De Vlaamsche School. Jaargang 31

[p. 142]

Eene Poolsche Jodengeschiedenis.

Jacob Dubno had eindelijk besloten zijn huis aan de markt te Segatin te laten herstellen. Waarom zou hij er ook niet toe besloten hebben? Ten eerste was hij een rijk man, de rijkste graanhandelaar uit de stad, dan was het huis werkelijk reeds hier en daar bouwvallig en eindelijk had hij reeds herhaaldelijk voor den toestand van het huis, die in strijd was met de politieverordeningen, boete betaald. Zoo besloot hij dus zich met zijn gezin in het achterste gedeelte terug te trekken en het voorste aan de metselaars en timmerlieden over te laten.

De bedrijvigheid van deze lieden was een waar feest voor de kinderen des huizes; maar niet voor deze alleen. Ook de groote, huwbare dochter van Dubno, de lieve verstandige Tulpe, lag gaarne met het hoofd uit het venster om te zien hoe de timmerlui de balken schaafden en hoe de metselaars de kalk mengden, de steenen aandroegen en hoog boven op de stelling hun gevaarlijk werk verrichtten. Het was eerst in het begin van den herfst en men kon de vensters nog open laten. Met een bijzonder genoegen, waarvan zij zich geene rekenschap kon geven, zag de bevallige Tulpe naar een armen Joodschen metselaar, die Levi Grosch heette.

Was het eene stille vreugde, een onbewuste hoogmoed, een jongen van het Ghetto, het Jodenkwartier, waartoe zij ook behoorde, zoo krachtig en moedig te zien arbeiden? Was het niets anders dan dat zij behagen schepte in de hooge gestalte, het mannelijke, door een blonden baard omlijste gezicht van den jongeling? Of waren het misschien zijne schoone zwaarmoedige, half Hebreeuwsche, half Slavische liederen, die het hart van het bijna als in een harem opgevoede meisje hadden gestolen? Zij vroeg er niet naar en zou ook zeker niet in staat geweest zijn er een behoorlijk antwoord op te geven.

Genoeg - er bestond weldra eene stomme verstandhouding tusschen de dochter van den rijken Dubno en den armen metselaar. Wanneer zij aan het venster verscheen, groette hij haar met eene lichte buiging van het hoofd en ging hij heen, dan nam zij met een bijna onmerkbaar glimlachje afscheid. Ging zij door den tuin hem voorbij, dan hield hij op met werken en staarde haar aan, terwijl zij haren blik ter aarde sloeg; - en stond hij hoog in de lucht en zong hij er zijne liederen uit volle borst, dan sloot zij vreesachtig de oogen en luisterde met zacht gebogen hoofd naar zijne zachte, welluidende stem.

Dit duurde zoo eenigen tijd; toen was het huis voltooid en op zekeren dag ging Levi Grosch met de anderen heen zonder van Tulpe afscheid te nemen. Hoe natuurlijk dit ook was, ergerde het haar toch, en toen zij hem na een paar dagen toevallig ontmoette, wendde zij fier haren blik af.

Toen evenwel de volgende ontmoeting op straat plaats had, stak zij het schoone kopje niet meer zoo hoog; zij stond sidderend in een donkeren hoek gedrongen, terwijl zij met beide armen de oude Sarah, die haar begeleidde, omklemde, en met hare groote, levendige oogen hem smeekend aanzag in het halfdonker van den winteravond. Eene schaar overmoedige jonge Polen, die den Hongaarschen wijn in den Witten Adelaar wat al te boud hadden toegesproken, bestormden het lieve weerlooze Jodinnetje met vurige liefdesverklaringen.

Plotselings stond daar Levi Grosch en schoof den lastigsten der nachtelijke zwervers op zij.

- Als het u belieft, zei hij beleefd, maar op vsstberaden toon, laat toch die juffrouw, die een deftig meisje is, rustig naar huis gaan.

- Marsch! riep een der jonge heeren, uit den weg!

- Slaag hem op zijn gezicht, dien onbeschaamden Jood! schreeuwde eene andere stem.

Op het oogenblik dat zij hem aangrepen, wierp de metselaar den eenen in de sneeuw en brak een tweeden zijn stok midden door. De anderen ruimden het veld, en Levi Grosch kon ongemoeid het sidderend meisje naar hare woning geleiden.

Eerst voor de poort van haar huis, vond Tulpe woorden om hem te danken.

- Wat zou het zijn! antwoordde Levi, of het mijn niet plicht was!

- Maar gij zijt zoo moedig, zei het meisje, en hare donkere oogen zagen hem aan en schitterden van een ongewonen glans.

- Ik heb toch niet meer gedaan dan ik moest doen, hernam de metselaar en ging haastiger heen dan Tulpe lief was.

Op den avond van het Purimfeest drong eene vroolijke bende jonge lieden het huis van Jacob Dubno binnen; de meeste waren als Klein-Russische boeren verkleed; eenigen stelden den uittocht uit Egypte voor, waarbij een in een lamsvel genaaide en als een schaap blatende Jodenknaap de hoofdrol speelde; anderen hadden zich als vrouwen verkleed en begeleidden een potsierlijk uitgedosten koning Salomo. Jacob Dubno onthaalde ze naar zijn vermogen en alle bewoners van het huis vermaakten zich met hunne gezangen en grappen.

De vrouwen hadden de handen vol om voor allen koek en wijn te bezorgen. Evenwel juist liep Tulpe den gang door naar de keuken, toen twee krachtige armen haar aangrepen. Zij behoorden aan Levi Grosch, wiens gezicht onder den breeden boerenhoed nauwelijks te herkennen was en die zich ten overvloede haar en baard nog zwart geverfd had.

- Tulpe, begon hij, ik ken een man die naar u smacht als de ree op de bergen naar de bron in het bosch.

- Hij is ook niets beters waard, antwoordde het meisje glimlachend, als hij niet den moed heeft wat te ondernemen.

- Wat moest hij ondernemen?

- Hij moest mij vragen.

- Maar hij is arm en gij zijt zoo rijk!

- Vraag ik of hij rijk is? sprak Tulpe. Als ik hem hebben wil, is dat genoeg.

Met deze woorden maakte zij zich los.

Levi Grosch wilde tot geen tusschenpersoon zijne toevlucht nemen; hij deed alles, wat hij deed, liefst zelf. Op een schoonen dag trok hij zijn besten kaftan aan, zette zijn streimel, zijne sabbatsmuts, op het netjes gekapte hoofd en begaf zich naar het huis van Jacob Dubno. Hij sprak zooals het hem betaamde, bescheiden, maar zonder zich zelf weg te werpen, en deed hem zijn voorstel.

[p. 143]

Maar de rijke Dubno begon te lachen.

- Woudt ge anders niets? riep hij uit. Mij dunkt, ge hebt uw verstand verloren. Of meent ge misschien dat de oude Dubno gek is geworden en zijne dochter met zeventigduizend nette dukaatjes zal geven aan een bedelaar, die er mijn schoon geld zou doorbrengen?

- Als ge mij uwe dochter niet geven wilt, viel Levi Grosch hem in de rede, dan geeft ge ze niet, maar gij moogt niet zeggen dat ik een bedelaar ben. Ik ben een werkman en geen van de slechtsten. Ook ben ik niet gewoon geld te verbrassen, maar het door mijn werk en soms met gevaar van mijn leven eerlijk te verdienen. Verstaat ge, mijnheer Dubno?

- Waarom zou ik niet verstaan als ge toch schreeuwt alsof gij een overste en ik een regiment soldaten was?

Levi Grosch haalde de schouders op en ging heen.

- Bovendien is mijne Tulpe al beloofd aan den rijken Atlas van Tarnopol, riep Dubno hem na.

De laatste woorden troffen Levi Grosch als een bliksemstraal; hij ijlde de trap af als een bezetene en pakte zich voort.

In de eerste dagen zag men hem niet. Hij kwam niet te huis; hij kwam niet op het werk, nog minder in de herberg. Toen verspreidde zich plotseling het gerucht dat Levi Grosch naar Kolomea was gegaan en soldaat was geworden.

Had men Jacob Dubno gezegd dat de aarde zich voor zijn huis had geopend om hem te verslinden, het zou hem even aangenaam zijn geweest als deze tijding.

Toenmaals, in die patriarchale tijden, toen nog de stok zijne grove welsprekendheid ontwikkelde, was ook het geld macht. In Hongarië werden de soldaten geworven, maar in de Oostenrijksche kroonlanden werd eene lichting geheven, waarbij zoowel voor de willekeur als voor omkooping de deur open stond. Wat was natuurlijker dan dat de kinderen Israëls zich door verschillende, niet zelden zeer schrander bedachte middelen aan den krijgsdienst zochten te onttrekken. Zoolang er Joden te Segatin waren geweest, was het niet gebeurd dat een van hen den witten soldatenjas had gedragen, en nu zou een Jodenkind, een lid van de welvarende, algemeen geachte gemeente te Segatin, door Jacob Dubno tot wanhoop gebracht, den ransel dragen, een moordgeweer afschieten en, wat nog erger was, misschien wel op zich laten schieten, want de onlusten van 1846 waren pas achter den rug en reeds pakten zich nieuwe onweerswolken samen; het was in het begin van 1848.

Dubno trok zich de haren uit. Tulpe zat in eenen hoek en staarde met betraande oogen voor zich uit; vóór het huis liep het volk van de Jodenwijk te hoop; aan verwenschingen en dreigementen ontbrak het niet en ten overvloede kwam nog de koster en noodigde Dubno uit om voor den rabbijn te verschijnen.

In plaats van daaraan gehoor te geven, liet Dubno zijne slede aanspannen.

- Ik zal gaan naar Kolomea, riep hij herhaalde malen, terwijl hij zich aankleedde, ik zal hem loskoopen. Ik zal hem loskoopen, menschen, schreeuwde hij buiten tegen het volk, terwijl hij in de slede stapte, al zou het mij duizend dukaten kosten, ik doe het.

In weerwil van zijne goede voornemens gaven, de menschen hem geen zegen mee op weg en de zegen ontbrak hem dan ook inderdaad bij zijne onderneming. Dubno kwam te laat. Levi Grosch had reeds den eed gezworen aan het vaandel; geen mensch kon hem meer bevrijden. Hij moest zijn tijd uitdienen.

Dubno zocht hem op in de kazerne en vroeg hem vergiffenis. Daarna keerde hij zeer neerslachtig naar Segatin terug. Eer hij zich naar den rabbijn begaf, zond hij dezen tweehonderd dukaten voor de armen. Daardoor alleen gelukte het hem er met eene ernstige vermaning af te komen en een banvloek van den Besdin te ontgaan. Eerst toen hij van dezen kant veilig was, waagde hij het naar huis terug te keeren.

Tulpe hoorde hem rustig aan, zij deed hem geene verwijten; zij weende niet eens.

- Wat niet te veranderen is, daarin moet men zich schikken, zeide zij, maar dit zeg ik u, dat gij mij met geen huwelijk behoeft te plagen; ik zal noch dien Atlas van Tarnopol nemen, noch een ander.

In den tijd die daarop volgde ging het Dubno zoo slecht als het hem in veertig jaren van zijn leven niet was gegaan. Men ontweek hem op straat, op de markt, ja zelfs in de synagoge. Niemand bezocht hem, zelfs zijne beste vrienden bleven weg.

Ging hij uit, dan sloeg hij den blik ter aarde om de vijandige gezichten van zijne geloofsgenooten maar niet te zien en stopte katoen in zijne ooren om hunne booze schimpredenen niet te hooren. Hij waagde het niet ook zelfs den armsten, vuilsten Jood vlak in zijn gezicht te zien.

Nog erger werd zijn toestand toen de oorlog in Italië uitbrak en daarop de Octoberomwenteling te Weenen en de Hongaarsche oorlog volgden. Dagelijks vroeg de een den ander op straat of het Gallicische regiment, waarbij Levi Grosch diende, naar het oorlogstooneel was vertrokken of niet.

Tulpe las met treurige opmerkzaamheid des avonds het nieuwsblad. Jacob Dubno las het maar liever niet; hij liep in de kamer op en neer en bezag van tijd tot tijd met een schuinschen blik zijne dochter. En als zij eindelijk met een zucht het blad dichtvouwde en gladstreek, slaakte hij een zucht van verlichting en ging naar zijne kamer. Hij wist dan dat hij rustig kon slapen.

Doch op zekeren dag sloot Dubno zich op en liet zich slechts heimelijk, door een luikje in de deur, door zijne vrouw spijs en drank toereiken. Hij was van de jaarmarkt te Kolomea te huis gekomen en had het bataljon, waarbij Levi diende, zien uitrukken. Het trok naar Dukla, waar onder bevel van graaf Schlick een Oostenrijksch korps werd samengetrokken, om over de Karpathen naar Hongarië voort te rukken.

Zijne dochter las het in het nieuwsblad en weldra wist het geheel Segatin. Jacob Dubno waagde zich verscheidene weken achtereen in het geheel niet op de straat. Ondertusschen was Schlick Hongarië binnengedrongen en had Kaschau genomen. Daarop volgde de voor de Oostenrijkers zoo ongelukkige winterveldtocht.

Levi Grosch onderging den vuurdoop; herhaaldelijk streed hij mee en verdroeg alle moeiten en ongemakken met een voor-

[p. 144]

beeldig, echt Joodsch geduld. Hadden de officieren hem in den beginne ook spotachtig en medelijdend behandeld, hadden de soldaten zich menige scherts met hem veroorloofd, nu was hij, daar hij met

Wereldtentoonstelling van Antwerpen. Belgische afdeeling.
Uitstalling van opgeloste Peru-guano. (Zie blz. 103.)

Polen, Klein-Russen, en Duitschers broederlijk alle gevaren deelde, bij allen bemind, en wijl hij lezen en schrijven kon werd hij spoedig na het gevecht bij Tarzsa tot korporaal benoemd.

In den slag bij Iszaszeg streed zijn bataljon in een dicht bosch tegen de Hongaren. Van den morgen tot den avond weifelde de krijgskans, doch met het invallen der duisternis werd het gevecht aan beide zijden afgebroken, en ofschoon de Oostenrijkers hunne stellingen wisten te handhaven, beval Schlick in den nacht terug te trekken.

Op een aanzienlijken heuvel aan den weg, waarover de Oostenrijkers voortrukten, stond eene groote landhoeve op een zeer gunstig punt. Hier werd het bataljon met twee kanonnen geposteerd om den aftocht te dekken.

Toen het gansche korps, door den vijand op geenerlei wijze lastig gevallen, afgetrokken en reeds eenige uren vooruit was, volgde de majoor met het bataljon en de twee stukken geschut. Op de hoeve bleef echter een officier met dertig man achter, waaronder ook Levi Grosch.

- Gij hebt mijn aftocht te dekken, zoo klonk het bevel van den majoor, en deze hoeve tot op den laatsten man te verdedigen. Eerst met het aanbreken van den dag moogt gij haar ontruimen.

Het bataljon trok af. Na verloop van eenigen tijd hoorden de aftrekkenden evenwel in de verte schieten. De Hongaren hadden blijkbaar het verdwijnen der Oostenrijkers ontdekt en een aanval gedaan op de landhoeve.

Het korps van graaf Schlick trok den ganschen dag voort en betrok tegen den avond nieuwe stellingen. In den vroegen morgen van den volgenden dag, de zon begon juist even de kim te vergulden, stond er plotselings een soldaat van zijn regiment, het geweer bij den voet, voor den majoor, die, juist ontwaakt, zich bij het wachtvuur zat te warmen en op zijne officieren toezag die soep kookten, - en deze soldaat, met bloed als overgoten en zwart van kruitdamp, was Levi Grosch.

- Gehoorzame dienaar, mijnheer de majoor, zei hij met vastberaden stem, ik ben de laatste man.

Weder was het lente geworden. De aarde schitterde in volle pracht; alles lachte, de hemel, de zon, de groene velden en weiden, zelfs de grootste knorrepotten van menschen lachten: waarom zou Jacob Dubno ook niet eens weer gelachen hebben? En hij lachte werkelijk, toen hij de groote kamer binnentrad, waar zijne vrouw en zijne kinderen zaten, en hij lachte maar al door, terwijl hij zijne dochter Tulpe zacht bij de mouw trok.

- Hoor eens, begon hij, zijt ge altijd nog vast besloten geen man te nemen? zeg? Ik heb er een voor u, die u misschien wel zal aanstaan.

- Nooit, vader, nooit! betuigde Tulpe.

- Zeg liever: dadelijk neem ik hem, riep Dubno nu op zegevierenden toon; daar, bezie hem maar eens, zottinetje!

Hij opende de deur en wie trad er binnen? Levi Grosch, in de witte uniform van zijn Oostenrijksch regiment, met een litteeken op het voorhoofd, met zijnen rechterarm in een doek, maar op de borst de gouden dapperheidsmedaille.

Tulpe zag hem aan alsof hij niet uit deze wereld was geweest, daarna gaf zij een gil van vreugde en in het volgende oogenblik lag zij aan zijne borst. En nu waren zij niet meer te houden, de brave Joden van Segatin; een stroom van zwarte kaftans drong het vertrek binnen, en allen tegelijk riepen en vroegen, en betastten Levi Grosch en kusten hem.

En zij weken eerst op zij toen de grijze rabbijn verscheen, om zijne handen te leggen op het hoofd van Levi Grosch.

[p. 145]

- Mijn zoon, sprak hij, gij hebt uwe moeder, de gemeente, ons, alle eer aangedaan. De hemel zegene u, zooals ik u zegen!

Naar Sacher Masoch.