De Vlaamsche School. Jaargang 24

Veertien dagen te Parijs.
Schetsen van binnen en buiten de tentoonstelling.

II.

De lucht is zoo helder als een gladde spiegel, de morgenzon wordt door geen enkel wolkje beneveld, en ofschoon wij de maand September zijn ingetreden, is het toch een overschoone zomerdag. Ook is het ons zeer aangenaam, voor het open raam te ontbijten, met het uitzicht op den hof van het Palais-Royal, terwijl wij nu en dan een blik werpen op het uitgestrekte vierkante gebouw, dat dien naam draagten waaraan zoovele geschiedkundige herinneringen zijn verbonden.

De heerschzuchtigen onverdraagzame kardinaal de Richelieu, die zich zijn gansch leven met staatszaken, oorlog voeren en hofintrigues bemoeide, in plaats van, zooals het betaamde, de plichten van zijn heilig en vredelievend priesterambt te vervullen, deed het, in de eerste helft der xvii^e eeuw, voor zich bouwen en prachtig bemeubelen. Het werd toen Palais-Cardinal genoemd. In den linkervleugel had hij eene tooneelzaal doen bouwen, waar hij gebrekkige treurspelen, maar van zijn eigen maaksel, deed opvoeren; want niet tevreden met zijne beroemdheid als staatsman, wilde hij ook den grooten treurspeldichter Corneille, zijn tijdgenoot, op zijde streven. Na zijn nieuw paleis, gedurende eenige jaren, met vorstelijke weelde bewoond te hebben, gaf hij het ten geschenke aan koning Lodewijk XIII, wiens eerste minister en meester hij zoovele jaren geweest was, en die hem, wanneer hij ten grave was gedaald, ook spoedig in het graf volgen moest.

Toen de omwenteling van 1789 met groote stappen naderde, werd de hof van het Palais-Royal de vergaderplaats der menigvuldige ontevredenen, en het was daar dat Camille Desmoulins, in zijne woeste welsprekendheid, met de pistool in de vuist, de burgers aanhitste om naar de wapens te grijpen, en het nog bestaande, maar reeds waggelende koninklijk gezag met geweld omverre te werpen.

Het is ontegensprekelijk waar: het uitbarsten der revolutie

[p. 186]

werd merkelijk verhaast door de onverstandige handelwijze van het hof. Lodewijk XVI was voorzeker een door en door braaf man, maar niet tot koning geschikt; vooral niet in de moeielijke omstandigheden waarin hij leefde, dewijl hij hoegenaamd geen eigen wil had, en gedurig van de eene denkwijze naar de andere overhelde. Hij stond geheel en gansch onder den pantoffel der koningin, die beter zou gedaan hebben zich van alle bemoeiingen met staatszaken te onthouden; maar zij zelve leende al te gemakkelijk het oor aan den verderflijken raad harer hovelingen en vleiers. Hadden zijne ministers den koning tot doeltreffende maatregelen doen besluiten, dan wist zij hem die beslissingen door andere, en dikwijls gansch tegenovergestelde, te doen vervangen. Voeg daar bij, dat zij door het volk niet gaarne gezien en dat haar gedrag niet gansch van lichtzinnigheid vrij te pleiten was. Alzoo was het bekend dat zij, op het particulier hoftheater, te Versailles, als toneelspeelster was opgetreden in de rol van Rosine, in Beaumarchais' Barbier de Séville. Dit was wel alleen voor de personen harer omgeving geschied; doch eene koningin, die tevens actrice wilde zijn, dat kon niet goed samen gaan. Ook verkwistte zij fabelachtige sommen om hare toilet-grillen te voldoen. Het bewijs daarvan ligt hierin, dat zij eens, met een kostbaren pluimbos op het hoofd, haar portret had laten maken. Zij zond dit portret aan hare moeder, keizerin Maria-Theresia, doch deze stuurde het haar terug, met een briefje, luidende als volgt: ‘Ik zou volgaarne het portret der koningin van Frankrijk hebben aanvaard; doch het is mij niet toegelaten datgene te ontvangen, welk eene tooneelspeelster voorstelt.’

Op het kasteel van Versailles, waar de hofhouding verbleef, leefde men onbekommerd voort; het eene schitterende feest volgde op het andere en aan de speeltafel der gezelschappen bij de koningin, werden aanzienlijke sommen verloren en gewonnen. De prinsen vermorsten aan dwaasheden de duizende livres, welke hun werden toegestaan tot het betalen hunner schulden. Kortom, men scheen daar aan het hof als het ware geen acht te geven op de immer meer dreigende houding van Parijs, waar intusschen de omwentelingsgeest van dag tot dag eene grootere uitbreiding nam. Het brood was er buitengewoon duur en slecht en vele arme menschen leden honger. Dit bracht er ongetwijfeld niet weinig toe bij om de ontevredenheid te vergrooten. Hierbij kwam dan nog dat de schatkist sedert lang in den erbarmelijksten toestand verkeerde, waarin slechts de bekwame financiën-minister Necker nog eenige orde brengen kon. Maar toen het ministerie Necker, op aansporing van Marie-Antoinette, door den koning was ontbonden, steeg het misnoegen ten top. Het verbitterde volk van Parijs riep en zocht zoo lang om wapens, tot het eindelijk het hotel der Invaliden overweldigde, waar het 28,000 geweren in de kelders verborgen vond, verder sabels, degens en kanonnen. De wapens waren spoedig uitgedeeld; de kanonnen werden aan den inkom der voorsteden, op de kaaien en aan de Tuileries geplaatst, ten einde de stad in staat van verdediging te stellen tegen een mogelijken inval der vreemde huurtroepen, voor welken men zeer sterk beducht was.

Op Zondag 12 Juli 1789 weergalmden de kreten: ‘Naar de Bastille! wij willen de Bastille!’ eensklaps van het eene einde van Parijs tot aan het andere. Van alle zijden rukten er welhaast duizende gewapende burgers naar die sombere staatsgevangenis, welke te midden der stad eene schrikwekkende forteres vormde, met valbruggen en door wallen omringd. De kanonnen op de torens waren op de voorstad Saint-Antoine gericht en toen de heer De Launay, gouverneur der Bastille, weigerde die vuurmonden van daar te doen wegnemen, ving het woedende volk de belegering aan dier sterkte, in welke zich slechts 82 invaliden en 32 Zwitsers ter verdediging bevonden. In dollen overmoed stormden de gewapende burgers vooruit, met verachting voor alle gevaar, en met schier bovenmenschelijke krachten werden de kettingen der eerste valbrug doorgehakt. De menigte snelde er over, om de tweede valbrug op dezelfde wijze te overrompelen; doch nu werden er talrijke burgers door het geweervuur uit de Bastille neergeveld.

Alles deed voorzien dat het overmeesteren der tweede valbrug niet zoo gemakkelijk zou gaan als dit bij de eerste het geval was geweest. De bestorming duurde reeds vier uren toen de Fransche garden, welke de zaak der omwenteling waren toegedaan, eensklaps met vier kanonnen ter plaatse verschenen. Dit deed den staat van zaken spoedig teenemaal veranderen; De Launay, geene voor hem eervolle uitkomst meer ziende, wilde de Bastille doen in de lucht springen en met eene brandende lont in de hand, naderde hij den nog al aanzienlijken buskruit-voorraad. Dit werd hem echter belet en zijne manschappen gaven zich over. Nu werd de tweede valbrug neergelaten en de bestormers drongen binnen. Zij hadden omtrent 150 dooden en gekwetsten verloren; maar de overwinning was behaald, en nu riepen zij luidkeels om wraak voor het vergoten burgerbloed. De Fransche garden haddden echter de overwonnen krijgslieden onder hunne bescherming genomen, alsook den gouverneur; doch deze word, op weg naar het stadhuis, met een invalied en vier Zwitsers, door het al te zeer opgewonden volk aan zijne blinde wraak opgeofferd.

Al de gevangenisholen der Bastille werden zorgvuldig doorzocht. In de laatstverloopen zes en veertig jaren, waren er niet minder dan 2000 staatsgevangenen opgesloten geweest. Zooals men weet was een simpele lastbrief des konings voldoende, om iemand bij nachte uit zijne woning te doen oplichten en in de Bastille te zetten, zonder eenigen vorm van proces. En zulke lastbrieven werden gemakkelijk verkregen. Alzoo werd de ongelukkige Latude er voor zijn leven in opgesloten, omdat hij zich jegens de al te beruchte madame de Pompadour wat oneerbiedig had gedragen. - Men ontdekte er vele sombere holen, beneden waterpeil gemaakt, waarin de gevangenen allengs een ellendigen dood moesten sterven. In andere waren ijzeren hals- en voetschroeven, kettingen en zelfs een ijzeren keurslijf en prangtuigen, allen aan de muren bevestigd. Wat de gevangenen betreft, men vond er slechts zeven personen, waarbij een markies, die er reeds gedurende zeven jaren, op verzoek zijns vaders zat opgesloten; vier waren beticht van schriftvervalsching en twee waren zinneloos geworden; men wist

[p. 187]

niet om welke redenen deze laatsten er waren in opgesloten.

Bij de inneming van die staatsgevangenis hadden zich ook vrouwen door haar onverschrokken gedrag doen opmerken, en bij deze stond Théroigne de Méricourt, in de geschiedenis bekend onder de benaming van ‘de schoone Luiksche vrouw,’ als aanleidster voorop. Dewijl dit eene Belgische vrouw is, willen wij uit haar avontuurlijk leven eenige weinig gekende bijzonderheden mededeelen. Zij heette eigenlijk Anna-Josepha Terwagne en was den 3ⁿ Augustus 1762 te Marcour, nabij Laroche, van onbemiddelde ouders geboren. Volgens de plaatselijke overlevering verliet zij, nog zeer jong zijnde, het ouderlijk dak en werd dienstmeid te Condroz, waar zij ongeoorloofde betrekkingen aanknoopte met eenen Engelschman, die haar met zich naar Engeland voerde. Te Londen deed zij zich de gravin de Campinados noemen en leefde er eenige jaren in genot en wellust. In 1786 vinden wij haar te Parijs, waar zij even als zoovele andere, misbruik maakte van hare jeugd en van hare schoonheid; zij bezat spoedig een wel ingericht huis en rijke aanbidders bij dozijnen. Zekere markies de Persan verkreeg de voorkeur boven allen, doch eer hij haar heer en meester werd, moest hij haar, bij notarieele akte, eene jaarlijksche lijfrente vermaken van 5000 livres, welke rente ook na het afbreken der betrekkingen, moest blijven uitbetaald worden.

Zij was dweepziek van karakter en wispelturig van aard, en dit leven begon haar dan ook spoedigte verdrieten. In de maand Maart 1789 was zij opreis in Italië, waar zij zich op het beoefenen der zangkunst wilde toeleggen. Zij begaf zich naar Rome; doch toen het bericht van de uitbarsting der Fransche revolutie tot daar was doorgedrongen, keerde zij ijlings naar Parijs terug, wierp zich te midden in de bloedige worstelingen, plunderde mede de wapens in het hotel der Invalieden en nam een werkdadig deel aan het bestormen der Bastille. Nogmaals richtte zij hare huishouding op grooten voet in, en aan hare kostbare diners vereenigde zij de voornaamste kopstukken der omwenteling, zooals Robespierre, Mirabeau, Barnave, Brissot, Saint-Just, Péthion, Clootz, Sieyès, Chenier, Camille Desmoulins enz.

In het begin van 1790 wilde zij hare geboorteplaats terugzien, waar zij met geestdrift hare revolutionnaire denkbeelden lucht gaf en aanhangers er voor trachtte te winnen. Zij begaf zich insgelijks naar Luik, waar zij bloedverwanten had die handel dreven; zij poogde zelfs een republikeinsch blad te stichten, doch dit had geen gevolg, want in den nacht van 15 tot 16 Februari 1791 werd zij eensklaps door Oostenrijksche soldaten opgelicht, naar Weenen gevoerd en in de forteres van Kulstein opgesloten. Na eenige maanden gevangenschap werd zij den 15ⁿ September daaropvolgende echter weder ontslagen. Keizer Leopold, medelijden met haar hebbende en verlangend haar te zien, deed haar in vrijheid stellen; na haar te hebben hooren spreken, verbande hij haar evenwel uit Oostenrijk.

Bij hare aanhouding had men slechts een bergbriefje in haar bezit gevonden, en hare invrijheidstelling maakte haar niet rijker. Zij was nu 30 jaren oud geworden, en met hare jeugd en schoonheid waren ook hare rijkdommen weggevlogen. Schier van alles ontbloot keerde zij naar Parijs terug, waar zij het weinige dat haar van hare vroegere pracht nog was overgebleven, te gelde moest maken om te kunnen leven. Zij bleef evenwel niet werkeloos, maar wierp zich met hart en ziel volop in de politiek en betrad gewapend in de clubs stoutweg het spreekgestoelte. Toen zij in de Club des Cordeliers verscheen, riep een dier partijmannen haar spottend toe: ‘Daar is de koningin van Saba!’ - ‘Ja,’ antwoordde zij, ‘de faam uwer wijsheid lokt mij hier heen. Bewijs dat gij Salomon zijt, door den tempel der vrijheid op te bouwen.’

Den 25ⁿ Maart 1792 schonk zij eene driekleurvlag aan de Citoyennes van het faubourg Saint-Antoine en sprak bij deze gelegenheid, in de Société fraternelle, eene redevoering uit, waarin zij eenen oproep deed tot de Fransche vrouwen, om deze aan te sporen, een bataillon amazonen in te richten en zich twee- of driemaal per week, in de Champs-Elysées, in den wapenhandel te gaan oefenen. Een andermaal drong zij er op aan, dat de vrouwen in de clubs een werkzaam deel mochten nemen en er als raadgeefsters zouden worden toegelaten.

Maar men was hare dwaasheden nu eindelijk moede geworden en in spotprinten, hekelverzen en tooneelstukken poogde men haar belachelijk te maken. Dit dreef haar aan, zich met nog meer uitzinnigheid dan te voren in de partijwoelingen te werpen. Zij verwurgde eigenhandig zekeren Suleau, en toen de bloeddorstige partij der Montagne zich met veel gerucht van de Girondijnen had losgescheurd werd haar vriend Brissot, opsteller van den Patriote français, toen hij de Tuileries verliet, door woedende vrouwen omringd, welke riepen: ‘weg met Brissot!’ Théroigne snelde toe ter zijner bescherming en poogde hare vroegere vriendinnen tot bedaren te brengen; doch deze grepen haar vast, gaven haar eene duchtige geeseling, schreeuwende: ‘Gij zult het voor allen bekoopen!’

Deze gruwzame behandeling moet Théroigne wel diep getroffen hebben, want toen zij aan de handen van die helsche furiën was ontkomen, zag men haar niet meer weer: zij was zinneloos geworden en werd in een gasthuis opgenomen, waar zij tot vele jaren nadien, van ieder vergeten, bleef verkwijnen, zonder nog ooit haar verstand terug te bekomen. Eerst den 8ⁿ Juni 1817 is zij te Parijs, in het gasthuis la Salpetrière, in de afdeeling voor krankzinnigen, overleden.

Bij haren dood waren er reeds vele gebeurtenissen over Frankrijk heengegaan. De republiek had moeten plaats maken voor het keizerrijk, en toen Napoleons rol ten einde was gespeeld, was Lodewijk XVIII op den troon geklommen, en na hem Karel X, die echter niet langer dan zes jaren mocht regeeren: de Juli-omwenteling van 1830 rukte hem de kroon van het hoofd, en als herinnering daarvan werd er besloten, op de plaats waar de Bastille had gestaan, de 50 meters hooge kolom op te richten, welke men er thans ziet. Boven op staat de geest der vrijheid met de fakkel in de eene en eene verbroken ketting in de andere hand. Deze kolom werd eerst in 1840 ingehuldigd, en acht jaar nadien moest koning Lodewijk-Philips, insgelijks als een banneling, voor de omwenteling vluchten. De burgers, welke bij die bloedige worsteling gesneuveld

[p. 188]

waren, werden aan den voet der kolom, nevens hunne kameraden van 1830 begraven, nadat de koninklijke troon er in het openbaar was verbrand geworden.

(Wordt voortgezet.)

J. Staes.