De Vlaamsche School. Jaargang 23

Abraham.
V.

Twee mannen gingen des morgens van den eersten Paaschdag in het portaal der synagoge, in een levendig gesprek op en neer, terwijl de gemeente zich in den tempel verzamelde om het morgengebed te verrichten. De een was groot en zag er welgedaan uit, en zijn gevuld gelaat en dikke hangende buik verrieden meer den Sybariet en lediglooper, dan dat zij van ware lichaamskracht getuigden. Een lange bruine baard zou zijne trekken eene waardige uitdrukking hebben gegeven, indien de levendige oogen niet zoo rusteloos heen en weer hadden gevlogen, en de kleine bonte muts niet zoo behaagziek op een oor geschoven ware geweest.

Desniettemin groetten de binnenkomenden dezen man met eerbied, waarvoor hij met trotsche onverschilligheid de meesten ter nauwernood bedankte, en slechts nu en dan vereerde hij den een of anderen rijkeren geloofsgenoot met eenige woorden. Daarenboven gaf hij zich niet de geringste moeite om zijne minachting voor de armeren te verbergen, evenmin als hij zich schaamde te lachen over de vleiende onwaarheden die hij tot de rijken dorst spreken.

Op het gelaat van dien grooten en welgedanen man die aldus in het portaal der sijnagoge wandelde, lag een trek van geringschatting even als om den trotsch opgetrokken mond, die het elken gelaatkundige verried, dat deze mensch een doorkneed ikzuchtige zonder hart was; de godsdienst was voor hem slechts eene zaak die hij gepacht had en waarvan hij zooveel mogelijk voordeel zocht te trekken; een man als hij, geloofde niet aan grootheid van ziel; hij had voor niemand achting en het minst voor zich zelven. En daar hij meende dat elk woord, 't welk tot hem gesproken werd, eene leugen was en hij elke onbaatzuchtige voorkomendheid van den eenen mensch jegens den anderen voor dwaasheid hield, zoo verdeelde hij allen slechts in twee klassen: huichelaars, die alles beloven en niets nakomen, en gekken, die alles nakomen wat zij beloven. Eerlijke menschen bestonden er voor hem niet; sprak men hem van een braaf en rechtschapen mensch, het deed hem slechts met minachting lachen; want wie bij hem als braaf geprezen werd, dien hield hij voor den besten tooneelspeler, en schoon hij hem hoogachtte wegens zijne bedrevenheid in 't veinzen, toch bleef hij spotten en glimlachen over de lichtgeloovige, alles voor goede munt aannemende menigte.

Het andere manneke, dat naast dezen in het voorhof des tempels heen en weer liep, was het levende en komieke tegenbeeld van den eerste. Was gene groot en zwaar, deze was klein en mager; stapte de een ernstig en deftig op en neer, de andere ging trippelend en dansend naast hem; liet de een met bevallige achteloosheid zijn bont kapje op een oor rusten, de andere schoof zijn zijden mutsje en daarop geplaatst driekantig hoedje onophoudelijk heen weer, van achteren naar voren, van de rechternaar de linkerzijde. Alle binnentredenden groetten den eerste met eene ernstige buiging, maar voor den andere hadden zij meestal niets dan eene luide en dikwerf niet zeer welvoegelijk scherts.

De eerste was rabbi Mozes, en de andere Jekel, de grappenmaker der jodengemeente van Praag.

- Abraham de kleermaker verdient zijn geluk, riep eindelijk de rabbi, toen de andere hem het avontuur van den vorigen avond medegedeeld had, en dat nu reeds door den allersnelsten telegraaf, door de rustelooze tongen van tanten, nichten en buurvrouven, in de geheele straat bekend was. Hij was altijd zoo godvruchtig, en nooit verheug ik mij meer, dan wanneer God zijne getrouwen reeds hier op aarde naar billijkheid beloont en den booze naar verdiensten straft.

- Wie weet hoe gek het er uit zou zien, als dat altijd gebeurde, zeide Jekel met een spotachtig lachje, en zijdelings een blik op den rabbi werpende; maar de kleermaker heeft veel geluk! Honderd dukaten heeft de graaf hem geschonken, toen hij vernam dat de aap altijd de goudstukken opgeslikt had, en dat de kamerdienaar des nachts het doode dier den armen kleermaker in het gezicht had willen smijten. Niemand moet wanhopen! Abraham was altijd zulk een ongeluksvogel, dat indien hij handel gedreven had in lijkkleederen, er zeker niemand gestorven zou zijn. En op welk eene zonderlinge wijze wordt hij nu rijk! Ik heb wel eens gehoord, dat God helpt, dat menschen helpen, maar dat een aap helpt!

- Ik gun het Abraham van ganscher harte.

- Gij weet wel waarom, hernam Jekel lachend; gij moet immers overal wat van mee hebben! Weldra zult gij ook wel iets krijgen van dezen gouden aap. Dat noem ik geluk! In denzelfden nacht honderd dukaten te winnen en zijne vrouw verliezen!

- Gitel was altijd ziekelijk, zeide de rabbi met een diepen zucht.

- Eene langdurende ziekte is in zeker opzicht reeds de dood, hernam Jekel, die, zoo 't scheen, zich de dood van Gitel niet bijzonder aantrok.

- Jammer, eeuwig jammer van de vrouw, riep op nieuw met zulk eene geveinsde droefheid de rabbi uit, dat Jekel hardop in lachen uitbarstte. De plotselinge schrik zal haar het leven gekost hebben, hernam de andere, zonder op Jekel te letten.

- Elke dood moet eene oorzaak hebben, antwoordde deze. Overigens is haar eenige wensch vervuld. Zij wilde altijd rijk sterven, welnu! zij is rijk gestorven. De ongelukkige heeft evenals Mozes, het beloofde land slechts mogen zien, maar er niet binnentreden.

- Zij had nog een wensch, zeide de rabbi: Adler haar schoonzoon te noemen.

- Den parnassijn Adler? vroeg de grappenmaker lachend. De trotsche man zou nimmer de arme kleermakers-

[p. 59]

dochter tot vrouw genomen hebben, en wie weet, indien hij dat ook al gewenscht had, of Taubele hare toestemming wel zou hebben gegeven. Mijnheer Adler is zoo jong niet meer, en er zijn toch ook wel fraaier mannen.

- Maar hij beviel zeer aan de goede Gitel.

- Dan had zij hem moeten nemen! hernam Jekel. Maar voor zoo ver ik Taubele ken, zou zij nimmer ja gezegd hebben.

- Binnen een paar dagen moet ik toch eens naar Abraham gaan, hernam de rabbi en trad de sijnagoge binnen; hij is thans een man van aanzien! Ik moet hem gaan troosten, opdat hij zijne smart in lijdzaamheid drage. De Heer heeft gegeven; de Heer heeft genomen!

- Maar ongelukkig leent hij niets, voegde Jekel er zeer ernstig bij en volgde den rabbi in den tempel.

Het was op één na de laatste dag van het Paaschfeest. In het vertrek van den kleermaker heerschte die drukkende stilte, welke altijd eenigen tijd in het huis achterblijft, waaruit een der bewoners voor altijd heen gegaan is.

De rabbi, die gevolg gegeven had aan zijn voornemen, was den kleermaker gaan bezoeken. De geestelijke en de oude weduwenaar zaten aan de tafel, waarop eenige appelcienen, appelen en het Paaschbrood lagen. Abraham bood zijnen gast telkens op nieuw van de vruchten aan, maar deze bedankte overal voor, ofschoon hij in den loop des gespreks, telkens, als in gedachten, naar de geschilde appelen of doorgesneden appelcienen tastte, en dan in het vuur van zijn verhaal of toespraak zulke levendige gebaarden maakte, dat het fruit, in plaats van weder op de tafel, in zijn wijd geopendenden mond geraakte.

Hoe meer de appelen verminderden, hoe vriendelijker Abraham den rabbi de overige aanbood, want hij gevoelde zich niet alleen zeer vereerd door het bezoek van dezen hooggeplaatsten geestelijke, maar bij het bewustzijn een nooit gedroomd vermogen te bezitten, had hij die kalmte en welwillendheid verkregen, welke rijken veelal gevoelen jegens degenen die zij beschermen.

- Wilt gij geen plaats nemen? vroeg Abraham aan den kleinen Jekel, die in gedachten aan het venster stond.

- Ik dank u, ik dank u, ik heb gisteren nog gezeten.

- Waarom komt gij niet hier den armen weduwenaar een weinig troosten? vroeg lachend de rabbi Mozes, die in tegenwoordigheid van derden altijd zeer vriendelijk jegens den goeden hals was, terwijl hij hem anders zeer trotsch behandelde en hem gebruikte als een knecht, die overal voor dienen kan.

- Wat zal ik hem zeggen? hernam Jekel treurig; waar troost noodig is, daar doet hij meestal weinig nut. Zal ik tot hem zeggen wat eens Pistel tot mijne tante zeide? Toen mijn oom gestorven was, kwam Hisel bij haar en zeide: God zal u troosten en ook weldra tot zich nemen; en tante vond daarin ook zoo veel troost, dat zij kort daarna stierf.

- Wilt gij niet wat van deze vruchten nemen? vroeg Abraham den spreker, terwijl hij weemoedig lachte. Kom, Taubele, zeide hij met eene bewogene stem, tot zijne dochter, neem deze appelen en zet ze onzen goeden Jekel voor.

Taubele zat in eenen hoek van het vertrek met de handen voor de oogen, als of zij sluimerde, maar zij weende onophoudelijk.

- Blijf zitten! blijf zitten! riep Jekel het meisje toe, dat bij de woorden haars vaders opgestaan was; ik zal mij zelf wel bedienen. Ik kan toch niet veel eten; ik kan niet veel verdragen, ik heb eene maag als een kind.

En daar de kleermaker, die wel wist hoeveel de vroolijke Jekel kon eten, hem verwonderd aanzag, voegde deze er luidkeels bij: Ja, ja, ziet maar zoo verwonderd niet, mijn goede Abraham, ik heb eene maag zooals een kind.

Taubele, die gedurende eene seconde het hoofd opgericht had, liet het weder op de handen zinken, en gaf zich op nieuw aan hare sombere gedachten over.

- Houd eindelijk op met weenen en wees getroost, zeide de rabbi en naderde het meisje; uwe moeder was braaf, zij wist dat men op eenen feestdag niet klagen mag, en daarom ging zij, uit liefde tot u, bij het begin der feestdagen heen, hopende dat hare godvruchtige dochter het gebod opvolgen, en zich op den dag des Heeren niet aan luide jammerklachten overgeven zou.

Taubele antwoordde niet; haar gansche lichaam schokte van 't snikken; sedert de dood harer moeder hadden hare tranen onophoudelijk gevloeid.

- Laat haar weenen, zeide haar vader met eenen weemoedigen blik; laat haar weenen, want zij krijgt geene moeder weer; een meisje, dat hare moeder verloren heeft, heeft alles verloren. Laat haar maar weenen!

- Ik mag het heden niet toestaan, zeide de rabbi gestreng; heden, op een feestdag!

- Verbied uwe vrouw te niezen, mompelde Jekel, verstoord over deze huichelarij; wie kan zijn hart gebieden, als het uit honderde wonden bloedt?

- De overledene ziet zegenend op u neder, hernam de rabbi troostend, en gij kunt uwe liefde jegens haar niet beter bewijzen dan door datgene te doen, wat haar eenige wensch op aarde was, gelijk zij mij dikwijls in vertrouwen mededeelde.

- In vertrouwen! mompelde Jekel weder: zij heeft hem nooit kunnen lijden: God hebbe hare ziel, de verstandige vrouw!

Abraham zag bij deze woorden van den rabbi op, peinzend over Taubele.

Deze zat maar steeds te weenen.

Eindelijk maakte rabbi zich gereed om heen te gaan. Nadat hij Taubele gegroet had, die hiervan evenwel niets bemerkte, reikte hij den kleermaker de hand, en ging, door dezen onder het maken van vele buigingen en dankzeggingen voor de eer van zijn bezoek, gevolgd, de trappen af naar buiten.

- God behoede u, mijne goede Taubele! zeide Jekel die achtergebleven was, en vatte de hand van het meisje; bedroef uwen vader niet door altijd te weenen; hij heeft genoeg aan zijne eigene smart.

Jekel wischte zich een traan uit de oogen en verwijderde zich.

- God heeft u met eene groote droefheid bezocht, zeide de rabbi aan de deur; maar wij moeten gelaten dragen wat Hij ons te dragen geeft.

Abraham trok zijne hand uit die des geestelijken terug en bedekte er zijn gelaat mede.

- Ik heb reeds zooveel ellende gedurende mijn gansch leven ondervonden, zeide hij snikkend, maar thans ondervind ik eerst, dat het zoo hard niet was; het was eigen-

[p. 60]

lijk geen leed: dit is het eerste ongeluk dat mij ooit getroffen heeft.

- Het eerste en zekerlijk ook het laatste! hernam de rabbi, die de twistzieke Gitel gekend had, en zich verwonderde over de droefheid die Abraham aan den dag legde, daar hij den onwetenden kleermaker nooit voor zulk een goed tooneelspeler gehouden had, om altijd versche tranen te kunnen schreien bij de herinnering aan de verlossing van eene groote ramp. God heeft u met goederen gezegend, Hij zal u ook met eere kronen, voer rabbi Mozes voort. Gij zult een schoonzoon krijgen voor wien de rijkste in het land zich niet behoeft te schamen. Het is heden feestdag en daarom wil ik niet over zaken spreken, voegde hij er langzaam bij, verwachtende dat de kleermaker toch nog over zaken beginnen zou, als wanneer Mozes hem uit beleefdheid zeker niet gestoord zou hebben. Daar Abraham in zijne droefheid de woorden van den rabbi niet gehoord had, zeide deze, dien het onophoudelijk weenen verveelde: ‘Ik zal u weldra wederzien, en dan spreken wij hier wel nader over; wees daarom getroost en heb goeden moed? Als de Schepper zijne uitverkorenen kastijdt, Hij heeft ze daarom toch lief, zelfs indien Hij ze met rampen bezoekt; laat ons op eene betere toekomst hopen. Vaarwel en Gode bevolen!’ En zonder op Jekel te letten, die hem achterna snelde, ging de rabbi naar huis.

(Wordt voortgezet.)