De Vlaamsche School. Jaargang 25

[p. 82]

Veertien dagen te Parijs.
Schetsen van binnen en buiten de tentoonstelling.
VIII.

Onlangs hadden wij het kasteel van Versailles bezocht, die trotsche woonplaats der koningen, waar ze in wellust en genot hun leven sleten; den laatsten dag van ons verblijf te Parijs wilden wij toewijden aan een bezoek te Saint-Denis, waar al die machtigen der aarde in de vorstelijke grafkelders moesten begraven worden, hopende dat hun gebeente daar in vrede rusten zou. Wij wilden die begraafplaatsen gaan zien, waar alles u herinnert aan verdwenen grootheid, aan vervlogen macht, waar al wat u omringt het Sic transit gloria mundi luide verkondigt.

Saint-Denis ligt op omtrent anderhalf uur afstand ten noorden van Parijs; het spoor en de omnibus voeren er u heen; wij verkozen per spoor te vertrekken en met den omnibus terug te keeren. Het is een onaanzienlijk stadje van den derden rang, waar hoegenaamd niets merkwaardigs te zien is dan eene zeer schoone abdijkerk, die van de xiii^e eeuw dagteekent, en wier kroft of keldering, gedurende verscheidene eeuwen aan de koningen en koninginnen, prinsen, prinsessen en legeroversten van Frankrijk tot begraafplaats diende. In de kerk zelve ziet men talrijke praalgraven en gedenkteekens. Het hoog altaar bevatte vroeger eene goede schilderij van G. De Craeyer: De martelie van St-Denis; thans is het geheel hernieuwd in den stijl der xiii^e eeuw. Den 25ⁿ Juni 1593 zwoer Hendrik IV, die zegde: ‘dat Parijs wel eene mis waard was,’ aan dit altaar voor de tweede maal het protestantisme af, en den 1ⁿ April 1810 trad er Napoleon I met Marie-Louise in het huwelijk, nadat hij zijne wettige echtgenoote had verstooten.

De doodslaap der vorsten en vorstinnen moest onverwachts, op eene schrikbarende wijze, worden verstoord. De republikeinen, welke hunne zucht naar gelijkmaking tot het uiterste dreven, wilden ook die laatste overblijfsels van het koningdom doen verdwijnen. Den 31ⁿ Juli 1793, las de afgevaardigde Barrère, in de Nationale Conventie, namens het comiteit van openbaar welzijn, een verslag, waarin de wensch werd uitgedrukt dat, ‘om de verjaring van den 10ⁿ Augustus, waarop de troon werd neergeworpen, waardig te vieren, de praalgraven te Saint-Denis moesten vernield worden; want, voegde hij er bij, de schepterdragers, welke aan Frankrijk en aan de menschheid zooveel kwaad hebben gedaan, schijnen zelfs in het graf zich nog over eene verdwenen grootheid te verhoovaardigen. De machtige hand der republiek moet die trotsche opschriften onverbiddelijk uitwisschen en die praalgraven afbreken, welke aan de schrikwekkende gedachtenis der koningen zouden doen herinneren.’

Dit voorstel bekwam natuurlijk den algemeenen bijval; het werd bij toejuiching gestemd, en er werd besloten dat, ‘aangezien het vaderland in gevaar verkeerde en er gebrek was aan kanonnen, al de praalgraven en gedenkteekens der voormalige koningen en koninginnen, prinsen en prinsessen te Saint-Denis, alsook in de tempels en andere plaatsen, op het geheele grondgebied der republiek, tegen den 10ⁿ Augustus daaropvolgende moesten vernield worden, dat de kisten zouden gebroken en het lood er van naar de nationale gieterijen zou overgevoerd worden, om er kogels van te gieten.’

Saint-Denis heette toen ‘Franciade,’ want de Sansculotten hadden al de heiligen, zoo niet uit den hemel, dan toch uit den almanak verbannen. Het werk der verwoesting begon den 6ⁿ Augustus, werd dag en nacht onafgebroken voortgezet, en in den avond van den tweeden dag nadien, was alles geeindigd. Die gruwelijke vernieling des nachts bij fakkellicht, moet inderdaad een ijzingwekkend tooneel geweest zijn! Er lagen een en vijftig praalgraven in puin, waarbij zeer schoone welke er sedert eeuwen stonden en die voor de kunst van zeer groot belang waren. En alsof de arbeiders, die met koortsigen drift dit huiveringwekkend werk hadden verricht, vermoeid waren, keerden zij nu naar Parijs terug, waar ze twee maanden mochten uitrusten, om alsdan met nieuwen moed, eene nog afschuwelijker taak te vervullen, namelijk het ontgraven der lijken, geraamten en doodsbeenderen der koningen en prinsen. Op het kerkhof achter den tempel, waren twee diepe kuilen gegraven, de eene bestemd voor de vorsten uit het stamhuis van Bourbon en de andere voor degene uit het stamhuis van Valois; daarin moesten al hunne stoffelijke overblijfsels tusschen dikke lagen kalk geworpen worden.

Op Zaterdag 12 October werden die grafschendingen begonnen, onder het opzicht van den afgevaardigde Hentz, welke in de Nationale Conventie mede voor de doodstraf van Lodewijk XVI had gestemd. De eerste kist welke geopend werd, was die van den burggraaf de Turenne, een van Frankrijks meest beroemde legeroversten, den 17ⁿ Juli 1675 te Saltzbach door eenen kanonbal gedood. Het lijk was gebalsemd geweest en volkomen goed bewaard gebleven en de gelaatstrekken waren nog duidelijk zichtbaar. Dewijl Turenne geen koning was geweest, maar integendeel een der krijgshelden, welke zijn leven aan Frankrijks wapenroem had opgeofferd, werd er, na eenige opmerkingen, besloten, die mumie te bewaren. Men overhandigde haar aan den oppasser der plaats, den genaamden Host, die ze in eene eikenhouten kist legde en in de sacristij der kerk, meer dan acht maanden lang, voor eenig drinkgeld aan de nieuwsgierigen liet zien; hij verstoutte zich zelfs tot zoo verre, er al de tanden van te verkoopen. Om aan dit schandaal een einde te stellen, werd het lijk in de maand Juni 1794 naar den Plantentuin overgebracht, waar het tusschen opgevulde vogelen en andere dieren, als eene zeldzaamheid te zien was, en in 1798 ging het over naar het museum van Fransche gedenkteekens, tot het eindelijk in 1816, in de kerk der Invaliden werd begraven, waar zijn praalgraf dan ook werd heropgericht.

De grafschendingen werden met spoed voortgezet en welhaast ontdekte men nu het lijk van Hendrik IV, welke vorst den 14ⁿ Mei 1610, in 57jarigen ouderdom, in de straten van Parijs, door Ravaillac werd vermoord. Ook dit lijk was nog goed bewaard en de reuk van den balsem was zoo sterk dat men er door bedwelmd werd. Een soldaat die er tegenwoordig was, sneed echter vol geestdrift, een stuk van den nog vollen baard

[p. 83]

en stak het bij zich, als een talisman dat hem over Frankrijks vijanden moest doen zegepralen. Het lijk werd ter zijde gelegd tot Maandag 14 October, ten 2 ure namiddag, toen het in eenen der kuilen werd geworpen, waarna de arbeiders gingen eten. Rond 3 ure zette men de ontgravingen voort: Lodewijk XIII en Lodewijk XIV en hunne echtgenooten werden achtereenvolgens uit hunne rustplaatsen gehaald en tusschen versche kalklagen in den kuil geslingerd; het lijk van Lodewijk XIV was teenemaal zwart geworden. Zonderlinge overeenkomst van het noodlot! het was juist honderd jaar en twee dagen geleden, dat deze vorst, tengevolge zijner overweldigingen, in dwazen hoogmoed, te Spiers de graven der Duitsche keizers had doen vernielen, Ongetwijfeld zal hij er toen niet aan gedacht hebben, dat er een dag komen zou, waarop men met het zijne ook zoo zou handelen!

De meesten dezer lijken waren in volle ontbinding en wasemden zulk een verpestenden stank uit, dat men er niet kon omtrent blijven, ofschoon men veel azijn gebruikte en buskruit ontstak, iets wat niet belette dat vele der werklieden onpasselijk werden en de koorts kregen.

Op Woensdag 16 October, zijnde de dag der halsrechting van de ongelukkige koningin Marie-Antoinette, werd de doodkist van Lodewijk XV uit het graf genomen en uit voorzorg recht naar het kerkhof gedragen, waar ze geopend werd. Bij den eersten aanblik scheen het lijk nog goed bewaard te zijn gebleven; maar toen het van al zijne windels was ontdaan, bevond men dat het teenemaal tot verrotting was overgegaan. De stank die uit de doodkist opsteeg, was zoo onverdragelijk dat men genoodzaakt was zich te verwijderen, buskruit te doen ontvlammen en verscheidene geweerschoten te lossen om de lucht te zuiveren. Spoedig werd dit koninklijk overblijfsel, op eene versche laag kalk in den put geworpen en met eene tweede laag kalk bedekt.

De vorstelijke ingewanden, welke in looden bussen werden bewaard, ondergingen hetzelfde lot als de lijken. De looden kisten en bussen werden op het kerkhof zelve gesmolten. Men vond altijd geene looden kisten; verscheidene geraamten lagen in steenen bakken, in den vorm eener paardenkrib uitgehouwen. Van vele der sinds eeuwen overleden vorsten vond men enkel nog eenige beenderen of een weinig assche. Ook de abten van Saint-Denis werden uit hunne graven gehaald en in de putten gesmeten.

In den avond van 19 October werd bij fakkellicht het graf geopend van koning Dagobert, die in het jaar 638 overleden was, en dat zijner gemalin Nantilde, in 641 gestorven; de weinig assche en beenderen die er nog in waren, werden in den kuil geworpen. Ook het lijk der dochter van Lodewijk XV, prinses Louise, welke carmelietster geworden en eerst in 1787 overleden was, werd uit het Carmelieterklooster gehaald, van het nonnenhabijt beroofd en in den kuil, tusschen de kalklagen gesmeten. Den 18ⁿ Januari 1794 waren de ontgravingen te Saint-Denis geëindigd; een enkel graf had men niet kunnen vinden, namelijk dat van den kardinaal de Retz, hetwelk eerst lang na de revolutie, er ongeschonden werd terug gevonden.

Men had gehoopt talrijke kostbare voorwerpen in die vorstelijke graven te zullen vinden; doch men was in die verwachting teleurgesteld; er werd niet veel van belang ontdekt, kronen en schepters in overvloed, doch meest allen in koper of hout. Alleen de kroon van Philips V was in verguld zilver, alsook de schepter van Jan II, verder een zilveren zegel van koningin Constance van Castilië, twee gouden en twee zilveren ringen en verscheidene halfvergane spinrokken; deze laatste waren in de oude graven der koninginnen gevonden.

In den nacht van 11 November 1793 werd de kerk van Saint-Denis geheel en gansch geplunderd en al de kostbare voorwerpen, zooals ciboriën, reliquiekasten, kelken, kerk- en priestergewaden werden in houten kisten op wagens naar de Nationale Conventie gevoerd. Het looden dak der kerk werd later insgelijks weggehaald.

De verbrijzelde praalgraven bleven eenen tijd lang op het kerkhof van Saint-Denis liggen, tot ze eindelijk, op verzoek van eenige kunstvrienden, met A. Lenoir aan het hoofd, mochten overgebracht worden naar het gewezen Augustijnerklooster, waar door die heeren, met toelating der Nationale Conventie, een museum van Fransche gedenkteekens was ingericht, samengesteld uit kunstvoorwerpen, meestal afkomstig uit de verwoeste kerken en kloosters. In dit lokaal, thans de school van schoone kunsten, werden de deels verbrijzelde praalgraven van Saint-Denis tot in 1816 bewaard.

Toen Napoleon I, door een machtigen staatsgreep, zich den keizerlijken mantel om de schouders had geslingerd, bestemde hij de grafplaatsen in de kerk van Saint-Denis voor zich en de opvolgers van zijn nieuw stamhuis. De Voorzienigheid had er echter anders over beslist; hij vond zijn graf op het rotsige eiland St.-Helena, waar men zijn gebeente in vrede hadde moeten laten rusten, al ware het maar geweest om tot voorbeeld te dienen aan alle tegenwoordige en toekomende overweldigers.

De terugkomst der Bourbons op den Franschen troon, had de herplaatsing der deels geredde praalgraven te Saint-Denis, voor natuurlijk gevolg. Den 16ⁿ December 1816, vaardigde Lodewijk XVIII een koninklijk bevel uit, voorschrijvende dat al de praalgraven en gedenkteekens van het door A. Lenoir ingerichte museum moesten teruggegeven worden aan de kerken en familiën aan welke ze vroeger hadden behoord. Talrijke kerken en kloosters waren en bleven echter verwoest en er waren ook geene familiën welke hare praalgraven terugeischten. Alzoo werden er 167 praalgraven, waarbij 8 in marmer, naar Saint-Denis vervoerd; 38 werden in de kerk en 129 in de kroft geplaatst, dus veel meer dan er voor de vernieling geweest waren. Men ging bij die herplaatsing in overijling en met veel onkunde te werk; verscheidene graven en beelden werden uit verschillende overblijfsels en stukken aaneengeflanst en kregen dan ingebeelde namen, waarbij zonder eenige kennis van zaken werd te werk gagaan. Dit alles werd later, door de zorg van den heer Viollet-Leduc, beter gerangschikt en in orde gebracht.

Intusschen had Lodewijk XVIII bevolen, dat er op het kerk-

[p. 84]

hof van Saint-Denis opzoekingen zouden gedaan worden, ten einde de overblijfsels der vorsten en vorstinnen uit hunne kalklagen op te delven, en op nieuw in de kerk ter aarde te bestellen. De voorzitter van de kamer der pairs, C.H. Dambray, met die moeielijke taak gelast, stelde eene commissie met dit doel te zamen, ondervroeg eenige personen, welke in 1793 bij de ontgravingen tegenwoordig geweest waren, en in den voormiddag van den 13ⁿ Januari 1816, begon men, na juiste aanwijzingen, op het kerkhof te graven. Er verliepen echter een paar dagen eer men de juiste plaatsen gevonden had, en eerst in den avond van den 18ⁿ waren de kuilen van 1793 weder geopend. De arbeid werd onafgebroken voortgezet; de werklieden werden niet slechts door fakkels verlicht, maar ook door de maan, welke als het ware dit zonderling schouwspel ook eens wilde komen bekijken. Al de beenderen die men terug vond, lagen in de beide kuilen overhoop en waren grootendeels door de kalk vergaan. Dewijl het volstrekt onmogelijk was nog iets van dezen of genen koning of koningin te herkennen, werden de beenderen, na gereinigd te zijn, in kisten gelegd en door eene compagnie van de koninklijke lijfwacht, met de kannunniken en de geestelijkheid van Saint-Denis aan het hoofd, in de kerk gedragen en met groote plechtigheid langs weerszijden in de uitgehaalde wanden van den kelder geplaatst, waar het praalgraf van Turenne had gestaan. Door twee marmersteenen met opschriften werden die openingen weder dichtgemaakt.

De veronderstelde overblijfsels van Lodewijk XVI en van Marie-Antoinette, welke op het Magdalenakerkhof waren ontgraven, werden ingsgelijks naar Saint-Denis overgevoerd, even als de lijken van twee dochters van Lodewijk XV die te Triest begraven lagen. Verder ook nog het graf der echtgenoote van Hendrik III, dat in de Kapucijnerkerk, op de Vendôme-plaats, aan de verwoesting was ontsnapt, alsook het stoffelijk overblijfsel van Lodewijk VII, welk graf men in de abdij van Barbeau, nabij Melun, ongeschonden had ontdekt. Dit laatste graf was onder de regeering van Karel IX reeds geopend geweest. De koning was er tijdens zijn verblijf te Fontainebleau, met zijne hovelingen heen gegaan en had het doen openen. Het meer dan half vergane lijk lag daar nog met de gouden ringen aan de knokkelige vingers en een gouden kruis aan den hals; ook lagen er zilveren zegelringen en een schepter naast het lijk. Volgens de overlevering beroofde Karel IX en zijn gevolg het van die juweelen, ‘om ze als aandenken van eenen zoo goeden koning te dragen.’

Verder werden te Saint-Denis nog begraven: de hertog van Berry, den 13ⁿ Februari 1820, bij het verlaten van de Opera, vermoord, zijne twee kinderen en twee prinsen van Condé. Lodewijk XVIII, welke zoo zeer voor het herstel van Saint-Denis geieverd had, mocht insgelijks de eer genieten er begraven te worden. Hij overleed den 16ⁿ September 1824, en zeven dagen nadien werd zijn lijk met veel luister in den grafkelder bijgezet. Hij was de eenige koning die er in vrede mocht rusten: zijne opvolgers voelden den troon onder hunne voeten waggelen, ontvloden den Franschen bodem en stierven, zooals men weet, allen in ballingschap.

Gedurende den Fransch-Duitschen oorlog van 1870-71, welke door de onverstandige handelwijze van Napoleon III was veroorzaakt, werd de kerk van Saint-Denis nogmaals geschonden. Toen het stadje, bij de nadering van het vijandelijke leger, nog in de macht der Franschen was, had een Fransch generaal de keldering der kerk tot een buskruitmagazijn ingericht; eene opening in den muur op het kerkhof diende tot ingang. Vele nationale garden liepen met eene brandende pijp of sigaar in den mond, in en uit, en des nachts gingen zij zelfs met eene lantaarn de graven bezichtigen! Ruim 2000 vijandelijke kogels vielen op de kerk en veroorzaakten aanzienlijke schade. Gelukkig echter dat niet een dier kogels tot in het buskruitmagazijn doordrong, want dan zou de geheele kerk in de lucht gevlogen zijn en de met zooveel zorg bijeengebrachte beenderen van koningen en prinsen, waren wellicht wijd en zijd in alle richtingen verspreid geworden.

Toen de Pruisen het stadje hadden bemachtigd, hielden zij deerlijk huis in de kerk. Talrijke beelden en praalgraven werden door hen moedwillig geschonden of verbrijzeld. Zij openden zelfs twee graven en wierpen het stoffelijk overblijfsel op den grond. En alsof Lodewijk XVI in zijn leven nog niet genoeg geleden had, kapten zij zijn beeld twee duimen en twee vingeren af en brachten het daarenboven nog eenen sabelkap op den neus toe. Eene groep, De stal van Bethlehem voorstellende, werd bijna geheel vernield: het kind Jezus was het hoofd afgekapt, een der drie koningen had eenen arm en de helft zijner kroon verloren ende os en de ezel waren verdwenen. Aan De Vlucht naar Egypte waren twee vingeren van de H. Maagd en het hoofd van het kind Jezus afgeslagen; in de Moord der onnoozele kinderen, was een dier kleinen den arm gebroken, Aan het beeld van koning Frans I waren drie teenen van den linkervoet vermorzeld; aan dat van Catharina van Medicis drie van den linker en de groote teen van den rechtervoet; aan dat van Hendrik II werden de vingeren der rechterhand vernield; Karel Martel had eenen vinger der rechterhand verloren. De twee handen van Marie van Bourbon, de twee duimen van koningin Marie van Spanje, de rechterhand van Karel V en ook die van Karel VI, engelenkopjes, enz., enz., werden door die moderne Vandalen baldadig afgeslagen en medegenomen, ongetwijfeld als een aandenken van hun verblijf in Frankrijk. Al de door hen aangerichte schade is thans gelukkiglijk reeds hersteld.

Een bezoek in de kerk en de grafkelders van Saint-Denis moge voor sommige personen niet veel aantrekkelijkheid hebben; maar aan hem die het verleden kent en weet wat hij ziet, boezemt dergelijk bezoek veel belang in. Tevreden over onzen dag, verlaten wij het stadje om naar Parijs terug te keeren, van waar wij den volgenden morgen, zijnde Zaterdag 14 September, met den eersten sneltrein vertrokken, om aan onzen eigen haard van die veertiendaagsche reis te gaan uitrusten.

J. Staes.