oorspronkelijke scheppingen missend. Nutteloos zou het zijn, hier over dien toestand te treuren. Wij willen hem enkel kenmerken, niet vergetend, dat wij ons mogen verheugen in het bezit van enkele scheppende geesten en ons vergenoegend, met de overige naar hunne ware waarde te schatten en te loven wat er in hen prijzenswaardigs is.

Onder de kunstenaars van onmiskenbare verdiensten bekleedt Ooms eenen zeer eervollen rang. Zoomin als zijne vakgenooten vrij van het tooneelmatige, legt hij eene fijnheid van smaak en eene kunstvaardigheid aan den dag, die zijne werken aantrekkelijk maken in hooge mate. En in geen misschien wist hij zoozeer met zijne gaven te woekeren als in het hier besprokene. Schoone en gelukkige menschen, in een gewichtig oogenblik huns levens vereenigd in eene indrukwekkende plaats, beweging genoeg om aan het tooneel leven te geven, ontroering genoeg om de trekken welsprekend te maken; geene tragedie, geen epos, maar een blij-eindig burgerlijk drama, dit was wel het onderwerp, dat Ooms meest moest aantrekken en in wiens vertolking hij moest slagen.

Voor de uitvoering heeft hij eenen zeer lichten en soberen toon gekozen, zonder gepierdheid van licht- en kleureffekten; en, dusdoende, is hij meer in den grootschen aard der muurschildering gebleven dan dit het geval zou geweest zijn, hadde hij meer verfijning gezocht.

Onze lezers zullen oordeelen, bij het zien van den lichtdruk, welken wij van het stuk mededeelen, welken zonnigen indruk het tafereel van de verademing na geleden smart en van de weergeschonken vrede des gemoeds, op den toeschouwer maakt.

Wij waren halvelings van plan hier eene korte levenschets van den schilder te laten volgen, maar wij hebben gevonden, dat de meest belangwekkende punten van zijnen stillen levensloop zoo volledig zijn opgegeven in het artikel, dat de Chronique des Beaux-Arts, van 20 Mei 1886, hem wijdt, dat wij slechts zouden kunnen herhalen wat daar zoo kort geleden gezegd is.

Voegen wij er enkel bij dat de kunstenaar in 1879 met schrijver dezes, eene reis naar Italië deed en dat hij, op ons verzoek, een der vele schetsen heeft uitgewerkt, die hij op dezen tocht in zijn zakboekje teekende. Dankbaar namen wij ze ter opluistering van deze bladzijde op.

Antwerpen, 12 Januari 1889.

Max Rooses.