De Vlaamsche School. Jaargang 23

Abraham.
IV.

De avond van den eersten Paaschdag was aangebroken. Een zachte, sterrenlichte lentenacht daalde neder op de ledige Jodenstraat en hulde de kleine, verlichte huizen in een treurig halfdonker; men had kunnen gelooven, dat de komst der lente haar eigenaardig vroolijk Paaschfeest vierde, en dat de heilige rust der natuur overeenstemde met die der bewoners dezer huisjes.

Zelfs in het enge, nederige vertrekje van den kleinen kleermaker heerschte stille vrede, en wie heden morgen den armen ontmoedigden Abraham op de markt gezien had, zou hem moeielijk in het nu vroolijke, en bijna trotsche manneke herkend hebben, terwijl hij, naar het gebruik der ouden, in witte lijkkleederen gehuld, op de zwellende kussens als een koning op zijnen troon zat, en met aartsvaderlijke waardigheid den zegen over den rooden wijn, het ongedeesemde Paaschbrood en het uit gesneden appelen, noten en wijn saamgestelde mengsel uitsprak. ‘Waarom moet het roode wijn zijn?’ luidt het op zekere plaats in de kleine kroniek, welke vraag het jongste kind des huizes op dezen avond altijd doen moet. ‘Omdat Pharao zich in het bloed der vermoorde eerstgeborene jodenkinderen baadde.’ - ‘En waarom zijn de brooden ongezuurd?’ - ‘Omdat de goede God, op den dag der bevrijding, het reeds bereide deeg niet zuur liet worden en het slavenvolk vroeg uit Egypte voerde.’ - ‘En waarom gebruikte men het weeke mengsel?’ - ‘Omdat onze ongelukkige voorouders dergelijk deeg moesten kneden, om er desteenen uit te bakken tot opbouw der reusachtige pyramiden.’

Daar Abraham niet spellen en derhalve ook de verklaring der beelden niet lezen kon van de rijk versierde kroniek, die open op de tafel lag, trachtte hij door eene toespraak datgene te vervangen wat anderen uit boeken zoo maar aframmelen. Met luide stem verhaalde hij thans, met dezelfde woorden, die hij eens van zijnen vader gehoord had, van de ellende der joden onder het juk der Pharao's; hoe Mozes hen daarvan bevrijd had en hoe de goede God nog voortging zijn uitverkoren volk uit den nood te redden, en het nu ook zeker tegen zijne menigvuldige vijanden beschermen zou; ‘want hoe ook enkele booswichten, zinnelooze Pharao's, sluwe Hamans, groote dwingelanden en hunne kleingeestige naäpers tegen ons wilden woeden, geen hunner gelukte het tot hiertoe ons te vernietigen, en het zal ook niemand gelukken. Want er staat in de Hagada, gelijk ook in de kroniek: Ten allen tijde stonden zij tegen ons op, en de Heilige, geloofd zij Hij! redde ons steeds uit hunne handen.’

Gitel, die evenmin als haar man lezen kon, leende heden aan het geschiedverhaal geene onverdeelde aandacht. Zij had elk jaar, op de beide eerste Paaschdagen, dezelfde verhalen uit den mond van haren man gehoord, en altijd met dezelfde woorden, en daar zij een getrouw geheugen had, wist zij reeds bij den aanvang wat er volgen zou. Daar zij zich verveelde, sloeg zij meermalen haren verstrooiden blik op de helder brandende pit van de koperen lamp, en scheen aan geheel andere zaken te denken dan Pharao, Mozes, of hare bevrijde stamgenooten.

Slechts Taubele luisterde naar hetgeen haar vader verhaalde alsof zij het heden voor het eerst hoorde, en toen hij vertelde van de verlossing der onschuldig onderdrukte en van de vreugde der bevrijde joden, overdekte een heldere gloed haar lief gelaat en glansde het van hoop en blijdschap. En als haar vader onder het vertellen even ophield, nam zij haar boek en las er overluid uit voor: want Taubele had in hare jeugd lezen en schrijven geleerd. De kleermaker zag dan weer in zijn boek; de kleine onbekende hieroglyphen dansten voor zijne oogen heen en weer, maar hij liet ze hun gang gaan, tot Taubele aan den zegen over den wijn kwam; dan vulde hij zijnen kleinen beker, dronk hem onder luide zegenwenschen uit, zette hem neer en zag trotsch als een koning op den rijk voorzienen disch en op zijne vrouw, de koningin, en op Taubele, zijne schoone, beminde dochter, die de kroniek zoo goed lezen kon, alsof zij de dochter van een geleerden rabbi was.

Als Taubele ophield met lezen en den kleermaker niets inviel om te verhalen, omdat ook zijn vader bij deze plaats niets verteld had, dan mengde hij er ernstige en leerrijke opmerkingen en grappige anecdoten onder, die hij jaar in jaar uit van de rondzwervende bedelende gasten gehoord had, welke hij altijd bij den rabbi aantrof en wier vroolijke vertellingen hem het meest vermaakten. Zoo verhaalde hij thans, hoe eens een christen, die jood worden wilde, zich eerst over het Loofhuttenfeest verheugd had, waarop zelfs in den tempel gedronken, en slechts in met bloemen versierde hutten gegeten werd; bij het Paaschfeest trok de aanstaande jood reeds een lang gezicht, omdat er ja, wel bij gegeten werd, maar telkens daartusschen gebeden moest worden; maar bij den Verzoendag, toen hij bemerkte, dat men den ganschen dag niets te eten of te drinken kreeg en maar steeds moest bidden, was zijn bekeeringslust geheel bekoeld. De kleermaker lachte daarbij zoo hartelijk en luide, alsof hij koning Salomo in persoon geweest ware. Daarna verhaalde hij met den meesten ernst aan Taubele, dat men op dezen dag lijkkleederen dragen moest, om niet al te trotsch te worden op de rol

[p. 51]

van koning, en dus bij den lekkeren wijn het onzekere sterfuur weer vergeten. Maar onder dit alles bleef zijne vrouw verstrooid naar het licht en de tafel zien, en de dochter ging met het lezen in haar boek voort.

Nogmaals vulde Abraham den beker, want hij hoorde dat Taubele den wijnzegen las. Hij wist dat deze zegen het einde was der eerste afdeeling, terwijl de tweede helft van het gebed eerst na het avondmaal werd gedaan. Luide sprak hij daarom den zegenwensch uit, liet zich water geven om de handen te wasschen, brak een der Paaschbrooden in tweeën waarvan hij het eene stuk tot het voorgeschreven nagerecht bewaarde, en het andere in nog kleinere brak, zelf er een van nam en de andere aan zijne vrouw en dochter gaf.

- Koningin, breng nu de soep binnen, zeide hij lachend.

Gitel stond op en bracht de verlangde spijs, welke in alle oprechte joodsche woningen op dezen avond met kleine balletjes vleesch toebereid wordt. Onder het eten heerschte de zorgelooste vroolijkheid. Wanneer Taubele zuchtte of Gitel over de onzekere toekomst spreken wilde, klopte Abraham met eene kracht, die het geheele jaar, behalve op dezen dag, bij hem niet te bemerken was, maar heden volkomen bij zijne opgeruimde stemming paste, op de tafel, en zeide met een vroolijken lach: ‘Laat alle zorg varen; God zal wel helpen!’

- Ik hoop dat gij gelijk zult hebben, zeide zijne vrouw, ongeloovig meesmuilende; maar hoe zouden wij het heden gemaakt hebben, als de goede heer Adler mij niet bereidwillig de twee gulden geleend had? Waar zouden wij wijn voor gekocht hebben, of.....

- Dan zou onze lieve Heer wel door een ander er in voorzien hebben, viel Abraham haar in de rede; onze God is de oude goede God, en wij zijn Zijn volk! Hij werd reeds door den eersten jood, door Abraham, erkend en sloot voor eeuwig een verbond met hem. Ik heet ook Abraham, ik! en al ben ik dan ook de onaanzienlijkste jood der geheele straat, ik bouw niet minder vast op Hem als de drie eerste aartsvaders. De Heer verlaat niet; geloofd zij Zijn naam! Hij zal ons altijd helpen.

Taubele's oogen vulden zich bij deze hoopvolle troostredenen weder met tranen, en terwijl de moeder het vleesch en gebraad van den haard nam, las het meisje overluid het gebed voor; daarna stond zij op en ging naar haren vader, die haar met innige liefde op het voorhoofd kuste, en haar op de hoog opgeschudde kussens deed plaats nemen; daarbij zag de vroolijke kleermaker opgetogen naar zijn kind; zij was het eenige dat hem overgebleven was, en kon immers lezen!

De luidruchtige vreugde die in de Jodenstraat te Praag gedurende het eten van de menigvuldige heerenkoningen en van hunne huisgezinnen wijd en zijd klonk, begon allengskens in een gebrom en gemompel te veranderen, dat uit de vriendelijk verlichte vensters als het gedruisch van een verwijderden waterval of van een nabijzijnden bieënzwerm klonk.

Ook bij onzen kleermaker verdween met de volle schotels het luide gelach, en Taubele nam na het eten het boekje weder ter hand, om de tweede afdeeling te lezen, die, ter afwisseling van het eerste geschiedkundige gedeelte, slechts uit lofzangen en dankpsalmen bestaat.

Vader en moeder spraken daarop met luider stemme het gewone tafelgebed uit. Het was een der weinige die beide van buiten kenden, en ofschoon een streng beoordeelaar menige fout, ja zelfs geheel onverstaanbare woorden daarin zou hebben opgemerkt, zoo belette dit geenszins, dat de godvruchtige kleermaker en zijne vrouw het met eene ontzaginboezemende en luide stem tot aan het einde toe opzeiden.

Taubele, die weder ernstiger en treuriger geworden was, las aandachtig in haar boekje. Haar vader hield zich alsof hij de over de wangen in het boek vallende tranen zijner dochter niet bespeurde en de moeder bemerkte ze inderdaad niet; ze zag, in gedachten verzonken, steeds zoo ernstig in het verkeerd vóór haar liggend boek, dat men inderdaad wanen kon, dat zij door deszelfs inhoud bijzonder beziggehouden en gesticht werd.

Nu schonk Abraham zich weder een beker in en zeide daarop lachend tot zijne vrouw: ‘Gitel, doe de deur open.’

Het is op Paaschavond bij de joden het gebruik, terstond na het avondeten, de deur open te zetten. Vrouwen en kinderen zien dan met verlangende blikken daarheen, en allen hopen, dat de Messias binnentreden en hun, gelijk zij reeds zoo menigmaal van hunne grootmoeders gehoord hebben, al de schatten van Indië brengen zal.

Vrouw Gitel had echter nauwelijks de deur aan de straat geopend, toen zij met een luiden schreeuw achteruitsprong en bewusteloos ter aarde stortte.

De kleermaker en zijne dochter stonden ontsteld van hunne zitplaatsen op. Hoe verschrikt ook beide waren, zoo konden zij toch niet besluiten nabij Gitel te treden, want naast de ongelukkige lag een zwart lichaam, dat hetzelfde oogenblik waarop de vrouw de deur opende, naar binnen was geworpen.

Taubele had nauwelijks de vrees haars vaders bemerkt, of zij bedwong hare eigene en haastte zich om hare moeder ter hulp te komen. Snel nam zij eenen beker wijn van de tafel en naast de bewustelooze nederknielende, wreef zij haar slapen en voorhoofd, blies haar in 't gezicht en riep haar liefkozend bij haren naam.

- Zij beweegt zich! fluisterde Taubele eindelijk tot haren vader, die nog als vastgenageld bij zijnen stoel bleef staan.

- Goud! mompelde, als in een droom sprekende, de arme vrouw, en zag met starren blik naar het lichaam, dat onbeweeglijk naast haar lag.

Taubele zag weer angstig naar haren vader.

- Wat meent gij, lieve, beste moeder? vroeg zij daarop, denkende dat zij verkeerd gehoord had, beurde de zieke op en hield haar in hare armen. Wat zegt gij?

- Goud! herhaalde deze met eene doffe stem.

Doodsbleek trad Abraham nader.

- Zij is krankzinnig! riep hij uit en wrong wanhopend de handen. Met veel moeite ging Gitel overeind zitten en leunde met haar hoofd tegen de borst harer dochter, terwijl zij met hare handen op den grond steunde.

- Ik ben niet krankzinnig, zeide zij daarop met eene zwakke stem, en zag verstoord in het rond, en even goed als ik u, mijn man, Abraham, en u, mijn kind, Taubele, erken, even zeker hoorde ik den klank van goud. Ziet, zeide zij, terwijl de beide anderen elkander met angstige en weemoedige blikken aanzagen, ziet, daar ligt een dukaat!

[p. 52]

En Gitel wilde naar den kop van het ondier grijpen.

- Om Gods wil, raak het niet aan! riep de kleermaker.

- Het klonk als goud, hernam zijne vrouw bedaard; ik kan mij niet vergissen, ik hoorde dukaten over de steenen rollen.

Tot groote ontzetting van Abraham, hief zij den arm van het doode lichaam op, haalde er een dukaat van onder heen en gaf hem aan hare dochter. Deze beschouwde het goudstuk en gaf het verwonderd aan haren vader.

- Daar ligt er nog een en daar nog een! riep Gitel, en raapte twee dukaten van den grond op: - het is, gelijk ik altijd hoopte, het is de Messias!

Abraham gevoelde bij deze woorden iets dat naar moed geleek in zich; hij ging naar de tafel, nam de lamp van de ketting en keerde haar naar het lichaam, om den Messias in 't gezicht te zien.

- Barmhartige God! riep Taubele uit, het is een aap!

- De aap van den graaf! riep op zijne beurt Abraham.

- Van den graaf?

- Ja, ik heb hem nog dezen morgen gezien, toen ik bij hem was, ik erken hem zeer goed.

- En de dukaten? vroeg Taubele. Ik begrijp het niet.

De vader zag stijf voor zich op den grond.

- Het is geen aap, het is geen lijk! zeide Gitel eindelijk, en stond van den grond op; het is de Messias en daarin erken ik Gods liefde voor ons, armen! Hij heeft ons den weg gewezen, hoe wij rijk kunnen worden, en daarom heeft hij ons dit dier gezonden. Hoort! riep zij met vreugde op het gelaat en klopte den aap op den buik. Hoort! hoe klinkt dat! Hij is vol dukaten! Sluit vóór alles de deur! ging zij, na eenig nadenken voort, en staat daar niet zoo te droomen! Spoedig, Abraham, sluit de deur, en gij, Taubele, geef mij dat groot mes eens aan!

Beide deden wat hun gelast was.

- Helpt mij nu het dier opbeuren en op de tafel leggen.

- Het zal u te veel vermoeien, zeide Taubele op smeekenden toon.

- Het zal u te veel aandoen! voegde Abraham er bij.

- Heb ik dan nog nooit een visch opengesneden? riep Gitel, terwijl zij opstond; spreekt mij niet van vermoeien! Helpt mij hem maar opbeuren; - goed zoo! maar toch, het is mij te zwaar; die duizeligheid!

- Ga zitten! riep Taubele. Vader, moeder valt weder flauw!

- Het gaat alweer over! fluisterde de zieke, en ging, door beide ondersteund, op eenen stoel zitten; de schrik zit mij nog in het lijf; 't wordt al beter!

Maar Gitel sloot de oogen.

Het meisje wreef haar de slapen en het voorhoofd weder met wijn.

- Ik ben dood af! fluisterde Gitel, een weinig bijkomende.

- Ga naar bed, riep Abraham.

- Maar het beest, de dukaten! mompelde zijne vrouw bijna onverstaanbaar.

- Taubele en ik zullen alles wel beredderen, zeide Abraham. Kom, Taubele, help uwe moeder; wij zullen haar naar bed brengen.

En beide begeleidden de zieke naar hare kamer.

- Blijf gij bij uwe moeder, fluisterde de kleermaker, terwijl zijne vrouw binnen 's monds onverstaanbare woorden mompelde; ik zal u roepen als ik u noodig heb, maar pas goed op en laat haar niet alleen; ik geloof dat zij zieker is dan anders.

Taubele lachte hem vriendelijk toe en zette zich bij het bed harer moeder neder. Abraham ging naar de voorkamer en sloot de deur.

Met koortsigen spoed, gelijk men niet zou vermoed hebben bij het zien van zijn vroegeren angst, nam hij thans den dooden aap van den grond, legde hem op de tafel en greep naar het mes. Met eene snede opende hij den buik van het dier. Wat zijne vrouw voorspeld had, bleek waarheid te zijn. - De dik gezwollen maag was vol dukaten en groote goudstukken. De kleermaker nam een doek, schudde daar al het geld in, en zonder zich den tijd te gunnen zijne handen van het bloed te reinigen, wierp hij snel de witte lijkkleederen af, trok den frak van zijnen huisbaas aan en zette het driekantig hoedje op. De dukaten bond hij in eenen doek stevig bij elkander, en nadat hij even aan de deur der kamer geluisterd en niets vernomen had dan de rustige ademhaling van zijne vrouw, welke scheen te slapen, stak hij het pakje bij zich en ging zoo stil mogelijk naar de straatdeur.

Juist wilde hij de kruk omdraaien, toen eene hand hem zachtjes bij den schouder vasthield.

Ontsteld keerde hij zich om - en Taubele stond voor hem.

- Ik weet waar gij heen gaat, vader, zeide zij fluisterend en weemoedig lachende; gij brengt het geld terug.

- Moet ik niet?

- Gij hebt gelijk! antwoordde na eenige oogenblikken van nadenken het meisje; als het voorval eens ruchtbaar werd! De graaf is zoo machtig en gij zijt slechts een arme jood; het kon u het leven kosten.

- Daarom breng ik het goud niet weer terug! antwoordde Abraham; kon ik zulk eene som machtig worden, ik waagde er mijn leven voor, want ik zou denken, mijne vrouw en mijne dochter kunnen door mijn dood rijk worden; maar eerlijk geld moet het zijn - en den graaf moet het niet toebehooren.

Abraham opende de deur en verliet het huis.

- Geene minuut moet ik laten verloren gaan, dacht hij, snel door de straat gaande; de aap behoorde den graaf en in den aap was dat geld - geen twijfel of het geld behoort ook den graaf, en hij zal het dadelijk terughebben. Hoe verheugt het mij, hem zijne menigvuldige weldaden te kunnen vergelden! zeide de kleermaker bij zich zelven. Vergelden? herhaalde hij. Heeft hij mij niet wel gedaan, al breng ik hem dit geld niet weer? Zijn hart was toch altijd goed en voortreffelijk, en eerlijk en dankbaar zijn kan ik geen vergelden noemen; maar zien zal hij het, dat hij zijn medelijden niet aan eenen ondankbare verkwist heeft - en dat verheugt mij. Wat mijne vrouw ook moge zeggen, als zij morgen bemerkt wat ik gedaan heb, - vroom en eerlijk zal ik zijn, al bleef mij geen penning over. God zal mij wel helpen!

Vroolijk glimlachend trad Abraham in de verlichte trapzaal van het grafelijk paleis en verzocht den knecht hem terstond bij zijnen heer aan te melden.

(Wordt voortgezet.)

De mensch is een vreesachtig wezen, daarom is hij zoo wreed.
M.H. Jansen.