De Vlaamsche School. Jaargang 29

De voormalige abdijkerk van Tongerloo en hare kunstschatten.

7. Orgel van Hans Goltfus.

Zeggen wij, vooraleer de kerk te verlaten, nog een woord van het orgel. Het klein orgel, in 1548 door Hendrik Nieuhof gemaakt, vernieuwd en verbeterd door eenen Duitscher met name Penselaer, die te Meerhout in den echt trad, staat nu in het koor, achter Sint-Petrusaltaar. Christiaan Penselaer was in de abdij in dienst rond het jaar 1709. - Het groot orgel, thans gesteld op het doxaal, boven den ingang der kerk, werd in 1640 aangenomen door Hans Goltfûs op de navolgende voorwaarden:

‘Op heden den 17^en July 1640 comparerende voor my Notaris openbaer ende de getuygen naergenoempt d'eersaeme Hans Goutvoet meester orgelmaecker woonende binnen Antwerpen denwelcken heeft verclaert gelyck hy verclaert by desen aenveert ende aengenomen te hebben gelyck hy is aenveerdende ende aennemende by desen vanden Eerw. heer Prelaet van Tongerloe van nieuws wel ende lofbaer te maecken het groot orgel binnen de kercke der Abdye van Tongerloe byden voorscreven iersten comparant gesien ende gevisiteert ter estimatie van meesters hun des verstaende tusschen dit ende een jaer naer date van deser, tenzy dat hem by sieckte oft andere nootsaeckelycke oirsaecke hem sulcx wirde belet, sonder dat hy sulcken belet nyet en sal moghen soecken tzy met ander werck aen te nemen oft andersints directelyck oft indirectelyck in eeniger manieren, ende oft gebeurde (dwelck Godt verhoeden wille) dat hy compt middelertyt ende aleer het voorscreven orgel volmaeckt waere, quaem aflyvich te worden, sal myn Eerw. heer voorsc. aenden voors. meester Hans Goutvoet oft syne erfgenamen betaelen tgene hy aen het begonst werck sal hebben verdient insgelycx ter estimatie als voor, tot welck orgel de voorsc. meester sal moeten maecken vier goede blaesbalcken met houte vouwen, ende nieuwe secreet, ende generaelycken op synen cost doen ende maecken allen tgene tot een goet ende lofbaer orgel gerequireert is, daertoe hy alleenlyck sal mogen te pas brengen allen die materialen van het oudt orgel, soo van tenne, loot, hout als yser, soo vant secreet ende pypen als blaesbalcken dewelcke myn Eerw. heer voors. hem binnen Antwerpen sal leveren, ende het nieuwt werck wederom haelen als tselve gemaeckt sal wesen. Ende aengaende sommige groote pypen als van pardon (bourdon?) ende trompetten deselve sal hy binnen Tongerloe nieuwt maecken, om dat die midts hunne grootte nyet gevoegelyck en connen vervuert worden, ende die thien groote pypen staende op beyde zyde vande groote casse sal hy alleenlyck repareren alhier binnen Tongerloe, midts byden vs. heer Prelaet daertoe besorgende de boschkolen noodich tot het werck dwelck alhier sal gemaeckt worden. Allen dwelck den voorsc. m^r Hans Goutvoet in vuegen ende opde ordonnantien by hem gemaeckt ende onderteeckent, heeft belooft te volbrengen voor ende midts de somme van dry duysent dry hondert gulden eens te betaelen als het voorsc. werck sal wesen volbrocht en geëstimeert in munte van Brabant cours hebbende binnen Antwerpen behoudelyck promptelyck vier hondert gulden diewelcke aende voorsc. somme sullen corten ende dat den voorsc. heere Prelaet hem ende synen knecht den cost sal geven als sy het orgel sullen commen stellen, dwelck den voorsc. m^r Hans heeft gelooft goet ende loffelyck te houden sonder datter iet aen sal mancqueren voor twee jaeren naer dat tselve zal gestelt syn, op pene dat hy tgebreck sonder cost oft last van myn Eerw. heer voorsc. sal moeten beteren ter estimatie als voor. Ende den voorsc. heere Prelaet zal den voorsc. mr Hans schadeloos houden ende bevryden als hy int dit werck sal vaceren van alle partyen soo van d'een als van d'ander syde. Allen dwelck partyen respective hebben belooft alsoo te volbrengen ende achtervolgen onder verbintenisse van henne respective persoonen ende goederen hebbende ende te vercrygene constituerende on wederroepelyck mr Guilliam van Langeryse ende..... tzamen ende elcke van hen int besondere om te compareren voorden souvereynen raede van Brabant ende elders daer des van noode wesen sal om hen int tgene voorsc. is volontarlyck te doen ende laeten condemneren. Aldus gedaen ten voorsc. daege ter presentien van Balthasar Fonck ende Cornelius Matthys als getuygen hierover geroepen ende gebeden.

F. Theodorus Abbas Tong.

Balthasar Fonck

Cornelius Matthys.

Hans Goltfûs orgelmacker.

My daerby synde als nots̅ de stipulatie ontvangen hebbende

De Cort.’

‘Ordinantie

Van een orgel van 16 voeten met een rugghe positiffen van 8 voeten met 2 clavier beginnende C sol fa ut tot boven in C sol fa ut met desen naervolgende registeren hebbende een appart pedael met naervolgende registeren.

Inden iersten een pedael van 9 clavier, hebbende

1 Een prestant van	16 voeten van tennen
2 Met een fluyt van	8 voeten
3 Met een basanen van	16 voeten
4 Met een trompetten van	8 voeten

Desen naervolgende registeren sullen commen inden opersten clavier,

1 Een prestant van	8 voeten van tennen
2 Een bordon van	16 voeten
3 Een holphiff van	8 voeten
4 Een octave van	4 voeten
5 Een superoctave van	2 voeten

[p. 75]

6 Een sexquialter naer haeren art
7 Een sufflet van	1 voeten
8 Een mixture van	3 ende 4 dobbel
9 Een schrerpe van	3 ende 4 dobbel
10 Een rowen cimbael van	3 dobbel
11 Een trompetten van	8 voeten
12 Een scharmeye van	4 voeten
13 Een cornet van	3 4 5 dobbelen
14 Een vox humana van	4 voeten

Hans Goltfûs,

Orgelmacker.

Ordinantie van het rugghe positieff.

1 Een prestant van	8 voeten van tennen
2 Een holphijff van	8 voeten
3 Een coppellen van	4 voeten
4 Een quintadeene van	4 voeten
5 Een fluyt van	4 voeten
6 Een octave van	2 voeten
7 Een tertien naer haeren aert ghevalueert
8 Een superoctaeveken van	1 voeten
9 Een quintfluytken van	1 ½ voeten
10 Een mixture van	3 dobbellen
11 Een cimbael van	2 dobbel
12 Een moeselcromhoren
13 Een nasaert - noch nachtegael trommelen tremblant.

Tot voorgemelt orgel sullen gemaegt worden 4 goeden blaesbalken met houte vawen.

Tot dezen gemelt orgel sullen te passe ghebrocht worden alle die materiaelen van het ouden orgelen soo van tennen als loot, hout en yser het welcken soo goeden en bequamen in als soude moeten wesen gelyck nieu wercke behoort te wesen. Ende vorts allen materiael soo tot gemelt orgel noch ontbrekt sal den meister op syn kost moeten besorghen ende ooc op synen cost maeken tot Antwerpen nieu secreet ende blaesen balcken, ende allen pijfwerck uutgenomen somighe groote pijf soo van prestant als bordon, holphijf, ende trompette. Ende de heere sullen ghehawen syn den M^r die oude materiael als secreet, oude pijpen, blaesbalcken tot Antwerpen te leveren, ende als gemaeckt is wederom herwaerts te haelen. Ende als den M^r komt het orgel te stellen sal den prelaet den meester met syn knechts geven serviesse naer behoorte tot den lesten toe, ende te besorghen enigher boskoolen. Ende oock de M^r te bevreyen van partyen soo wel konincks als staeten partyen.

Hans Goltfûs orgelmacker.’

Eene notarieele akte van 11 Juni 1642 getuigt dat Philippus T'Servranckx, minderbroeder, organist te Antwerpen, Joannes Furnerius en Joannes Verrijt, eveneens organisten, het werk hebben onderzocht en goedgekeurd; een brief van Goltfûs van 2 Januari 1643 spreekt van de organisten van 's-Hertogenbosch en van Rotterdam, en van eenen meester Gommarus, van den voornoemden T'Servranckx en van meester Jan, organist van Gheel, als zijnde tot de keuring ontboden of erbij tegenwoordig geweest. Petrus Abels was toen organist der abdij, met een jaarlijksch loon van 224 gl.

(Wordt voortgezet.)

F. Waltm. Van Spilbeeck.