De Vlaamsche School. Jaargang 31

[p. 172]

Wereldtentoonstelling van Antwerpen. Werktuighalle.

[p. 173]

Hoe schoon, rijk en prachtig zekere andere zalen zich voordoen, bijzonderlijk in de zoogenoemde prachtnijverheden, toch zijn al die schatten en merkwaardigheden verre overtroffen door de werktuighalle, die, aan een reusachtig werkhuis gelijk, - sommigen hebben haar ook ‘het levend eiland’ genoemd, - mag gezegd worden een volledig wereldmuseum te zijn



voor de werktuigkunde. Voor alle vakken, voor alle beroepen zijn alle slag van werktuigen aangebracht, van de kleinste en eenvoudigste tot de reusachtigste, en het meerendeel, in werking gezet, stellen den toeschouwer in staat zich rekening te geven van hunne bestemming en de hoedanigheid van het werk dat zij verrichten.

De algemeene aanblik, van op de bovengalerij, vóór de groote trap, is zoo schilderachtig als aantrekkelijk.

Vlak vóór zich, baadt de toeschouwer in een oceaan van electriek licht, voortgebracht door eene menigte lampen van verschillige stelsels, en die, zoowel bij dag als bij nacht, een tooverachtig uitwerksel maken.

Zekere machtige nijverheidsinrichtingen stelden kolossale groepen ten toon, onder andere: de papiermakerij van de heeren De Naeyer en c^ie, te Willebroeck; de volledige stoomwerktuigen van het Russisch pantserschip Tchesma, geleverd door de maatschappij Cockerill; de groote stoommolens van Leuven, die 5000 zakken graan per dag vermalen.

De spoorwegen, de telegraaf, de telefoon, de metaalnijverheden, werktuigfabrieken van alle slag zijn op de breedste schaal vertegenwoordigd, en wie er op bedacht is geweest zich de prospectussen aan te schaffen, die bij duizenden werden uitgedeeld, zal een wetenschappelijk album zonder weerga bezitten van den toestand der werktuigkunde in het jaar 1885.

[p. 174]

Wij hebben er een oogenblik over gedacht, om de honderde uitstallingen eenigszins te rangschikken, ten einde onze beschrijving zooveel te geleidelijker te maken; wij hebben er echter moeten van afzien, uit hoofde van de vertraging die de voorbereidende schikkingen zouden hebben veroorzaakt, en waardoor het verschijnen van ons overzicht te lang achterwege zou zijn gebleven. De meeste verslagen over de tentoonstelling handelen bijna uitsluitend over de groote nijverheidsinrichtingen: dit heeft voor gevolg, eene menigte kleinere nijveraars in het vergeetboek te laten, die niettemin verdiensten hebben, menigmaal nuttige stukken voortbrengen, en in alle geval zich betrekkelijk groote opofferingen hebben getroost voor het welslagen van de tentoonstelling. Wij willen dan ook trachten, om, zooveel mogelijk, door beschrijving, ontleding of enkele vermelding, naarmate ons de gegevens ter hand komen, niemand wetens en willens in het duister te laten. Ook eene bloote vermelding verschaft onzen lezers, in de verschillige vakken, steeds gelegenheid om zich bij de belanghebbenden verder in te lichten, het hoofddoel eener wereldtentoonstelling juist zijnde tot ieders voordeel betrekkingen aan te knoopen die vroeger niet bestonden.

Rechts de trap afkomende van de bovengalerij, treffen wij dichtbezette reeksen gerieven en werktuigen aan, in deze volgorde: Breimachines, P.E. Bevernage-Standring, Gent; veelvoudig werkende filters, Loze en Helaers, Braine-le-Comte; Smergel, H.L. Dumortier, Brussel; kammen voor weverijen, wed. M. Lonneux, Hodimont, Verviers; lederen scharnieren, J. Caster, Gent; ijzeren latten en kettingen, W. Xhoneux, te Verviers; lederen riemen, G. Dolne en c°, Verviers; werktuig om briefomslagen te maken, P. Floutier, Brussel; fakkels, wed. F. Cuylits-Latour, Antwerpen; heffers, gebroeders J. en L. Jacquemotte, Luik; middel tegen het vormen van ketelsteen (scheikundig vocht), P.M. Cerfontaine, te Chênée; veelbuizige stoomketel, 15 paardekrachten, 8 atmosferen, Mathot en Bailly, Chênée; draagbare molens, J. Delvaux en E. Hessal, te Hoei; waterleidingtoestellen, Algemeene Maatschappij der Waterleidingen, te Luik; scherpmachine, A. Francotte, te Luik; geteerd karton voor daken, Perigueux, Luik; graankuischer, gebroeders Grandry, te Sint-Hadelin (Nessonvaux); veiligheidstoestel, J. Smeets, te Herstal; baggertoestel, Naamlooze Maatschappij der Fabrieken van Gilly; werktuig om tonnen te kuischen, gebroeders Geronnez, te Wasmes; werktuig om de potaarde te zuiveren. voor pottenbakkerij, J. Baily-Ligot, Chatelet; uitzettingsbuis voor dampkolom, J. Clavier-Rorive, te Hoei; ijzeren raderen, Lambert en c^ie, te Marcinelle; draagbare smidsen, A. Enfer, te Parijs; coakebrekers en gaswasschers, Chevalet, te Troyes (Aube); draagbaar bluschtoestel, Tabouët en c^ie, Parijs; kunststeen van de Société Générale des agglomérés de magnésie, te Parijs; werktuigen om palen te heien, Lacour, te Larochelle; hoppers, gebroeders Martinot, Sédan; raderen, B. Brunon, te Rive-de-Gier (Loire); drukkersgerieven, gebroeders Foucher, te Parijs; kunstkolen voor electriek licht, Emiel Levy, te Parijs; draagbare spoorwegen, Achille Legrand, te Bergen; bierpompen, kranen en toebehooren, Capelle en c^ie, te Parijs; ijzeren tonnen, P. Legrand, te Parijs; kettingen zonder soldeering, Naamlooze Maatschappij der Stalen Kettingen, te Terrenoire (Loire); witte steen uit de groeven van St.-Leu (Oise); mechanische kneedkuipen, Deliry, vader en zonen, Soissons (Aisne); gastoestellen, A. Gibault, Parijs; kunstkolen, J. Mailfert, te Carvin-Libercourt; watermeters, Michel en c^ie, Parijs; weegbrug, L. Duru, Bordeaux; wielen in geslagen ijzer, Naamlooze Maatschappij der Smederijen van Lorette (Loire); uiteenzettende roosters, A. Wackernie en c^ie, Parijs; spinwerktuigen, gebroeders Hannotte, te Roubaix; voorwerpen in caoutchouc, Person, Beaumont (Seine-et-Oise); werktuigen, spillen, mechanieken, Dandoy, Maillard, Lucq en c^ie, Maubeuge; dampmeters, Guichard, Bisson en c^ie, te Parijs; practische stoomketel, N. Roser, te Sint-Denijs (Seine); pulsometers, gebroeders Koerting, Hannover; middelpuntvliedende pomp, L. Dumont, Parijs; delfwerktuigen, Nationale Maatschappij van Openbare Werken te Parijs; ijzeren wielen, maatschappij J. Cockerill, te Seraing; photo-electrisch toestel, Sauter-Lemoinne en c^ie, te Parijs; klankdemper, d^r. Ochorovicz; accumulators, De Montaud, te Parijs; idem, Gaston Planté, Parijs; electrische kolommen, Barbier, te Parijs; hoefijzers, Hutchinson en c^ie; electrische kabels, Menier; onontplofbare ketels, De Naeyer en c^ie, Willebroeck; papierfabrikaat, dezelfden; electrische juweelen, J. Mortelette, te Brussel; electrische lichttoestellen, J. Jaspar, te Luik, Algemeene Maatschappij van Electriciteit te Brussel, Naamlooze Maatschappij l'Électrique, te Brussel, Naamlooze Maatschappij der Fabrieken van Gilly, Ganz en c^ie, te Budapest, H. Pieper, te Luik, (zie blz. 102), Schuckert, te Neurenberg, Spiecken en c^ie, te Keulen.

Stoomketels, V. Bietrix en c^ie, St.-Etienne (Loire); wolkaardwerktuigen, H. Duesberg-Bosson, Verviers; stoomtuigen, Van Goethem, Réallier en c^ie, Brussel; droog- en koelmachines, Naamlooze Martschappij van Verviers; werktuigen en toestellen voor stokerijen, suikerfabrieken enz., gebroeders Menning, Cureghem; stoomwerktuigen, J. Heinrichs, Hodimont; idem. Lebrun en c^ie, Nimy; id. A. Fetu en Deliège, te Luik; machines voor stoomschepen, Claparède, St.-Denis (Seine); draaipompen, Malcotte, Parijs; waterzuiveringstoestellen, Caillet en Huet (Rijssel); riemen, A. Domange, Parijs; vochtpersen, gebroeders Mabille (Amboise); stoomtuig, E. Boudier, Rouaan; stoomlandbouwwerktuigen, Albaret, Liancourt; toestellen voor houtbewerking, E. Kirchner en c^ie, Leipzig; Duitsch stokerijtoestel, P. Kyll, Keulen; gasmotoren, Spiecker en c^ie, Keulen; stoomtuigen, A. Knoevelnagel, Hannover; pompen, en brandspuiten, G. Allweiler, Bodensee; stoompompen, kranen en buiskoppelingen, Klein, Schanzler en Becker, Frankenthal; gasmotoren, gebroeders Koerting, Hannover; drijfriemen, Lohman en Stolterfort; groot stoomtuig, Ed. Bordier, Reims; zaagmachines, F. Aerbey en zoon, Parijs; ijzeren werken, G. Eiffel, te Levallois-Perret⁽¹⁾; machines voor molens, suiker-

(1) In den tuin, bij de feestzaal, draagbare brug van 21 meters lang; in de werktuighalle, onder andere, de teekening van den ijzeren toren, 300 meters hoog, ontworpen om te Parijs opgericht te worden tegen 1889, ter gelegenheid van de wereldtentoonstelling, welke men dit jaar in de Fransche hoofdstad rekent te houden.

[p. 175]

fabrieken enz., gebroeders Beyer, Parijs; toestel voor het verbeteren der bieren, K. Docquin, Forcy-Sédan; koeltoestellen (voor dranken), Bandelot-Migeon, Harancourt; reukelooze beerruimtoestellen, Chabanel, Parijs; pletmolens, H. Jannot, Triel; mechanische klampen en dwarsstangen, J. Martiny, Montbéliard; mechanische vijlen voor lintzagen, gebroeders Prat; zelfwerkend smeertoestel, Henry, Parijs; nieuwe slagen andere machines, Saijn, Parijs; motoren voor electriciteit, gebroeders Salomon en Tenting, Parijs; zaagwerktuigen voor sieraadwerk in hout, Le Melle, Parijs; pulsometers, Kühlman, Rijssel; werktuigelijke deegkneders, houtzagen enz., Arbey en zoon, Parijs; buizen en allerhande voorwerpen in gegoten ijzer, Böcking en c^ie, Halbergen; stoomtuig, Tonlet, Reims; bruggedeelen en pantserplaten, Eisenwerke van Neunkirchen; mengelmolen, J. Leliman, Dresden; pletmachines, L. Hemmer, Aken; stoompompen, ijzerdraadmachines, Weise en Monski, te Halle; boekbinderswerktuigen, C. Krause, te Leipzig; draagbare drukpersen, Weider te Berlijn; snijmachines, Ech en zoon, Dusseldorp; stoomwerktuigen, Arnd en Marichal, Aken; verluchtingstoestellen, Trentler en Schwartz, Berlijn; stoomtuig van 200 paardekrachten, H. Bollinckx, Brussel; graankuischers, M. Martin, Bitterfeld; weefmachines, C. Terrot, in Cannstatt; boekbindersgerief, gebroeders Brehmer, Plagwitz; waterzuiveringsmachine, Emiel Savy, Brussel; voedingspomp, G. Hanarte, Bergen; weefstoel, gebroeders Roelant, Kerkxken; pletmachine, Aug. Chantrenne, Brussel; breekmolens, Paul Orban, Luik; werken in gegoten en geslagen ijzer, koperfabriek te Arbre; stoommachines, kanons, ketels, locomotieven enz., maatschappij Cockerill, Seraing; graankuischers, Coppée, Haine St.-Paul; lederen riemen, Sampson en c^ie; buizen verwarmingstoestellen, Green en zoon, Manchester; ijzeren balken, maatschappij De Voorzienigheid, Marchienne-au-Pont (deze maatschappij zond, onder andere, ijzeren balken ter tentoonstelling, van 40 (veertig) meters lengte en 300 millimeters breedte); stalen riggels en buizen, Naamlooze Maatschappij van Angleur; riemen van paardshaar, hennep en katoen, Versé-Spelmans, Ant. Brichot en c^ie; plaatijzer, Delloy, Dufrenoy en c^ie, Hoei; werktuigen voor gasfabrieken, Algemeene Maatschappij der Waterleidingen, Luik; mitrailleusen, L. Christophe, Luik; breimachines, Dhaenens-Gathier, Gent; vleeschhakmachines, M. Daelstaen, Brussel; stoomrijtuig, F. Pessen, Hasselt; verlaktoestel, J.J. Rensonnet, Antwerpen; gietijzer, Naamlooze Maatschappij der plaatijzers, La Louvière; geslagen ijzers, Smidsen van Haut-Pré, Ougrée; steenkolen, Nederrijnsche Westfaalsche steenkoolmijnen; plethamers, Brückmann en c^ie, Witten; asbestweefsels, O. Köhsel en zoon, Hannover; koperen kranen, H. Reusch, Keulen; bitterpeensnijder, geb. Wickert, Dusseldorp; snijmachine, Philiphson en Leschziver, Berlijn; lederboormachine, Fecken-Kirfel, Aken; plethamers, Breuer, Schumacher en c^ie, Kalk; id., Landbouwmachinesfabriek, Constanz; machines voor papierfabrieken, Flinsch, Offenbach a/M..; geheel toegeruste werkplaatsen, Ducommun, Mulhausen; allerhande ijzeren werktuigen, Smith en Coventry, Manchester; verwarmingstoestellen, Lowcock, Manchester; katoenspin- en weefmachines, Samuel Brooks, Manchester; electrische toestellen, J. Warnon, Parijs; tram-egge voor het reinigen der spoorstaven, Chaudron en Manoury, te Parijs; electriekdraden, Bouis; telefoontoestellen, Algemeen, Telefoonmaatschappij te Parijs; spintoestellen, Ryo-Catteau, Roubaix; ijzeren staven en dito balken, enz., Maatschappij van Vezin-Aulnoy; watermeters, Michot en c^ie, te Parijs; mechanieken, De Hulster, Crespin (Frankrijk); weefstoel, Verdol en c^ie, Parijs; machines om cigaretten te maken, Leblond, Parijs; machine om baksteen te maken, Joly en Fougart, Blois; werktuigen voor de boekdrukkerij, steendrukkerij en boekbinderij, Barre, te Parijs; muntwerktuigen, Bidault, Parijs; chocolade-, seruis- en andere molens, P. Tourneur, Parijs; suikergoedmachines, Le Cornu, Parijs; zaag- en snijmachines, Tiersot, Parijs; thermo-toestellen, Le Chaudron, Parijs; electriciteitmeters, Cauderay-Delisle & c^ie, Parijs; fornuizen en haarden, G. Alexis, Parijs; huismotor, Anglo-Belgische maatschappij voor electriek licht; snijmachine, J. Mary, St.-Denis; graveermachine, Landa; werktuigen voor wetenschappelijke waarnemingen, Hurtt, Parijs; ijzeren wielen en assen, J. De Schrijver & c^ie, steenhouwersmachine, Renard en Fèvre i Parijs; marmer van Languedoc, gebroeders Caffart, Cannes; molensteenen, Dupety en c^ie, Ferté-sur-Jouarre; idem, Al. Fauqeux en c^ie, idem; naaimachines, Dosme en c^ie, St.-Amand (Cher); molensteenen, Société générale meunière, Parijs; ijzeren buizen met stalen koppelingen, Jandon, Lyon; kardoezenlaadmachine, H. Gauchot, Parijs; snelpersen, H. Jullien, Brussel; wolkaard- en spintoestellen, C. Martin, Verviers; stoomtuig van 50 paardekrachten, A. Hoyois, Clabecq; idem, van 400, P. Van den Kerkhove, Gent; snelpersen, steendrukpersen, snijmachine, boortoestel voor drukkers, F. Uyterelst, Brussel; kleurendrukpers, geb. Ratinckx, Antwerpen; draagbare molens, graankuischers, Van Hecke, Gent; stoomtuig, 400 paardekrachten, gebroeders Carels, Gent; molens, locomotieven, monsterkanon, Cail, Parijs; ophaalgestellen, waterwerktuig, stoompompen, watermeters, Brutus zoon, Parijs; schaaf- en boortoestellen, Jos. Alexandre, Harancourt; gaswaterwerktuigen, J. Boulet en c^ie, Parijs. snelpersen, Alauzet en c^ie, Parijs; stoomtuig, 150 paarden, E. Boyers, Rijssel; gaswatermachine en hevels, Cazonba en zoon, Parijs; toestel voor het maken van briefomslagen, Rochette, Parijs; linieermachine, H. Brissard, Parijs; materieel voor steenbakkerijen, Boulet, Lacroix en c^ie; zelfwerkend smeertoestel, G. Delettrez, te Levallois-Ferret; stokerijtoestellen, L. Fontaine, Roubaix; houtbewerkingsmachines, Guilliet en zoon, Auxerre; aanbeelden, bankschroeven, heffers, tangen en houweelen, Soret en Leblond, La Cachette; fabrikaat van blik, Smederijen van Hennebaut; mechanische ziften, J. Cabassan, Parijs; machines voor papierwinkels en drukkers, A. en G. Lhermite; kranen en windassen, geb. Grillard, Le Havre; waterpersen, F. Morane, jonge, Parijs; luchtreinigers voor mijnen en schepen, Geneste, Hirscher en c^ie, Parijs; buizen in rood koper en vertind lood, Hubin, te Harfleur; groote ijzeren balken, smederijen La Providence, Hautmont; allerlei voorwerpen in gegalvaniseerd

[p. 176]

gietijzer, A. Chappeé, Le Mans (Sarthe); ijzeren tonnen en vaten, P. Legrand, Parijs; allerhande mechanieken, Bariquand en zoon, Parijs; locomotieven, plaat- en gietijzer, spoorstaven, stoomtuigen, Naamlooze Maatschappij van Marcinelle en Couillet; graanmolen, L. Thinus en c^ie, Leuven; molensteenen, Naamlooze Molensteenmaatschappij, Namen; molen om natte stoffen te malen, L. Dassonville, Namen; sneldrukpersen, Marinoni, Parijs; kabelmachine, Larochaymond, Doornik; modelmolen van Leuven; waterzuiveringstoestel, Easton en Anderson, Londen; handwerkgereedschapsmachine, Kindall en Gent, Manchester; stoomovens, Van der Schuyt, Rotterdam; stamphamers, geb. Figee, Haarlem; pel- en glansmachine (ter bewerking van koffie), Van de Putte en Fertzweil, Gent; katoenen riemen, Gandy, Brussel; stuurtoestellen voor schepen, Davis en c^ie, Londen; veiligheidstoestellen voor spoorwegen, Saxby en Farmer, Londen; werktuigen, windassen enz., J. en M. De Moore, Brussel; stoomtuigen voor schepen en mijnen, Naamlooze Maatschappij van Sclessin; ijzeren buizen, Naamlooze Maatschappij Schelde en Maas, Luik; gebogen staal, Naamlooze Maatschappij van Ougrée; ijzeren staven, Naamlooze Maatschappij der pletterijen van Chatelet; gevormde ijzers, Hoogovens van Montceau; ijzeren platen, ijzerdraad, hoefijzers, G. Boël, La Louvière; plaatijzer, Delloye-Matthieu, Hoei; spoorwegriggels, F.S. Pierard en c^ie, Montigny sur Sambre; ijzeren staven en gebinten, balkons, Demerbe en c^ie, Jemmappes; koperen platen, Maatschappij der koperfabrieken, Moulins; hoekijzers, balken, gebr. Bonehill, Marchienne-lez-Brug; plaatijzers, IJzerfabrieken van Charleroi; groote ijzeren platen, naamlooze maatschappij De Hoop, Longdoz; ijzeren spoorweg, Caramin en c^ie, Thy-le-Chateau; borduurtoestel, L.A. Le Grand, Vilvoorde: verkoelmachine voor wol, afval en weefsels, Aug. Bailly; mechanische filters, Oscar Puvrez, Brussel; dorschmachine, J. Tixhon, Fléron; oogstmachine, P.J. Raze, Esneux; koperen buizen, V. Delvaux, Couillet; toestellen voor waterleidingen, Algemeene Maatschappij der Waterleidingen, Luik; pompen van alle stelsels, Garvens, Antwerpen; draagbare molens, A. Goubet, Leuven; toestel tot overhaling van spiritus, W^e Verbeeck, Brussel; verkoelingstoestel, De Meuse en c^ie, St.-Truiden; bluschtoestellen, Dutry-Colson, Gent; kranen, kanon, koperdraad, Maatschappij van phosphorbrons, Anderlecht (de kanonnen, in phosphorbrons gegoten, ingezonden door de Anderlechtsche maatschappij, die onder het bekwaam bestuur van den heer J. Manne staat, zijn ongemeen schoon en worden geroemd als best en sterk geschut); waggon in ijzer, zonder soldeersel, N. Libotte, Gilly; lintzaag, L. Levêque, Quaregnon; dorschmachine, C.B. Peeraer, Zoersel; amandelmolen, en eiwitklopper, E. Cougnet, Gent; oliewrijftoestel, L. Van Boxstaele, Gent; koperen kranen en buizen, J. Chantrenne, Nijvel; werktuigen voor oliefabrieken, R. Velghe, Gent; lederen riemen, J. Fétu, Brussel; luchttrekkers voor schouwen, Vallez, Brussel; werktuigen voor molens en brouwerijen, Delnest, Bergen; spoorbaan met toestellen, Grand Central Belge, Brussel; stoommachnen, Halot en c^ie, Brussel; toestellen tot het maken van chocolaid A. Goveneau, Doornik, G. Meurisse en F. Terneu, Antwerpen; stoomketel voor locomotieven, Petry-Chaudoir, Luik; toestellen tot de electrische behandeling van kopererts, Italiaansche Mijnmaatschappij, Genua; spoorwagens voor reizigers, Naamlooze Maatschappij van Braine-le-Comte; locomotieven, Krauss en c^ie, te Munchen; maatschappij St.-Leonard te Luik; Maatschappij van Haine-Sint-Pieter; de grootste, reusachtigste locomotief die bekend is, Naamlooze Maatschappij der Werkhuizen van Tubize (deze locomotief werd te Tubize, in Brabant, vervaardigd, ter gelegenheid van de in 1885 te Brussel gevierde 50^ste verjaring van het bestaan der ijzerenwegen in België; ofschoon zij niet minder dan 60,000 (zestigduizend) kilo weegt, is zij zoo gaaf en keurig afgewerkt, in al hare deelen, dat de deskundigen daarover opgetogen staan hare sterkte is buitengewoon groot; eene van de hoofdverdiensten dezer locomotief is, dat de druk op de assen zoovee mogelijk gelijkmatig is verdeeld); metalen dwarsliggers voor spoorwegen, stelsel Ponlet; locomotief, gebroeders Carels, Gent; sloten, Fondu, Vilvoorde; spoorwegrijtuigen, werkhuizen van den Grand-Central belge, Leuven; spoorwegrijtuig met binnengang en verwarmingstoestel, Maatschappij der werkhuizen van Mechelen; koninklijke waggon, Maatschappij Dijle en Bacalan, Leuven; dienstwagen, Ragheno, Mechelen; spoorwegrijtuig 1^ste klasse, Nationale Maatschappij der Fabrieken van Savigliano; ijzeren waggon voor 't vervoer van kolen, maatschappij La Métallurgique, Nijvel; coke- en wolwaggon, A. en V. Halot, Leuven; platte waggons van 20 ton, Grand Central Belge te Brussel, de staatsspoorwegen, de Naamlooze Maatschappij van Morlanwelz; platte waggon van 10 ton Naamlooze Maatschappij van La Hestre; weegbrug voor spoorbanen, Fagel, Brussel; ijzeren platen, Smederijen van Clabecq; locomotief voor buurtspoorwegen, Decq, Brussel; spoorstaaf-verbindingen, A. Thibaut, Farciennes; rollend zaaitoestel Mirlaud, Frameries; waggonwielen uit een stuk, E. Lejour, Marcinelle; stoomtuigen, A. Fleurman, Gent; bouten en schroeven, F. Boseret, Herstal; ketels voor stoomschepen, V. Brouha, Luik; locomobile, Westinghouse vijlen, J. Jowitt en zonen, Sheffield; koperen deurplaten, A. Buehler, Weenen; draagbare molens, General Fibre company, Londen: verdampingstoestel, Wellner; graankuischer, G. Smith; wielen voor locomotieven, geb. Van der Rijpen, Deutz; geribde stoomketels, Schulz, Knaud en c^ie, Essen; draaiende mechanische ziften, Reinicke en Jasper, Cöthen; zelfwerkend smeertoestel, F. Tovote, Hannover; pulsometers, J. Blanke, Maagdeburg; stoomtuig, geb. Seck, Bakenhein; stalen wielen, assen en schroeven, Staalfabriek te Hagen; ijzeren ketels en buizen; Piedboeuf, Dusseldorp; smeeroliën, Hofman en c^ie, Gladbach; kabelkoppeling, Engelman, Hannover; luchtpomp, Ziemann, Stuttgart; draagbare molens, Machinesfabriek, Geislingen; landbouwwerktuigen en mechanische ziften, Mayer en c^ie, Kalk; koffiebranders, Van Gulpen, Lensing en von Gimborn; katrollen, A. Spengle, Gladbach; kroezen, Stettiner Chamottefabriek, Stettin; hangende kabelspoorweg, F.J. Pohlig, Siegen; toestellen voor suikerfabrieken, Selwig en

[p. 177]

Langer, Braunschweig; maalmachine, Escher, Wijn en c^ie, Ravensburg; verschillende werktuigen, Otto Froriep, te Reydt; filterpersen, Actiën Maschien Fabrik und Eisengiserei Bagerhäusen; verglaasd huisgerief, Eisenhütte Prinz Rudolff, Dülmen; ijzeren buizen, W. Fitzner, Laurahütte; molens, Hoerde en c^ie, Weenen; onderscheidene werktuigen, L. Nemelka, Simmering; weeftoestellen, G. Hodgson, Bradford; lederglanswerktuig, Huxhan en Browns, Exeter; stoomketels, Naamlooze Maatschappij voor Ketelslagerij en Gietijzer te Luik; landbouwwerktuigen, Tixhon-Smal, Herstal; rijtuiggarniersels, F. Say, Brussel; stoommortelmolen, A. Barbier, Antwerpen; staande stoomketel, Pirant, Brussel; tappen, V. Mabille, Mariemont; veren, L. Poilvache en c^ie, Luik; asdoozen, E. Henriot, Court-St.-Etienne.

Onder de zeldzaamheden van de metaalnijverheid, op de tentoonstelling, mogen wij niet nalaten de plaat geslagen koper te vermelden, met verscheidene andere groote stukken geslagen koper ingezonden door het huis Clement Derossée en c°, te Moulins. De bedoelde plaat van geslagen koper is 2^m35 breed en 2^m35 lang en zij weegt 10,000 kilo.

De Maatschappij J. Cockerill, van Seraing, bekleedt in de werktuighalle de voornaamste plaats, door het aantal en de belangrijkheid van de ingezondene stukken, in hare werkplaatsen vervaardigd. Onder deze behooren: het bakboordstoomtuig van het Russische pantserschip Tchesma, een stoomketel van 800 paardekrachten, drie zware locomotieven, een mijntoestel voor den kolenput van Boussu, een blaasbalg voor Russische hoogovens, kanonnen, eene menigte andere ijzeren en stalen werken, vele plannen en modellen van door de maatschappij gemaakt werk, enz.

Het bovengemelde stoomtuig voor den Russischen oorlogsbodem Tchesma strekt de werkplaatsen der firma Cockerill in bijzondere mate tot eere. Het stoomtuig, naar het compoundstelsel vervaardigd, vertegenwoordigt 5000 paardekrachten; het is voorzien van 3 cylinders, waartusschen een hoogdrukcylinder van 2 1/2 meters middellijn. De schroef, van brons gemaakt, bestaat uit vier bladen, die elk afzonderlijk aan de spil geklonken zijn, om, in geval van beschadiging, gemakkelijk te kunnen worden vervangen. De Tchesma krijgt twee zulke stoomtuigen, wier beide schroeven te gelijker tijd zullen werken, wanneer het schip onder vollen stoom is.

J. Cockerills inrichting is niet slechts de belangrijkste van België, maar behoort tot de grootste van dezen aard, welke in Europa bestaan. Zij werd in 1817 tot stand gebracht te Seraing, door den Engelschman John Cockerill, die haar in 1840, toen hij stierf, tot een hoogen trap van bloei had gebracht. De maatschappij, aan welke de onderneming in 1842 overging, werd tot in 1866 bestuurd door G. Pastor, een man van uitnemende bekwaamheid, die sedert laatstgenoemd jaar een waardigen opvolger heeft gevonden in den heer E. Sadoine, hoofdingenieur van het zeewezen. De waarde der bezittingen van de maatschappij wordt berekend op 33 millioen frank. Tot dezelve behoort het voormalig kasteel der kerkvorsten van Luik, met 65 hectaren grond, kolenmijnen in België, metaalertsmijnen in Spanje, eene scheepstimmerwerf met droogdok te Hoboken enz., benevens eene vloot van een 10-tal ijzeren en stalen stoombooten van 1400 tot 2250 ton, die hoofdzakelijk dienen tot het aanvoeren van erts. Dat de maatschappij in bloeiende omstandigheden verkeert, moge onder andere blijken uit het feit, dat zij, voor haar eigen gebruik, nog 5 stoombooten in aan bouw heeft. Zij levert dan ook jaarlijks voor 30 of 40 millioen frank werk af. Aan arbeidsloon, wordt ieder jaar gemiddeld 10 millioen frank door haar uitbetaald. Wij betuigen zeer van harte aan de maatschappij Cockerill den wensch, dat zij voor de uitbreiding van haar den lande zoo nuttigen werkkring, rijke vruchten moge plukken van de Antwerpsche wereldtentoonstelling.

Groote opmerkzaamheid, inzonderheid van deskundige zijde, genoten de kanons en de volledige veldbatterij, door de firma Cockerill ingezonden en in hare werkplaatsen vervaardigd. Al dit geschut zag er waarlijk prachtig uit. De veldbatterij werd aan de maatschappij Cockerill besteld door den keizer van Marokko.

De firma Cail, uit Parijs, stelde een stalen kanon ten toon, 11^m20 lang en 37,500 kilo zwaar; de grootste breedte van de broek of het benedeneinde van het kanon bedraagt 1^m04 en de bommen, welke daaruit kunnen worden geschoten, verschillen in gewicht van 420 tot 600 kilo, naarmate zij meer of minder worden gevuld; voor elk schot wordt tusschen 180 en 200 kilo buskruit vereischt; de aanvankelijke snelheid van de bom bedraagt 650 meters per seconde; de draagkracht bereikt 18 kilometers, of ruim 3 1/2 uren. De uitvinder van dit kanon, hetwelk gezegd wordt de kanons van Krupp te overtreffen, is een voormalig Fransch kolonel, de heer Bange, die thans het bestuur heeft van de firma Cail.

Eene hoogst merkwaardige uitvinding in het vak van ijzeren werken, hebben wij op de tentoonstelling toegepast gezien aan stukken van zeer verschillenden aard, welke in de werktuighalle waren uitgestald. Wij willen spreken van het zacht gietijzer. Op blz. 107 van onzen loopenden jaargang deelden wij mede, volgens een bericht van vakkundige zijde, dat in eene gieterij te Melbourne, door een toeval, was ontdekt, dat gietijzer, na afkoeling, door de indompeling in een mengsel van keukensiroop en water, zoo zacht wordt, dat men er gaten in boren en draad in snijden kan, even gemakkelijk als in smeedijzer. Van deze belangrijke uitvinding zagen wij op de tentoonstelling proefstukken bij dozijnen en nog wel zoo schoon vervaardigd, dat er eene niet geringe mate van vakkennis voor noodig was, om ze te kunnen onderscheiden van smeedijzeren werken. Niet lang geleden, zou men gespot hebben, met iemand die zou hebben gesproken van kettingen en bajonetten van gietijzer. Welnu, zulke kettingen en zulke bajonetten, van gietijzer namelijk, waren er op de tentoonstelling zeer veel te zien, benevens gebitten voor paarden, stijgbeugels, sleutels, hamers, enz. enz., alles in gietijzer; onder waarborg dat zij even zoo sterk zijn als dergelijke voorwerpen van smeedijzer. Het zacht gietijzer laat zich soldeeren en galvaniseeren. Door deze uitvinding heeft het smidsbedrijf op

[p. 178]

alle trappen eene zeer groots aanwinst gedaan, welke wij hebben vermeend niet te mogen nalaten hier in het licht te stellen.

De gemeente Willebroeck, in de provincie Antwerpen, heeft in de laatste jaren in de handelswereld vermaardheid gekregen door de oprichting aldaar van de groote fabrieken der heeren De Naeyer en c^ie, voor het vervaardigen van papier en stoomketels. Zelden hebben nijverheidsinrichtingen zulken snellen en werkelijken voorspoed genoten als deze⁽¹⁾. In 1880 gaf de firma op de landstentoonstelling te Brussel een gedacht van hare bekwaamheid en kracht, door de uitstalling, welke zij te Antwerpen heeft vernieuwd, van hare papiermakerij, met geheel volledige toestellen. Ook waren er hare befaamde veelbuizige stoomketels in werking.

Onontplofbare stoomketels. De gravuur, op onze bladz. 173, van den veelbuizigen stoomketel, uitgevonden door de heeren De Naeyer en c^ie, maakt eene beschrijving overbodig.

Deze stoomketels zijn tegen ontploffing gewaarborgd, in dezen zin, dat de uitvinders verzekeren dat zij niet kunnen springen. Hunne deugdelijkheid wordt van lieverlede meer en meer erkend. Zij komen letterlijk in alle landen in zwang en dit zoowel voor kleine als groote fabrieken. De Naeyers stoomketels vereischen slechts weinig plaatsruimte, zijn gemakkelijk te vervoeren en eenvoudig op te stellen. Zij geven eene belangrijke, herhaaldelijk beproefde bezuiniging van brandstof, laten zich zonder moeite reinigen, hebben eene groote verwarmingsoppervlakte, houden een ruimen voorraad water en drogen stoom, niet te heet, en de uitvinders waarborgen eene verdamping van 9 tot 10 liters water per netto kilo gebruikte steenkolen. Het stelsel van evenredige watervoeding, door de heeren De Naeyer en c° toegepast, neemt nagenoeg allen ketelsteen weg.

In De Naeyers papierfabrieken te Willebroeck, kan men dagelijks 30 veelbuizige stoomketels, die, te zamen, eene kracht van 2500 paarden vertegenwoordigen, in werking zien.

Sinds 1876 genoten De Naeyers stoomketels de voorkeur op zeer belangrijke tentoonstellingen, om er aan de werktuigen de noodige beweegkracht te geven, te weten:

1876.	Brussel. Gezondheid en redding	200 paardekrachten.
1880.	Brussel. Landstentoonstelling	700 paardekrachten.
1881.	Parijs. Electriciteit	500 paardekrachten.
1882.	Bordeaux. Leerzame tentoonstelling	250 paardekrachten.
1883.	Amsterdam. Wereldtentoonstelling	600 paardekrachten.
1883.	Weenen. Electriciteitstentoonstelling	800 paardekrachten.
1883-84.	Nizza. Wereldtentoonstelling	400 paardekrachten.
1885.	Antwerpen. Wereldtentoonstelling	1800 paardekrachten.

Het laatste cijfer geeft een gedacht van de belangrijkheid der wereldtentoonstelling van Antwerpen.

Maar dit is niet al. Op 30 Juni 1885 waren van De Naeyers veelbuizige stoomketels 1121 in gebruik en sinds de opening der Antwerpsche tentoonstelling, 2 Mei 1885, werden er 86 verkocht.

En het is bekend en blijkt uit de modellen van vele tentoonstellers, ook uit den vreemde, dat deze de gegevens van de heeren De Naeyer en c^ie hebben benuttigd, wier aanleg men thans in vele zoogenoemde nieuwe stelsels terugvindt.

Papierfabrikaat. De toestellen der papiermakerij van de heeren De Naeyer en c^ie beslaan op de wereldtentoonstelling zooveel ruimte als wordt ingenomen door de maatschappij Cockerill, die de oppervlakte inneemt van het dek van een der grootste Russische pantserschepen.

Aan den ingang van de halle der werktuigen, hebben de heeren De Naeyer en c° geheel een gebouw laten oprichten, uit alle soorten van door hen vervaardigd papier. Het eigenaardig gevaarte reikt tot boven de oppergalerij van de tentoonstelling. Op de onderscheidene soorten van papier staat vermeld, uit welke grondstoffen het is vervaardigd: lijnwaad, stroo, planten, hout enz. enz.

Een belangrijk schouwspel voor duizende bezoekers, is de beschouwing van het papiermaken zelve. Dit is eene van de groote aantrekkelijkheden der tentoonstelling en de heeren De Naeyer en c° hebben zich hiermede de hun wel niet betuigde maar desniettemin diepgevoelde dankbaarheid van zeer velen verworven. Inderdaad was 't een der wonderen van de nijverheid des nieuweren tijds, dat men hier te zien kreeg; hout, bij blokken in den maalketel gestoken, weldra tot pap en deeg overgegaan, treedt kort daarop weder te voorschijn, in de gedaante van papier. En die wonderlijke gedaanteverandering hebben de heeren De Naeyer en c° den bezoekers der tentoonstelling met eigen oogen laten zien, dag voor dag, gedurende 6 volle maanden.

Draagbare spoorwegen. Het huis A. Legrand, te Bergen, hetwelk wij reeds tusschen de tentoonstellers op blz. 174 hebben vermeld, heeft alles ingezonden, wat er noodig is tot het maken van draagbare of verplaatsbare spoorwegen, van de liggers voor de spoorstaven af, tot en met geheel het rollend materieel, zonder daarvan iets uit te zonderen. Voor groote nijverheids en landbouwinrichtingen, die veel te vervoeren hebben, is het blijkbaar, dat op dien lastpost aanzienlijke sommen zijn uit te sparen, wanneer het vervoeren kan vergemakkelijkt en weinig kostbaar worden gemaakt. Het huis Legrand heeft daarvoor verschillige stelsels.

Wanneer de spoorbaan maar korten tijd op dezelfde plaats moet blijven, heeft men lengten van gekoppelde riggels, leggens gereed, die malkaar gevoegd worden op een ommezien, en vermits er bochten en kromme stukken, van afwisselende vormen, voor de draaien, eveneens voorradig zijn, zoo kan men reeds een deel van den spoorweg gebruiken, terwijl men het volgende deel legt, zonder hinder te hebben van de krommingen of de draaien van weg. Bovenstaande plaatje wijst aan, hoe de spoorbanen Legrand met grooten

(1) In 1878 bezigde de papierfabriek 700 werklieden; in 1884 klom dit getal tot 1000 en leverden tien papierwerktuigen 20,000 kilo per dag, zegge 6,000,000 kilo in het jaar.

[p. 179]

spoed kunnen gelegd worden. Op den ligger wordt een klamp aangebracht, waarin de riggel past, die met eenen hamer wordt vastgeklonken. Dit stelsel wordt veel gebruikt in de mijnen.

Wanneer de lijn zwaar moet worden bereden en voor tamelijk langen tijd wordt aangelegd, bezigt men het hier aangewezen



stelsel: de riggel wordt dan langs weerskanten vastgehecht.

Wat de stoomtrekkers en goederenwagens betreft, onder dit opzicht zijn er geene modellen denkbaar, die niet zouden bestaan, of niet dadelijk te vinden zijn, daarin begrepen locomotieven en waggons van bijzonder maaksel voor overzeesche landen.

Bovenstaande model en het volgende worden gebezigd voor het vervoer van suikerriet, doch men bemerkt op het eerste zicht, dat zij kunnen gebruikt worden om iederen veldoogst te vervoeren; evengoed als voor suikerriet, kunnen zij dienen om hooi, stroo, mutsaarden enz. te vervoeren.

Het tweede model is voorzien van een bruggetje, voor den treinvoerder.

De hierna afgebeelde waggon is hoofdzakelijk bestemd voor het vervoer van boomen en sparren.

De twee onderstaande afbeeldingen vertoonen zoogenoemde tuimelwaggons; zij zijn bijzonder ingericht voor het vervoer van aarde, steengruis, kalk en andere waren, die niet veel onkosten kunnen lijden. De eerste is in gebruik aan de werken der doorgraving van de landengte van Panama (zie blz. 88). Zooals de gravuur aantoont, worden deze waggons gelost door omkanteling; maar er zijn er ook, die aan de onderzijde van



eene klep voorzien zijn, langs waar zij dan insgelijks op gemakkelijke, snelle en onkostbare wijze worden geledigd. Men bezigt ze bijzonder in de zandgroeven en cementfabrieken. Het onderstaande model, in omgekantelden stand, is uitmuntend geschikt voor het vervoeren van vele veld- en boomgewassen, zooals koolen, peen, rapen, beet, noten, appelen, peren enz.

Er bestaan niet minder dan 27 verschillende modellen van deze waggons, al naar gelang zij bestemd zijn om te dienen tot

[p. 180]

het vervoeren van deze of gene waren of stoffen. In gelijke verhouding levert de firma Legrand hefkranen; men kan zich bij haar kranen verschaffen van 1000 kil. en minder en meer hefkracht.

Dezelfde firma maakt ook waggons voor trams en gewone spoorwegen; eene bijzondere vermelding mogen wij niet onthouden aan hare zoogenoemde ziekenwagens, bestaande in een aan de zijkanten open tramwagen, waarop hangmatten worden geplaatst. Inderdaad zeer doelmatig bedacht.

Eene zeer belangrijke uitvinding, door den heer Legrand in werking gesteld, verdient loffelijk te worden genoemd naast zijne draagbare spoorwegen. Wij bedoelen den hangenden spoorweg. Hoe er die uitziet, zullen wij hier kortelijk aanhalen. Op ijzeren liggers worden sterke rechtstaande vorken bevestigd, waartusschen spoorstaven worden vastgehecht, van zulke lengten als men verlangt. Op die spoorstaven worden gekoppelde wielen geplaatst; op de koppelstangen der wielen is eene soort van vloer of dek aangebracht, waarop niet slechts goederen kunnen worden gestapeld, maar ook reizigers kunnen plaats nemen. De trein kan naar verkiezing in beweging worden gebracht met een electrisch toestel of getrokken worden door paarden of muilezels. In Noord-Afrika bestaan dergelijke luchtspoorwegen over eene lengte van 105 kilometers, waarbij 1200 waggons dienst doen; in Brazilië over eene lengte van 1000 meters, in Mexico over eene lengte van 500 en, dichter bij ons, in Noorwegen, over eene lengte van 1000 meters. Of het mogelijk is, de vindingrijkheid, op spoorweggebied, nog verder te drijven, zal de tijd moeten leeren, maar laat zich bezwaarlijk denken.

Tram-egge. Een lastig en vrij kostbaar onderhoudswerk op trambanen, is de reiniging van de spoorstaven. Niet slechts behoort men er steenen en andere harde voorwerpen van te verwijderen, maar zij moeten buitendien ook ontdaan worden van het slijk, hetwelk zich daaraan zoo gemakkelijk vasthecht dat de tramwagens gevaar zouden loopen te ontsporen, indien men ook maar gedurende een halven dag naliet het slijk van de sporen te scheiden. In den regel geschiedt zulks bij middel van ijzeren schupjes, vastgehecht aan een langen stok, welke gehanteerd worden door werklieden. Van verschillende zijden is reeds beproefd, om een werktuig te vinden, dat, aan de tramwagens vastgehecht, de spoorstaven zou ontdoen van aarde en slijk, zoodat men op de baan daartoe geene werklieden meer diende te gebruiken. De Parijsche firma Chaudron en Manoury gelooft daarin gelukt te zijn en zij stelde het door haar vervaardigde werktuig ten toon, hierboven afgebeeld en waarvoor wij gelooven dat de naam van tram-egge niet misplaatst zou zijn. Het kan aan de uiteinden of het midden der rijtuigen worden vastgehecht.

Dezelfde firma heeft op de tentoonstelling een thermo-electrischen generator, die de hitte rechtstreeks in electriciteit omzet. Hij wordt gebezigd voor de galvanoplastie, voor het laden der accumulators, voor verlichting enz. Volgens hunne berichtgevingen, zouden met dit stelsel geene ongezonde uitwasemingen te duchten zijn. Daar de bedoelde generator bij middel van gas wordt gestookt, kan men hem zoo spoedig in als buiten gebruik stellen. Hij is, voor matigen prijs, op alle grootten verkrijgbaar bij de heeren Chaudron & Manoury.

(Wordt voortgezet.)