De Vlaamsche School. Jaargang 33

Een bezoek bij de Hernhutters.
(Vervolg en slot van blz. 50.)

Bij onze verdere nasporingen, in de afdeeling aan de broeders voorbehouden, bevonden wij, dat deze in omtrent twee gelijke deden was gescheiden, het eene voor de getrouwden, het andere voor de jonkmans, en ook, dat er allerlei ambachten werden uitgeoefend; er woont zelfs een apotheker. Overal heerscht de meest uitmuntende orde. Luiaards worden in die kleine gemeente niet geduld; ieder, tenzij kranken en ouderlingen, moet arbeiden ten voordeele van het kerkgenootschap en tot elkanders welzijn. De dag is verdeeld in gebed en werk, en wie zich aan den voorgeschreven regel niet wil onderwerpen of ergernis veroorzaakt, wordt buiten het genootschap gesloten. Kortom, de Broedergemeente scheen ons eene vereeniging toe van wezenlijke socialisten, maar in den eenvoudigsten zin, welken men aan dit woord geven kan.

Allen, zoowel broeders als zusters, getrouwden en ongetrouwden, leiden een zeer ingetogen leven. Het gelukte ons maar zelden, op onze weetgierige vragen een voldoende antwoord te bekomen, want allen schenen zeer achterhoudend, tot zelfs de bestuurder of dominee, bij wien wij ons lieten aanmelden, een overigens zeer eerbiedwekkend bejaard man, met een prachtig grijs hoofd. Beleefd was hij zeker, doch zeer karig met het geven van inlichtingen.

Aan eene der deuren van het Broederhuis, met eene tamelijk hooge stoep, zagen wij meer beweging dan elders; verscheidene personen traden er in of uit, en wij ook stapten er binnen, of daar wellicht iets te zien was, dat onze nieuwsgierigheid kon bevredigen. Wij vonden er, in verscheidene zaaltjes, allerhande waren uitgestald; er wordt daar eene soort van bazar of open winkel gehouden, met vrijen toegang voor iedereen. Allerlei snuisterijen, zooals geldbeugels, handschoenen, snuifdoozen, pijpen, brillen, toiletvoorwerpen, sigaren, houten snijwerk, speelgoed, huisgerief, blikken emmers, enz., lagen er te koop. Zelfs kon men, voor een halven stuiver, er een glas drank bekomen; bier was het niet, maar wel eene soort van spuit- of citroenwater. Men kuiert in de zaaltjes zoolang men het goedvindt. Wie niet koopen wil, wordt er niet toe aangemaand; maar al de bezoekers dragen gewoonlijk een of ander tot aandenken mede. Op onze vraag, of alles wat wij er te koop zagen gesteld, in de Broedergemeente werd vervaardigd, kregen wij ten antwoord, dat dit slechts ten deele het geval was; de overige voorwerpen worden bij tallen ingenomen en zoo goedkoop mogelijk uitverkocht. De winst wordt in de algemeene kas van het kerkgenootschap gestort, welke verder ook nog door de vrijwillige giften van de leden wordt aangevuld.

Velen der broeders houden zich met den landbouw bezig, want het Broederhuis bezit een tamelijk uitgestrekten moestuin, waarin de voornaamste mondbehoeften voor de leden worden gewonnen. Ook heeft elk huisje een eigen tuintje, rondom door hagen ingesloten en van dat zijns buurmans gescheiden.

Voor het onderwijs wordt insgelijks gezorgd; er zijn twee scholen, eene voor jongens en eene voor meisjes. Maar tot welken graad het onderricht zich uitstrekt, hebben wij niet kunnen te weten komen.

Wij herinneren ons, ergens gelezen te hebben, dat de gemeenschap der vrouwen bij de Moravische broeders in zwang was en zelfs eene der hoofdpunten van hunne leer uitmaakte. Dit is volkomen bezijden de waarheid, althans voor wat de kerkgemeente van Zeist aanbelangt; de Hollandsche wetten zouden zulks overigens niet dulden. De huwelijken worden over het algemeen tusschen de broeders en zusters gesloten. Mocht het gebeuren, dat een hunner met iemand van buiten de Broedergemeente trouwt, dan moet hij of zij, het kerkgenootschap verlaten, tenzij de vreemde gemaal of echtgenoote ertoe besluite, er lidmaat van te worden.

De gezamenlijke bevolking der Broedergemeente bedraagt ongeveer 300 zielen. Hunne kerkleer is min of meer in overeenkomst met die der Augsburger confessie en hunne voornaamste geloofspunten kunnen als volgt worden samengevat: 1^o Dat de mensch, sedert Adams val, geene macht meer bezit, om zich zelven te helpen; 2^o dat God, de schepper aller dingen, mensch werd en ons met zich verzoende; dat hij van in der eeuwigheid is en alle dingen door hem bestaan; 3^o dat Jezus-Christus den kruisdood stierf voor onze misdaden en uit het graf opsteeg voor onze rechtveerdiging, en wij, enkel door zijne verdiensten, de vergiffenis onzer zonden en de heiligmaking van ziel en lichaam verwerven; 4^o dat wij van den H. Geest het berouw over onze zonden bekomen, alsmede het geloof in Jezus en de zuiverheid des harten; 5^o dat het geloof zich, uit liefde en dankbaarheid, door vrijwillige gehoorzaamheid aan Gods geboden, moet openbaren.

Het doopsel en het avondmaal worden, omtrent op dezelfde wijze als in de andere hervormde kerken, toegediend.

Behlave verschillende diensten in de kerk, hebben er des Zondags, op vastgestelde uren, ook afzonderlijke samenkomsten plaats, namelijk van de getrouwde mannen, van de weduwen, van de jonkmans, van de getrouwde vrouwen, van de jonge dochters en van de weezen. In die bijeenkomsten onderrichten zij elkander wederkeerig nopens hunne onderlinge plichten. Buiten den Zondag, zijn er ook nog feestdagen, welke in gebed en overweging worden doorgebracht.

Op Paaschdag heeft er eene plechtigheid plaats van gansch bijzonderen aard: bij zonsopgang komen al de leden der

[p. 55]

gemeente op het kerkhof bijeen, en daar worden al degenen, welke in het vorig jaar overleden zijn, plechtig herdacht.

Nopens het ontstaan der Hernhutters of Broedergemeente in Nederland, hebben wij het volgende vermeld gevonden:

Hun eigenlijke stichter is zekere Nicolaas-Lodewijk, graaf von Zinzendorff. Dit schijnt een alleszins zonderling persoonage geweest te zijn. Hij werd op 26 Mei 1700 te Dresden geboren, en verloor vroegtijdig zijnen vader, die kamerling was van August III, koning van Polen. Zijne jeugd bracht hij in liederlijkheid door, kwam evenwel reeds op twintigjarigen leeftijd tot inkeer, doch sloeg nu juist tot het tegenovergestelde over; hij werd een geestdrijver, die kost wat kost eene nieuwe godsdienstsecte wilde stichten. Zijn verblijf aan de universiteit van Wittenberg deed zijnen ijver tot het stichten eener nieuwe secte ten toppunt stijgen. Eindelijk, en nadat hij, als candidaat in de godgeleerdheid, bij de faculteit van Tübingen, was aangenomen, beklom hij het spreekgestoelte en verkondigde openlijk zijne nieuwe leer. Eenige verstrooide Moravische broeders, afstammelingen der befaamde Hussiten, en welke hun vaderland ter wille hunner gewetensvrijheid hadden verlaten, werden zijne eerste volgelingen.

Mildelijk door de fortuin begunstigd, zorgde von Zinzendorff ruimschoots voor de inrichting zijner partijgenooten; op zijn eigen landgoed te Bertelsdorf, schonk hij hun eene uitgestrekte plek gronds, waarop welhaast het bloeiend dorp Herrnhut verrees, van hetwelk zij den naam van Hernhutters bekwamen.

Von Zinzendorff beschouwde zichzelve als eene soort van Messias; hij werkte onverpoosd aan de voortplanting zijner secte, verwaarloosde er zijne eigene belangen voor en bracht er een groot deel van zijn fortuin aan ten offer. Hij schreef een nieuwen catechismus, verscheidene preken en gezangen, alsmede eene groote menigte tractaatjes, ten dienste van zijn kerkgenootschap. Ook zond hij zendelingen uit naar alle wereldstreken, tot verspreiding van het nieuwe geloof, en ging met dit doel welhaast zelve op reis, zoodat zijne leer al spoedig tot in Noord-Amerika, Java, Indië, Groenland, Lapland enz. doordrong.

In 1735 zond hij zijn eersten apostel, August-Gotlieb Spangenberg, naar Nederland, om ook daar aanhangers te winnen, en op de gunstige berichten, die hij van hem ontving, kwam hij zelve er welhaast insgelijks heen. Verscheidene maanden verbleef hij te Amsterdam, waar hij persoonlijk zijne nieuwe leer verkondigde, met het gevolg, dat eenige bekeerlingen zich, reeds in den loop van het daaropvolgende jaar, op een landgoed nabij IJselstein vestigden. Hun aantal groeide voortdurend aan; evenwel konden zij van de plaatselijke overheid geene vergunning verkrijgen, om een eigen kerkhof te bezitten. Die weigering smartte hun diep en werd zelfs de hoofdoorzaak, waarom zij, in 1746, naar Zeist verhuisden, op de plek, waar thans nog hunne inrichting gevestigd is. Hier werden zij heengelokt door Kornelis Schellinger, een doopsgezind koopman van Amsterdam, de toenmalige eigenaar van het landgoed. Voorloopig hielden zij hunne samenkomsten in de oranjerie van het kasteel, doch sloegen eerlang de hand aan den bouw der Broedergemeente, op de weilanden, langs weerskanten van de baan gelegen. Voor een eigen kerkhof werd nu insgelijks gezorgd, want na vereenigd te zijn geweest in het leven, wilden zij ook vereenigd blijven in den dood.

Graaf von Zinzendorff stierf op 9 Juni 1760, te Herrnhut, te midden zijner geestverwanten. Eene zijner dochters, gravin Maria-Agnes, kocht in 1767, de heerlijkheid van Zeist, en nu werd de Broedergemeente er op een duurzamen voet gegrondvest.

Behalve te Zeist, vindt men nog verscheidene dergelijke Broedergemeenten in Europa, bijzonder in Duitschland, en welke te zamen ongeveer 12000 leden tellen. Allen staan onder het toezicht van het algemeen bestuur, dat te Bertelsdorf zetelt en door hetwelk de predikanten en andere overheden worden aangesteld.

Wij wandelden nog eenmaal de gebouwen langs, wierpen hier en daar een blik in de woonkamers; overal was het stil en treurig, als in een klooster. Evenals daar, zijn ook de leden der Broedergemeente van de wereld afgezonderd en aan tucht onderworpen; eentonig vlieten hunne dagen heen. Die menschen zijn wellicht gelukkig in hunnen eenvoud; vrijwillig hebben zij van hunne persoonlijke vrijheid afstand gedaan. Hunne eigenaardige inrichting heeft althans dit goede teweeggebracht, dat er vele bezoekers naar Zeist worden door gelokt.

J. Staes.