De Vlaamsche School. Jaargang 32

[p. 86]

In den vreemde.
Aanteekeningen op eene reize door Spanje en Portugal.
IX.

Toen wij te Cadix aan het strand der zee wandelden, bekroop ons de lust, er over te varen, want slechts op eenige uren afstands, aan gene zijde van den breeden waterplas, lag Afrika; dáár, recht over ons, was Marokko. Wij hadden er de afstammelingen willen opzoeken van die Mooren, welke, gedurende bijna zes eeuwen, Spanje in hunne macht hielden, er zooveel schoons gesticht en het land zelve tot een hoogen top van bloei en welvaart, welke het nadien nimmer weder bereikte, hadden weten op te voeren. Maar onze reisgenoote, zich een onrustigen overtocht van Dover naar Calais herinnerende, weigerde te volgen, en haar niet alleen willende achterlaten in een land, waarvan zij de taal niet verstond, zagen wij met leedwezen van ons voornemen af.

Van andere reizigers, welke die streken bezochten, vernemen wij echter, dat de hedendaagsche Mooren het beschaafde volk van vroeger niet meer zijn; dat alle geestkracht bij hen verdwenen is en zij thans, nog slechts van diep verval getuigend, hoegenaamd niet meer in staat zouden wezen, om in Spanje te verrichten, wat zij er voor acht of tien eeuwen hebben uitgevoerd.

Eene geschiedkundige schets, aan de meest geloofbare bronnen geput, zal hier niet ten onpas komen.

Spanje werd, in het begin der v^e eeuw, door verschillende barbaarsche volken overstroomd: de Sueven en de Alanen, de Hunnen en de Vandalen rukten beurtelings als een storm de Pyreneën over en sloegen er zich neer. In den loop derzelfde eeuw trok er nogmaals een machtige volkstam, de Westgothen, uit Scandinavië herkomstig, de bergen over, versloeg de vroegere indringers en vestigde in die landstreek zijne heerschappij, welke er ongeveer drie honderd jaren stand hield. Hun voorlaatste koning, Witiza, werd ten jare 710, in zijne hoofdstad, Toledo, van den troon geworpen en Roderik in zijne plaats verkozen. Het was onder dezen vorst, dat de heerschappij der Gothen in Spanje een einde moest nemen.

Van toen af hadden de Mooren reeds herhaaldemaal gepoogd, er binnen te dringen; graaf Juliaan, landvoogd van Andalusië en Ceuta, verlamde, door zijnen heldhaftigen weerstand, hunne invallen en wist hen de grenzen te doen eerbiedigen. Hij werd voor zijn manmoedig gedrag echter zeer slecht beloond: zijne dochter Florinda, welke te Toledo hare opvoeding ontving, was door koning Roderik opgemerkt, en toen deze haar niet goedwillig tot speelbal van zijne geile driften kon doen dienen, maakte hij haar met geweld tot zijn slachtoffer. Om zich over die grove beleediging te wreken, riep graaf Juliaan, in verstandhouding met de zonen van den ontroonden vorst Witiza, de Mooren, welke hij vroeger bevochten had, naar Spanje, vergemakkelijkte hunne landing en streed zelve in hunne rangen. Alzoo werd hij, uit zucht tot wraakneming over de schande zijner dochter, een verrader van zijn vaderland.

Den 28ⁿ April 711 zond de emir Mousa, zijn vrijgemaakten slaaf, Tarick-ben-Zeiad, die een jaar te voren reeds verkenningen op de kusten had gedaan, met een sterk leger naar Spanje. Deze veldheer stak de zeeëngte over en bemeesterde, na een hardnekkig gevecht, Calpé, later Gibraltar geheeten. Roderik zond de keur zijner ruiterij tegen hem af; doch deze werd verslagen. De Mooren drongen nu gedurig dieper in het land, en op 3 September stonden de twee legers, in de vlakte, nabij de kleine stad Xeres, op den linkeroever van de rivier Guadaleta, tegenover elkander. De veldslag duurde negen dagen; er werden van weerskanten wonderen van dapperheid verricht, en eerst nadat Roderik door Tarick zelve was gedood, was de strijd beslist. Tarick sloeg den overwonnen vorst het hoofd af en zond het, ten teeken zijner overwinning, aan den emir Mousa. Die enkele veldslag bracht gansch Spanje in de macht der Mooren, want de verdere tegenstand was niet noemenswaardig.

Welhaast was der Mooren heerschappij, gansch het land door, op een machtigen voet ingericht, met Cordova tot hoofdstad van het nieuwe rijk. Kort na hunne vestíging in Spanje, waren zij zoo stoutmoedig, dat zij tot in Frankrijk doordrongen en zich van de stad Narbonne meester maakten. In 731 trokken zij nogmaals over de Pyreneën, stormden langs twee kanten tegelijk in Frankrijk en bemachtigden achtereenvolgens de steden Arles, Avignon en Lyons, terwijl ze van de andere zijde insgelijks de stad Bordeaux overmeesterden. Verder rukten zij op naar Tours en staken de voorsteden van Poitiers in brand, doch werden eindelijk, op Zaterdag 3 October 733, door Karel Martel, op de boorden van de rivier de Dordogne, verslagen.

Ongeveer zeventig jaren nadien besloot Karel-de-Groote het geluk der wapens tegen hen te beproeven; maar zijne macht, hoe groot ook, moest voor de hunne de vlag strijken. Hij trok, in 778, met een sterk leger, waarbij zich de bloem der Fransche ridderschap bevond, de Pyreneën over en rukte als overwinnaar tot aan de rivier de Ebro vooruit. Pampeluna en Zaragoza werden door zijne krijgsbenden belegerd en ingenomen, en ook het omliggende land werd verplicht, zich aan zijne macht te onderwerpen. Evenwel kon hij niets van eenig duurzaam belang uitrichten, en geene uitkomst ziende, was hij ten slotte genoodzaakt op zijne stappen vechtend terug te keeren. Gedurende dien aftocht werd de achterhoede van zijn leger, in de bergengten van Roncevaux, door de nog machtige vijanden overvallen en schier teenemaal uitgeroeid; de befaamde krijgsheld Roland, benevens de meeste Fransche ridders verloren er het leven.

De regeeringszucht der Moorsche prinsen moest nadeelig op hunne heerschappij terugwerken, want dit bracht natuurlijk verdeeldheid in hunne rangen te weeg. Spoedig kwam er in elke provincie een vorstendom tot stand; alzoo ontstonden de koninkrijkjes Almeria, Badajoz, Cordova, Granada, Malaga, Murcia, Sevilla, Toledo, Valencia, Zaragoza, enz., allen van elkander onafhankelijk. Het kon niet lang uitblijven, of van die verdeeldheid moest, door hunne tegenstrevers, partij worden getrokken. Reeds in 719 werd de weerstand gewapenderhand ingericht, en hetzelfde misdrijf, dat den val van Roderik had verwekt, was er insgelijks de oorzaak van.

In de gebergten van Asturië woonde een arm, doch onverschrokken volk, de afstammelingen der oude Gothen, en het was van daar dat de eerste opstand tegen de Moorsche overheersching uitging. Een herder, Palayo geheeten, wiens zuster

[p. 87]

door Musa, een Moorsch bevelhebber, was onteerd, riep de dappere bergbewoners te wapen; door zijne kernachtige toespraken, wist hij hunnen heldenmoed te doen ontvlammen, versloeg met hen den eerroover zijner zuster, behaalde nog menige overwinning, en werd eindelijk door hen tot koning van Oviedo uitgeroepen. Hij streed met zooveel goed geluk, dat hij over gansch Asturië zijn gezag uitbreidde, en door zijn manmoedig voorbeeld, riep hij de aandacht der christene vorsten op zich, welke hem dan ook weldra eene behulpzame hand boden.

Het was echter eerst in den loop der elfde eeuw dat aan hunne macht de hevigste slagen werden toegebracht. In stede van zich bij elkander te scharen, vochten de Moorsche koningen afzonderlijk tegen hunne aanvallers, en dit had voor gevolg dat de eene provincie voor en de andere na, hun werd ontnomen In het jaar 1085 verloren zij Toledo, waartoe de dapperheid van don Rodrigo Diaz del Bivar, bijgenaamd de Cid, niet weinig bijdroeg; deze krijgsheld had niet minder dan vijf Moorsche vorsten aan zich schatplichtig gemaakt. - Cordova werd, in 1236, op hen veroverd, en op 29 Juni van dit jaar weerklonken er de zegekreten der overwinnaars in de prachtige moskee. Op 22 December 1248 onderging Sevilla hetzelfde lot, en daarmee was geheel Murcia in het bezit der christenen.

Het kleine, doch sterk bevolkte koninkrijk Granada was het laatste bolwerk, waar de Mooren hunne macht hadden saamgetrokken; het telde niet minder dan zeventig versterkte steden en plaatsen, waaronder Malaga. De stad Granada was door hen in de x^e eeuw heropgebouwd en in de eerste helft der xiii^e eeuw nog merkelijk vergroot. Maar reeds in 1219 was de Moorsche koning gedwongen geweest, zich tot leenheer van den Castiliaanschen troon te vernederen. Toen zijn opvolger, in 1319, dit vassaalschap poogde af te schudden, werd de stad belegerd; doch ditmaal bleef de zegepraal nog aan de Moorsche wapens. Vijf en twintig jaren later, namelijk den 26ⁿ Maart 1344, werd de versterkte stad Algeciras echter door de christenen ingenomen.

De koningen van Castilië moesten, bij hunne inhuldiging, zweren, de Mooren uit Spanje te verdrijven; doch het volbrengen van dien eed werd hun gedurig belet, eensdeels door het schier aanhoudend geharrewar met hunne eigene onderdanen en de dikwijls hernieuwde worstelingen met de koningen van Portugal en Arragon, en, ten andere, omdat de Mooren nog over eene geduchte macht beschikten, waarmee moest worden afgerekend. Ferdinand V, welke in 1475 den troon beklom, zwoer insgelijks de Mooren aan te tasten, ‘zoohaast hij zou kunnen;’ maar eerst moest hij oorlog voeren tegen Alfons V, koning van Portugal, die hem de kroon betwistte. Toen hij den zege behaald en Castilië en Arragon, onder den naam van het koninkrijk Spanje, vereenigd had, werd hij op het uitvoeren van zijnen eed bedachtzaam. De gelegenheid liet zich niet lang wachten: in 1481 weigerde de koning van Granada, de jaarlijksche schatting aan hem te betalen, en daarop borst de strijd uit, waartoe de Mooren zich reeds lang te voren hadden bereid, en die, met afwisselend krijgsgeluk, zeer lang voortduurde. De Mooren hadden zich van Zahara meester gemaakt, en Ferdinand had het stadje Alhama bemachtigd; maar bij de belegering van Loya werd de Spaansche koning met groot verlies achteruit geslagen en was ten slotte genoodzaakt, den krijg op te geven.

Alsdan besloot hij, de list te baat te nemen, om zijn doel te bereiken, en de onlusten welke kort daarop binnen Granada zelve uitborsten, werkten hem hierbij uitmuntend in de hand: de oude vorst Abul-Hascen had zijne sultanin Axa, ten gunste van eene jonge, schoone Grieksche slavin, verstooten. Dit bracht de bevolking in woeling; hij werd van den troon geworpen en zijn zoon, Mahomet-Aboabdeli, in zijne plaats verkozen. Deze, aan het hoofd van zijn leger, tegen de christenen ten strijde getrokken, werd verslagen en zelfs gevangen genomen. Alsdan beproefde Abul-Hascen den troon opnieuw te beklimmen; doch om de verdeeldheid tusschen de Mooren gaande te houden, gaf Ferdinand den jongen Aboabdeli de vrijheid terug, na hem eerst, als leenheer, trouw te hebben doen zweren, en schonk hem zelfs eene groote som gelds, ten einde hem in staat te stellen den troon aan zijnen vader te gaan betwisten. Wat hij voorzien had, gebeurde: de burgeroorlog brak, onder de Mooren, heviger uit dan ooit, en hij maakte daarvan gebruik, om verscheidene versterkte plaatsen in te nemen.

Kort nadien overleed Abul-Hascen; zijn broeder Zogul, landvoogd van Malaga, stelde alsdan pogingen in het werk, om, ten nadeele van zijnen neef, de kroon te veroveren. Hierin niet gelukkend, gaf hij, in 1489, uit wraak, al de versterkte plaatsen, die nog in zijn bezit waren, aan koning Ferdinand over, welke hem, als loon voor dit verraad, met een zwaar jaargeld naar Afrika liet vertrekken.

Dewijl Aboabdeli de voorwaarden trachtte te ontwijken, waartoe hij, bij zijne invrijheidsstelling, zich jegens Ferdinand verbonden had, sloeg deze, in de maand Mei 1491, met een leger van 60,000 man, het beleg voor Granada, welke stad alsdan, met de van wijd en zijd er toegestroomde menigte, eene bevolking telde van 300,000 inwoners. De verdediging was heldhaftig en wanhopig, en eerst na verloop van acht maanden, wanneer de hongersnood binnen hare muren woedde, werd de stad bij verdrag overgegeven. Der Mooren heerschappij in Spanje, door deze overgave voor goed ten gronde gericht, had ongeveer acht eeuwen geduurd.

Op 2 Januari 1492 wapperde de vlag van den overwinnaar op het Alhambra en deed Ferdinand zijn zegepralenden intocht in de stad. Aboabdeli mocht met de zijnen naar Afrika vertrekken, en dit voorrecht werd insgelijks aan 60,000 Moorsche huisgezinnen vergund, mits betaling van tien pistolen, dat is omtrent 200 fr. van onze munt, voor elk huisgezin. De Spaansche geestdrijvers, vergetend dat de leer van den Heiland, eene zalvende leer van liefde en vrede, enkel door het overtuigend woord mag worden voortgeplant, dwongen al de overigen, door allerhande middelen, tot bekeering, hetgeen natuurlijk voor gevolg had, dat de grootste hoop, slechts in schijn tot het christendom overging.

Honderd jaren later, waren de afstammelingen der achtergebleven Mooren, in Spanje op eene verbazende wijze vermenigvuldigd; zij worden door eenen schrijver op ruim 800,000 geschat, meestal in de provincie Valencia gevestigd. Het waren ijverige menschen, die zich op landbouw en handel, vooral op de laken- en zijdenijverheid toelegden: in Sevilla alleen bezigden zij 1600 getouwen, waarvan de

[p. 88]

voortbrengsels tegen goud werden ingeruild en een schat van geld naar Spanje deden toestroomen. Ondanks al den voorspoed, welken zij aan het land verschaften, liet koning Philip III, in 1609, een bevel uitgaan, waardoor zij werden verbannen en naar Afrika moesten verhuizen; slechts aan zes huisgezinnen op de honderd, werd het toegelaten in Spanje te blijven. Die alleszins dwaze maatregel bracht een onmetelijk nadeel toe aan dit rijk, en van dan af dagteekent ook zijn immer toenemend verval

Het kan niet worden ontkend, dat de Moorsche heerschappij veel tot Spanjes bloei en welvaart heeft bijgedragen. Sommige Moorsche vorsten moedigden niet alleen handel en nijverheid, maar ook de bouwkunst aan, en thans nog bewondert men het Alhambra van Granada, de moskee van Cordova, het Alcazar van Sevilla, enz. Kortom, de voornaamste gedenkbouwen, welke nu nog in Spanje de aandacht van den kunstlievenden reiziger tot zich trekken, dagteekenen van het tijdvak der Moorsche overheersching.

J. Staes.